W artykule przedstawiono szereg treściowych oraz pragmatycznych związków między nauką nowożytną a... more W artykule przedstawiono szereg treściowych oraz pragmatycznych związków między nauką nowożytną a twierdzeniami teizmu chrześcijańskiego. Doktryna o stworzeniu świata i człowieka przez Boga była źródłem szeregu założeń przyjmowanych przez koryfeuszy rewolucji naukowej w ich pracy badawczej. Dawała przekonanie o porządku panującym w przyrodzie. Możliwość odkrywania przez człowieka praw natury i matematycznego ich wyrażenia uznawano za świadectwo na rzecz tezy o podobieństwie umysłu ludzkiego z boskim. Istnienie praw przyrody wiązano z istnieniem Prawodawcy. Linia demarkacyjna między naukami przyrodniczymi a religią, jeśli w ogóle była ostrą granicą, to - w przeciwieństwie do dziś proponowanych ujęć - nie oddzielała ostro twierdzeń o sferze przyrodniczej od twierdzeń o sferze nadprzyrodzonej. Z jednej strony religia była źródłem wyjaśnień naukowych i rozstrzygnięć między różnymi konkurencyjnymi koncepcjami naukowymi, a z drugiej w naukowych badaniach nad przyrodą doszukiwano się argum...
Niniejszy tekst stanowi zapis dyskusji nad artykułem Adama Trybusa, „Program badawczy SETI a teor... more Niniejszy tekst stanowi zapis dyskusji nad artykułem Adama Trybusa, „Program badawczy SETI a teoria inteligentnego projektu”, przeprowadzonej przez pracowników i doktorantkę Instytutu Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego w ramach spotkań Zielonogórskiej Grupy Lokalnej „Nauka a Religia”. Autor artykułu uznaje, że praktyka porównywania teorii inteligentnego projektu z programem badawczym SETI w celu wykazania naukowego charakteru tej pierwszej jest bezpodstawna. W dyskusji jej uczestnicy wskazują na błędy popełnione przez autora, jak również polemizują z wygłaszanymi w jej trakcie poglądami.
W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko ... more W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko naturalizmowi, autorstwa Clive’a S. Lewisa. Analizie zostaną poddane zarzuty o brak logicznej poprawności jego wywodu oraz dotyczące zwodniczego charakteru czynników irracjonalnych, do jakich zaliczają się uczucia i pragnienia. Wykazane zostanie, że sformułowania, w których mamy do czynienia z brakiem konkluzywności antynaturalistycznego wniosku Lewisa, można jednak traktować jako poznawczo wartościowe, gdyż są one oparte na indukcyjnym schemacie wnioskowania. Istnieją natomiast sformułowania, które jedynie wielkim kosztem, jakim jest uznanie Wszechświata za absurdalny, można uznać za niekonkluzywne. Podejrzenie, iż odwołanie do czynników irracjonalnych osłabia argumentację Lewisa, okazuje się błędne. -------------- Zgłoszono: 22/07/2020. Zrecenzowano: 30/08/2020. Zaakceptowano do publikacji: 19/09/2020
W artykule proponuję model podziału twierdzeń o rzeczywistości, różnicujący je pod względem stopn... more W artykule proponuję model podziału twierdzeń o rzeczywistości, różnicujący je pod względem stopnia ich empirycznego charakteru. Zaproponowany model ma ułatwiać analizę zagadnień z zakresu relacji nauki i religii. Na najwyższym poziomie znajdują się twierdzenia metafizyczne (w neopozytywistycznym rozumieniu kategorii "metafizyki"), czyli zupełnie nieempiryczne lub empirycznie całkowicie neutralne. Do najniższego poziomu zaliczają się twierdzenia o najwyższym stopniu empiryczności. Schemat zawiera też stopnie pośrednie. W artykule pokazuję, w jaki sposób na spotykane w literaturze stanowiska dotyczące relacji między twierdzeniami nauki i religii na temat świata, wpływa nieuwzględnianie poziomów analizy podejmowanych zagadnień. Problematyczne ujęcia określam jako "zbyt łatwe konfliktowanie" oraz "zbyt łatwe godzenie nauki i religii". W pierwszym z omówionych przypadków będziemy mieli do czynienia z negatywną oceną teorii ewolucji dokonaną przez Michała Ch...
Streszczenie Model poziomów analizy (MPA) wyróżnia pięć rodzajów twierdzeń opisowych o rzeczywist... more Streszczenie Model poziomów analizy (MPA) wyróżnia pięć rodzajów twierdzeń opisowych o rzeczywistości dzieląc je przede wszystkim pod względem stopnia ich empirycznej testowalności. Celem tego artykułu jest wskazanie przy użyciu MPA odmian kreacjonizmu i ewolucjonizmu oraz twierdzeń w nich zawartych. Pozwoli to ocenić różne ich odmiany w kontekście prób godzenia nauki i religii oraz problemu naukowości poszczególnych twierdzeń kreacjonizmu i ewolucjonizmu. W tekście zostaną wykorzystane odwołania do wypowiedzi Piotra Lenartowicza, który zabierał ważny głos w dyskusji między omawianymi stanowiskami. Pozwoli to wskazać przy pomocy MPA zarówno trafne spostrzeżenia Lenartowicza dotyczące światopoglądowo-filozoficznych czynników w nauce, jak i te, które trudno utrzymać, gdy uwzględni się ustalenia współczesnej filozofii nauki na temat relacji między obserwacją a teorią i czynnikami filozoficznymi. Szczególnie MPA pozwoli łatwiej dostrzec, że teistyczne przekonania filozoficzno-teologiczne mające wynikać niejako z nieuprzedzonej obserwacji świata pełnią w rzeczywistości rolę założeń, które wpływają na to, co dostrzega się w świecie jako fakty. Słowa kluczowe kreacjonizm, ewolucjonizm, poziomy analizy, Piotr Lenartowicz SJ supposedly follow from an unbiased observation of the world are, in fact, used as assumptions that influence what one views as facts.
PIotr BylIca natUralistic tHeism on sPecial divine action witHin tHe frameworK of tHe model of tH... more PIotr BylIca natUralistic tHeism on sPecial divine action witHin tHe frameworK of tHe model of tHe levels of analysis abstract. The model of the levels of analysis (MLA) is used to present a form of naturalistic theism where certain statements on special divine action (SDA) in nature are accepted. The SDA statements found within naturalistic theism 'hide' God's action in certain aspects of nature or actions beyond the reach of scientific endeavors in order to avoid interventionism. From the perspective of the MLA, the essence of intervention is its empirical recognizability, rather than a particular causal joint or the violation of the laws of nature. Rejection of interventions in the above sense means substantial reinterpretation of Christian theism.
The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare stateme... more The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare statements describing divine action accepted within traditional Christian theism and naturalistic theism. The empirical/non-empirical character of the statements is the main criterion behind the division of the statements within the model. Naturalistic theism is divided into strong and weak, with the former being analyzed in more detail. Strong naturalistic theism is characterized as trying to avoid the conflict with science by only accepting statements describing general divine action in nature. Such statements belong to the metaphysical levels of analysis.
I shall show that Dr. Harris’ study of biblical scholarship is treated in a very serious manner i... more I shall show that Dr. Harris’ study of biblical scholarship is treated in a very serious manner in my paper, as it is the element identifying him as a representative of naturalistic theism (NT). NT is a position that has been recognized in the literature on science and religion for several years. Dr. Harris’ commitment to the rule of methodological naturalism in the natural sciences, as well as his lack of evidence for the limits of using it in his hermeneutical analysis of divine action, makes his academic papers represent the main assumptions of NT. Model of levels of analysis (MLA) helps to show the empirical character of accounts of divine action as an important part of the traditional theistic interpretation of this action, and scepticism towards such an interpretation as a main characteristic of all advocates of NT.
Presently, naturalistic theism is the dominant position in the debate on the relation between sci... more Presently, naturalistic theism is the dominant position in the debate on the relation between science and religion, defending a thesis that the conflict between science and religion is only an apparent one. Also, this version of theism accepts the naturalist assumptions behind contemporary science and attempts to reformulate the beliefs held within the traditional Christian theism in order to present the religious view of reality as not conflicting with the scientific picture of the world. Certain assumptions behind Mark Harris’s views on the relations between science and religion can be described as consistent with naturalistic theism. The model of levels of analysis helps to analyze the most important themes found within naturalistic theism and show how these are described in the works of Harris. The model facilitates the identification of the relations between particular kinds of assumptions behind the position taken from the point of view of naturalistic theism in the debate on ...
In my response to Kowalski’s commentary I indicate that: 1) there is an imprecision in Kowalski’s... more In my response to Kowalski’s commentary I indicate that: 1) there is an imprecision in Kowalski’s presentation of the NOMA principle; 2) the NOMA principle is not a valid way of presenting theistic religions; 3) the argumentation adopted by Kowalski is inconsistent, due to inconsistency in the NOMA principle itself. The Kowalski’s cure for the “Confrontations Between Theists and Atheists” mentioned in the title of the Kowalski’s commentary is the postulate of a “miracle-free” theism, which means the elimination of theism. Another important weakness of Kowalski’s proposal and of the application of the NOMA principle in general is the self-contradictoriness of this position: when we decide on the truth value of this or that factual religious statement by reference to science, then we deny the essence of the NOMA principle itself.
This article introduces a model of levels of analysis applied to statements found in philosophica... more This article introduces a model of levels of analysis applied to statements found in philosophical, scientific, and religious discourses in order to facilitate a more accurate description of the relation between science and religion. The empirical levels prove to be the most crucial for the relation between science and religion, because they include statements that are important parts of both scientific and religious discourse, whereas statements from metaphysical levels are only important in terms of religion (and philosophy) and are neutral in relation to particular scientific theories. In particular, the rejection of certain ontological assumptions behind special divine action logically entails the rejection of the literal meaning of empirical statements describing special open expression of supernatural factors in nature. Such a rejection also entails an essential revision of many religious systems of beliefs, including traditional Christian theism.
Clive S. Lewis is thought to be one of the most important contemporary Christian apologist. In hi... more Clive S. Lewis is thought to be one of the most important contemporary Christian apologist. In his works, Lewis argued against naturalism and put forward arguments in support of theism. In doing so, he referred to experience and made use of laws of logic and probabilistic reasoning, hence meeting rationality criteria. Part I discusses Lewis’s arguments from the existence of morality, reason, desires and numinous experiences. It presents a basal criticism of these arguments. Except of the ptresentation of those arguments and their analysis the aim of the paper is to provide a basis for a comparison (in Part II) of the anti-naturalistic arguments with what Lewis wrote about God, faith and life after death in the period following the passing of his wife, a great loss for the thinker.
Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interw... more Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interwencjonistyczną. Naturalizm, jako filozoficzna koncepcja funkcjonowania przyrody, stanowiąca założenie współczesnej nauki, jest natomiast stanowiskiem monistycznym. Konsekwentnie wyklucza nadnaturalne interwencje w przyrodzie. Teizm naturalistyczny stara się godzić teistyczny chrześcijański obraz świata ze współczesnym obrazem naukowym. Ważne jest podkreślenie, że chodzi o współczesną naukę i jej związek z założeniami naturalizmu. Nie we wszystkich epokach występowało tak silne jak obecnie napięcie między nauką i teizmem chrześcijańskim. Powstanie nauki nowożytnej było silnie związane z teizmem chrześcijańskim, zarówno jeśli chodzi o teistyczną doktrynę o stworzeniu, jak i o ówczesną rolę chrześcijaństwa w kulturze europejskiej. Naturalistyczne założenia współczesnej nauki wykluczają odwołania do czynników nadnaturalnych w wyjaśnianiu jakichkolwiek zjawisk obserwowanych w przyrodzie, jak ...
The model of the levels of analysis (MLA) is used to present a form of naturalistic theism where ... more The model of the levels of analysis (MLA) is used to present a form of naturalistic theism where certain statements on special divine action (SDA) in nature are accepted. The SDA statements found within naturalistic theism 'hide' God's action in certain aspects of nature or actions beyond the reach of scientific endeavors in order to avoid interventionism. From the perspective of the MLA, the essence of intervention is its empirical recognizability, rather than a particular causal joint or the violation of the laws of nature. Rejection of interventions in the above sense means substantial reinterpretation of Christian theism.
Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interw... more Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interwencjonistyczną. Naturalizm, jako filozoficzna koncepcja funkcjonowania przyrody, stanowiąca założenie współczesnej nauki, jest natomiast stanowiskiem monistycznym. Konsekwentnie wyklucza nadnaturalne interwencje w przyrodzie. Teizm naturalistyczny stara się godzić teistyczny chrześcijański obraz świata ze współczesnym obrazem naukowym. Ważne jest podkreślenie, że chodzi o współczesną naukę i jej związek z założeniami naturalizmu. Nie we wszystkich epokach występowało tak silne jak obecnie napięcie między nauką i teizmem chrześcijańskim. Powstanie nauki nowożytnej było silnie związane z teizmem chrześcijańskim, zarówno jeśli chodzi o teistyczną doktrynę o stworzeniu, jak i o ówczesną rolę chrześcijaństwa w kulturze europejskiej. Naturalistyczne założenia współczesnej nauki wykluczają odwołania do czynników nadnaturalnych w wyjaśnianiu jakichkolwiek zjawisk obserwowanych w przyrodzie, jak i genezy ładu przyrodniczego. Ze względu na rodzaj i skalę sprzeczności zachodzących między tradycyjnymi ujęciami teizmu i naturalizmu zadanie, którego podejmują się teistyczni naturaliści, wydaje się szczególnie trudne. Wśród teistycznych naturalistów znajdujemy chrześcijańskich myślicieli, z których znaczne grono stanowią teologizujący przedstawiciele nauk przyrodniczych. Do najważniejszych należy wspomniany już Barbour, z wykształcenia fizyk, a następnie absolwent Yale Divinity School. Inny z naukowców-teologów w tym gronie to John C. Polkinghorne, który uzyskał najpierw stopień doktora fizyki i pracował naukowo, by — po ukończeniu studiów teologicznych — w końcu przyjąć święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Innym duchownym anglikańskim w tym gronie jest będący jednocześnie biochemikiem Arthur R. Peacocke. Podobnie biologiem jest Francisco J. Ayala, który przez krótki czas był też duchownym katolickim. Wśród związanych z Kościołem katolickim naukowców-teologów znajduje się kosmolog i jednocześnie ksiądz, Michał Heller. Teistyczny naturalizm propagowany jest też przez takich filozofów i teologów, którzy nie prowadzą bezpośrednio badań w obszarze nauk przyrodniczych, lecz swoje publikacje poświęcają relacji nauki i religii. Należą do nich filozof religii i teolog David R. Griffin; filozof religii Thomas F. Tracy, związany z kościołem metodystów teolog i filozof Philip Clayton; filozof nauki, katolicki ksiądz i teolog Ernan McMullin; katolicki teolog John F. Haught; Nancy Murphy, będąca profesorem filozofii chrześcijańskiej w ewangelickim seminarium duchownym. Do polskich przedstawicieli tej grupy zaliczyć można Abpa Józefa Życińskiego, który, oprócz kompetencji teologicznych, posiadał też znaczący dorobek naukowy obejmujący publikacje z zakresu filozofii. Nie można też pominąć grupy przyrodników, co prawda niemających formalnych związków z naukami teologicznymi, jednak oddanych propagowaniu idei godzenia nauki i religii. Należą do nich Howard Van Till, profesor fizyki, wychowany w rodzinie kalwinistycznej i kształcony w szkołach kalwinistycznych, katolicki biolog Kenneth R. Miller, George F. R. Ellis — profesor matematyki stosowanej, kosmolog i jednocześnie aktywny uczestnik w społeczności kwakrów. Wymieniono tu jedynie niektóre najważniejsze postacie omawianego nurtu. Dostrzec można, że w ich gronie znajdują się przedstawiciele zarówno badaczy przyrodników, jak i osób o wykształceniu przyrodniczym i teologicznym, czy też osoby specjalizujące się w filozofii bądź w dziedzinie teologii, spośród których część jest duchownymi. Są to przedstawiciele zarówno Kościoła katolickiego, jak i różnych kościołów protestanckich. Wskazuje to na szerokie rozpowszechnienie w chrześcijaństwie potrzeby dostosowania wiary chrześcijańskiej do kryteriów związanych racjonalnością nauk przyrodniczych, nawet kosztem znacznego przeinterpretowania podstawowych składników tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego. Celem pracy jest prezentacja stanowiska współczesnego teizmu naturalistycznego odnośnie do relacji między sferą nadnaturalną a światem przyrody, by móc na tej podstawie ustalić stopień rewizji tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić spójność logiczną teizmu naturalistycznego. By tego dokonać, użyty zostanie model poziomów analizy, porządkujący twierdzenia opisowe religii, filozofii i nauki, ale też pełniący rolę narzędzia pozwalającego porównywać twierdzenia nauki i religii, w tym twierdzenia przyjmowane w obu formach teizmu. Podział twierdzeń w tym modelu przebiega zgodnie z kryteriami ich empirycznego charakteru, stopnia ogólności oraz roli odgrywanej w nauce (tj. w naukach empirycznych lub przyrodniczych określanych angielskim terminem science). Ze względu na przyjęcie kryterium roli określonego rodzaju twierdzeń w analizach o charakterze naukowym można powiedzieć, że model ten wyróżnia twierdzenia opisowe, dzieląc je ze względu na ich „ważność” w rozstrzygnięciach mających miejsce w nauce.…
promotor: prof dr. hab. Kazimierz Jodkowski, Uniwersytet Zielonogorski, Wydzial Humanistyczny, In... more promotor: prof dr. hab. Kazimierz Jodkowski, Uniwersytet Zielonogorski, Wydzial Humanistyczny, Instytut Filozofii
The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare stateme... more The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare statements describing divine action accepted within traditional Christian theism and naturalistic theism. The empirical/non-empirical character of the statements is the main criterion behind the division of the statements within the model. Naturalistic theism is divided into strong and weak, with the former being analyzed in more detail. Strong naturalistic theism is characterized as trying to avoid the conflict with science by only accepting statements describing general divine action in nature. Such statements belong to the metaphysical levels of analysis.
W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko ... more W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko naturalizmowi, autorstwa Clive’a S. Lewisa. Analizie zostaną poddane zarzuty o brak logicznej poprawności jego wywodu oraz dotyczące zwodniczego charakteru czynników irracjonalnych, do jakich zaliczają się uczucia i pragnienia. Wykazane zostanie, że sformułowania, w których mamy do czynienia z brakiem konkluzywności antynaturalistycznego wniosku Lewisa, można jednak traktować jako poznawczo wartościowe, gdyż są one oparte na indukcyjnym schemacie wnioskowania. Istnieją natomiast sformułowania, które jedynie wielkim kosztem, jakim jest uznanie Wszechświata za absurdalny, można uznać za niekonkluzywne. Podejrzenie, iż odwołanie do czynników irracjonalnych osłabia argumentację Lewisa, okazuje się błędne. -------------- Zgłoszono: 22/07/2020. Zrecenzowano: 30/08/2020. Zaakceptowano do publikacji: 19/09/2020
W artykule przedstawiono szereg treściowych oraz pragmatycznych związków między nauką nowożytną a... more W artykule przedstawiono szereg treściowych oraz pragmatycznych związków między nauką nowożytną a twierdzeniami teizmu chrześcijańskiego. Doktryna o stworzeniu świata i człowieka przez Boga była źródłem szeregu założeń przyjmowanych przez koryfeuszy rewolucji naukowej w ich pracy badawczej. Dawała przekonanie o porządku panującym w przyrodzie. Możliwość odkrywania przez człowieka praw natury i matematycznego ich wyrażenia uznawano za świadectwo na rzecz tezy o podobieństwie umysłu ludzkiego z boskim. Istnienie praw przyrody wiązano z istnieniem Prawodawcy. Linia demarkacyjna między naukami przyrodniczymi a religią, jeśli w ogóle była ostrą granicą, to - w przeciwieństwie do dziś proponowanych ujęć - nie oddzielała ostro twierdzeń o sferze przyrodniczej od twierdzeń o sferze nadprzyrodzonej. Z jednej strony religia była źródłem wyjaśnień naukowych i rozstrzygnięć między różnymi konkurencyjnymi koncepcjami naukowymi, a z drugiej w naukowych badaniach nad przyrodą doszukiwano się argum...
Niniejszy tekst stanowi zapis dyskusji nad artykułem Adama Trybusa, „Program badawczy SETI a teor... more Niniejszy tekst stanowi zapis dyskusji nad artykułem Adama Trybusa, „Program badawczy SETI a teoria inteligentnego projektu”, przeprowadzonej przez pracowników i doktorantkę Instytutu Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego w ramach spotkań Zielonogórskiej Grupy Lokalnej „Nauka a Religia”. Autor artykułu uznaje, że praktyka porównywania teorii inteligentnego projektu z programem badawczym SETI w celu wykazania naukowego charakteru tej pierwszej jest bezpodstawna. W dyskusji jej uczestnicy wskazują na błędy popełnione przez autora, jak również polemizują z wygłaszanymi w jej trakcie poglądami.
W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko ... more W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko naturalizmowi, autorstwa Clive’a S. Lewisa. Analizie zostaną poddane zarzuty o brak logicznej poprawności jego wywodu oraz dotyczące zwodniczego charakteru czynników irracjonalnych, do jakich zaliczają się uczucia i pragnienia. Wykazane zostanie, że sformułowania, w których mamy do czynienia z brakiem konkluzywności antynaturalistycznego wniosku Lewisa, można jednak traktować jako poznawczo wartościowe, gdyż są one oparte na indukcyjnym schemacie wnioskowania. Istnieją natomiast sformułowania, które jedynie wielkim kosztem, jakim jest uznanie Wszechświata za absurdalny, można uznać za niekonkluzywne. Podejrzenie, iż odwołanie do czynników irracjonalnych osłabia argumentację Lewisa, okazuje się błędne. -------------- Zgłoszono: 22/07/2020. Zrecenzowano: 30/08/2020. Zaakceptowano do publikacji: 19/09/2020
W artykule proponuję model podziału twierdzeń o rzeczywistości, różnicujący je pod względem stopn... more W artykule proponuję model podziału twierdzeń o rzeczywistości, różnicujący je pod względem stopnia ich empirycznego charakteru. Zaproponowany model ma ułatwiać analizę zagadnień z zakresu relacji nauki i religii. Na najwyższym poziomie znajdują się twierdzenia metafizyczne (w neopozytywistycznym rozumieniu kategorii "metafizyki"), czyli zupełnie nieempiryczne lub empirycznie całkowicie neutralne. Do najniższego poziomu zaliczają się twierdzenia o najwyższym stopniu empiryczności. Schemat zawiera też stopnie pośrednie. W artykule pokazuję, w jaki sposób na spotykane w literaturze stanowiska dotyczące relacji między twierdzeniami nauki i religii na temat świata, wpływa nieuwzględnianie poziomów analizy podejmowanych zagadnień. Problematyczne ujęcia określam jako "zbyt łatwe konfliktowanie" oraz "zbyt łatwe godzenie nauki i religii". W pierwszym z omówionych przypadków będziemy mieli do czynienia z negatywną oceną teorii ewolucji dokonaną przez Michała Ch...
Streszczenie Model poziomów analizy (MPA) wyróżnia pięć rodzajów twierdzeń opisowych o rzeczywist... more Streszczenie Model poziomów analizy (MPA) wyróżnia pięć rodzajów twierdzeń opisowych o rzeczywistości dzieląc je przede wszystkim pod względem stopnia ich empirycznej testowalności. Celem tego artykułu jest wskazanie przy użyciu MPA odmian kreacjonizmu i ewolucjonizmu oraz twierdzeń w nich zawartych. Pozwoli to ocenić różne ich odmiany w kontekście prób godzenia nauki i religii oraz problemu naukowości poszczególnych twierdzeń kreacjonizmu i ewolucjonizmu. W tekście zostaną wykorzystane odwołania do wypowiedzi Piotra Lenartowicza, który zabierał ważny głos w dyskusji między omawianymi stanowiskami. Pozwoli to wskazać przy pomocy MPA zarówno trafne spostrzeżenia Lenartowicza dotyczące światopoglądowo-filozoficznych czynników w nauce, jak i te, które trudno utrzymać, gdy uwzględni się ustalenia współczesnej filozofii nauki na temat relacji między obserwacją a teorią i czynnikami filozoficznymi. Szczególnie MPA pozwoli łatwiej dostrzec, że teistyczne przekonania filozoficzno-teologiczne mające wynikać niejako z nieuprzedzonej obserwacji świata pełnią w rzeczywistości rolę założeń, które wpływają na to, co dostrzega się w świecie jako fakty. Słowa kluczowe kreacjonizm, ewolucjonizm, poziomy analizy, Piotr Lenartowicz SJ supposedly follow from an unbiased observation of the world are, in fact, used as assumptions that influence what one views as facts.
PIotr BylIca natUralistic tHeism on sPecial divine action witHin tHe frameworK of tHe model of tH... more PIotr BylIca natUralistic tHeism on sPecial divine action witHin tHe frameworK of tHe model of tHe levels of analysis abstract. The model of the levels of analysis (MLA) is used to present a form of naturalistic theism where certain statements on special divine action (SDA) in nature are accepted. The SDA statements found within naturalistic theism 'hide' God's action in certain aspects of nature or actions beyond the reach of scientific endeavors in order to avoid interventionism. From the perspective of the MLA, the essence of intervention is its empirical recognizability, rather than a particular causal joint or the violation of the laws of nature. Rejection of interventions in the above sense means substantial reinterpretation of Christian theism.
The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare stateme... more The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare statements describing divine action accepted within traditional Christian theism and naturalistic theism. The empirical/non-empirical character of the statements is the main criterion behind the division of the statements within the model. Naturalistic theism is divided into strong and weak, with the former being analyzed in more detail. Strong naturalistic theism is characterized as trying to avoid the conflict with science by only accepting statements describing general divine action in nature. Such statements belong to the metaphysical levels of analysis.
I shall show that Dr. Harris’ study of biblical scholarship is treated in a very serious manner i... more I shall show that Dr. Harris’ study of biblical scholarship is treated in a very serious manner in my paper, as it is the element identifying him as a representative of naturalistic theism (NT). NT is a position that has been recognized in the literature on science and religion for several years. Dr. Harris’ commitment to the rule of methodological naturalism in the natural sciences, as well as his lack of evidence for the limits of using it in his hermeneutical analysis of divine action, makes his academic papers represent the main assumptions of NT. Model of levels of analysis (MLA) helps to show the empirical character of accounts of divine action as an important part of the traditional theistic interpretation of this action, and scepticism towards such an interpretation as a main characteristic of all advocates of NT.
Presently, naturalistic theism is the dominant position in the debate on the relation between sci... more Presently, naturalistic theism is the dominant position in the debate on the relation between science and religion, defending a thesis that the conflict between science and religion is only an apparent one. Also, this version of theism accepts the naturalist assumptions behind contemporary science and attempts to reformulate the beliefs held within the traditional Christian theism in order to present the religious view of reality as not conflicting with the scientific picture of the world. Certain assumptions behind Mark Harris’s views on the relations between science and religion can be described as consistent with naturalistic theism. The model of levels of analysis helps to analyze the most important themes found within naturalistic theism and show how these are described in the works of Harris. The model facilitates the identification of the relations between particular kinds of assumptions behind the position taken from the point of view of naturalistic theism in the debate on ...
In my response to Kowalski’s commentary I indicate that: 1) there is an imprecision in Kowalski’s... more In my response to Kowalski’s commentary I indicate that: 1) there is an imprecision in Kowalski’s presentation of the NOMA principle; 2) the NOMA principle is not a valid way of presenting theistic religions; 3) the argumentation adopted by Kowalski is inconsistent, due to inconsistency in the NOMA principle itself. The Kowalski’s cure for the “Confrontations Between Theists and Atheists” mentioned in the title of the Kowalski’s commentary is the postulate of a “miracle-free” theism, which means the elimination of theism. Another important weakness of Kowalski’s proposal and of the application of the NOMA principle in general is the self-contradictoriness of this position: when we decide on the truth value of this or that factual religious statement by reference to science, then we deny the essence of the NOMA principle itself.
This article introduces a model of levels of analysis applied to statements found in philosophica... more This article introduces a model of levels of analysis applied to statements found in philosophical, scientific, and religious discourses in order to facilitate a more accurate description of the relation between science and religion. The empirical levels prove to be the most crucial for the relation between science and religion, because they include statements that are important parts of both scientific and religious discourse, whereas statements from metaphysical levels are only important in terms of religion (and philosophy) and are neutral in relation to particular scientific theories. In particular, the rejection of certain ontological assumptions behind special divine action logically entails the rejection of the literal meaning of empirical statements describing special open expression of supernatural factors in nature. Such a rejection also entails an essential revision of many religious systems of beliefs, including traditional Christian theism.
Clive S. Lewis is thought to be one of the most important contemporary Christian apologist. In hi... more Clive S. Lewis is thought to be one of the most important contemporary Christian apologist. In his works, Lewis argued against naturalism and put forward arguments in support of theism. In doing so, he referred to experience and made use of laws of logic and probabilistic reasoning, hence meeting rationality criteria. Part I discusses Lewis’s arguments from the existence of morality, reason, desires and numinous experiences. It presents a basal criticism of these arguments. Except of the ptresentation of those arguments and their analysis the aim of the paper is to provide a basis for a comparison (in Part II) of the anti-naturalistic arguments with what Lewis wrote about God, faith and life after death in the period following the passing of his wife, a great loss for the thinker.
Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interw... more Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interwencjonistyczną. Naturalizm, jako filozoficzna koncepcja funkcjonowania przyrody, stanowiąca założenie współczesnej nauki, jest natomiast stanowiskiem monistycznym. Konsekwentnie wyklucza nadnaturalne interwencje w przyrodzie. Teizm naturalistyczny stara się godzić teistyczny chrześcijański obraz świata ze współczesnym obrazem naukowym. Ważne jest podkreślenie, że chodzi o współczesną naukę i jej związek z założeniami naturalizmu. Nie we wszystkich epokach występowało tak silne jak obecnie napięcie między nauką i teizmem chrześcijańskim. Powstanie nauki nowożytnej było silnie związane z teizmem chrześcijańskim, zarówno jeśli chodzi o teistyczną doktrynę o stworzeniu, jak i o ówczesną rolę chrześcijaństwa w kulturze europejskiej. Naturalistyczne założenia współczesnej nauki wykluczają odwołania do czynników nadnaturalnych w wyjaśnianiu jakichkolwiek zjawisk obserwowanych w przyrodzie, jak ...
The model of the levels of analysis (MLA) is used to present a form of naturalistic theism where ... more The model of the levels of analysis (MLA) is used to present a form of naturalistic theism where certain statements on special divine action (SDA) in nature are accepted. The SDA statements found within naturalistic theism 'hide' God's action in certain aspects of nature or actions beyond the reach of scientific endeavors in order to avoid interventionism. From the perspective of the MLA, the essence of intervention is its empirical recognizability, rather than a particular causal joint or the violation of the laws of nature. Rejection of interventions in the above sense means substantial reinterpretation of Christian theism.
Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interw... more Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interwencjonistyczną. Naturalizm, jako filozoficzna koncepcja funkcjonowania przyrody, stanowiąca założenie współczesnej nauki, jest natomiast stanowiskiem monistycznym. Konsekwentnie wyklucza nadnaturalne interwencje w przyrodzie. Teizm naturalistyczny stara się godzić teistyczny chrześcijański obraz świata ze współczesnym obrazem naukowym. Ważne jest podkreślenie, że chodzi o współczesną naukę i jej związek z założeniami naturalizmu. Nie we wszystkich epokach występowało tak silne jak obecnie napięcie między nauką i teizmem chrześcijańskim. Powstanie nauki nowożytnej było silnie związane z teizmem chrześcijańskim, zarówno jeśli chodzi o teistyczną doktrynę o stworzeniu, jak i o ówczesną rolę chrześcijaństwa w kulturze europejskiej. Naturalistyczne założenia współczesnej nauki wykluczają odwołania do czynników nadnaturalnych w wyjaśnianiu jakichkolwiek zjawisk obserwowanych w przyrodzie, jak i genezy ładu przyrodniczego. Ze względu na rodzaj i skalę sprzeczności zachodzących między tradycyjnymi ujęciami teizmu i naturalizmu zadanie, którego podejmują się teistyczni naturaliści, wydaje się szczególnie trudne. Wśród teistycznych naturalistów znajdujemy chrześcijańskich myślicieli, z których znaczne grono stanowią teologizujący przedstawiciele nauk przyrodniczych. Do najważniejszych należy wspomniany już Barbour, z wykształcenia fizyk, a następnie absolwent Yale Divinity School. Inny z naukowców-teologów w tym gronie to John C. Polkinghorne, który uzyskał najpierw stopień doktora fizyki i pracował naukowo, by — po ukończeniu studiów teologicznych — w końcu przyjąć święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Innym duchownym anglikańskim w tym gronie jest będący jednocześnie biochemikiem Arthur R. Peacocke. Podobnie biologiem jest Francisco J. Ayala, który przez krótki czas był też duchownym katolickim. Wśród związanych z Kościołem katolickim naukowców-teologów znajduje się kosmolog i jednocześnie ksiądz, Michał Heller. Teistyczny naturalizm propagowany jest też przez takich filozofów i teologów, którzy nie prowadzą bezpośrednio badań w obszarze nauk przyrodniczych, lecz swoje publikacje poświęcają relacji nauki i religii. Należą do nich filozof religii i teolog David R. Griffin; filozof religii Thomas F. Tracy, związany z kościołem metodystów teolog i filozof Philip Clayton; filozof nauki, katolicki ksiądz i teolog Ernan McMullin; katolicki teolog John F. Haught; Nancy Murphy, będąca profesorem filozofii chrześcijańskiej w ewangelickim seminarium duchownym. Do polskich przedstawicieli tej grupy zaliczyć można Abpa Józefa Życińskiego, który, oprócz kompetencji teologicznych, posiadał też znaczący dorobek naukowy obejmujący publikacje z zakresu filozofii. Nie można też pominąć grupy przyrodników, co prawda niemających formalnych związków z naukami teologicznymi, jednak oddanych propagowaniu idei godzenia nauki i religii. Należą do nich Howard Van Till, profesor fizyki, wychowany w rodzinie kalwinistycznej i kształcony w szkołach kalwinistycznych, katolicki biolog Kenneth R. Miller, George F. R. Ellis — profesor matematyki stosowanej, kosmolog i jednocześnie aktywny uczestnik w społeczności kwakrów. Wymieniono tu jedynie niektóre najważniejsze postacie omawianego nurtu. Dostrzec można, że w ich gronie znajdują się przedstawiciele zarówno badaczy przyrodników, jak i osób o wykształceniu przyrodniczym i teologicznym, czy też osoby specjalizujące się w filozofii bądź w dziedzinie teologii, spośród których część jest duchownymi. Są to przedstawiciele zarówno Kościoła katolickiego, jak i różnych kościołów protestanckich. Wskazuje to na szerokie rozpowszechnienie w chrześcijaństwie potrzeby dostosowania wiary chrześcijańskiej do kryteriów związanych racjonalnością nauk przyrodniczych, nawet kosztem znacznego przeinterpretowania podstawowych składników tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego. Celem pracy jest prezentacja stanowiska współczesnego teizmu naturalistycznego odnośnie do relacji między sferą nadnaturalną a światem przyrody, by móc na tej podstawie ustalić stopień rewizji tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić spójność logiczną teizmu naturalistycznego. By tego dokonać, użyty zostanie model poziomów analizy, porządkujący twierdzenia opisowe religii, filozofii i nauki, ale też pełniący rolę narzędzia pozwalającego porównywać twierdzenia nauki i religii, w tym twierdzenia przyjmowane w obu formach teizmu. Podział twierdzeń w tym modelu przebiega zgodnie z kryteriami ich empirycznego charakteru, stopnia ogólności oraz roli odgrywanej w nauce (tj. w naukach empirycznych lub przyrodniczych określanych angielskim terminem science). Ze względu na przyjęcie kryterium roli określonego rodzaju twierdzeń w analizach o charakterze naukowym można powiedzieć, że model ten wyróżnia twierdzenia opisowe, dzieląc je ze względu na ich „ważność” w rozstrzygnięciach mających miejsce w nauce.…
promotor: prof dr. hab. Kazimierz Jodkowski, Uniwersytet Zielonogorski, Wydzial Humanistyczny, In... more promotor: prof dr. hab. Kazimierz Jodkowski, Uniwersytet Zielonogorski, Wydzial Humanistyczny, Instytut Filozofii
The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare stateme... more The model of levels of analysis (MLA) is used to describe naturalistic theism and compare statements describing divine action accepted within traditional Christian theism and naturalistic theism. The empirical/non-empirical character of the statements is the main criterion behind the division of the statements within the model. Naturalistic theism is divided into strong and weak, with the former being analyzed in more detail. Strong naturalistic theism is characterized as trying to avoid the conflict with science by only accepting statements describing general divine action in nature. Such statements belong to the metaphysical levels of analysis.
W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko ... more W artykule przedstawione zostaną różne sformułowania argumentu z pragnień, wysuniętego przeciwko naturalizmowi, autorstwa Clive’a S. Lewisa. Analizie zostaną poddane zarzuty o brak logicznej poprawności jego wywodu oraz dotyczące zwodniczego charakteru czynników irracjonalnych, do jakich zaliczają się uczucia i pragnienia. Wykazane zostanie, że sformułowania, w których mamy do czynienia z brakiem konkluzywności antynaturalistycznego wniosku Lewisa, można jednak traktować jako poznawczo wartościowe, gdyż są one oparte na indukcyjnym schemacie wnioskowania. Istnieją natomiast sformułowania, które jedynie wielkim kosztem, jakim jest uznanie Wszechświata za absurdalny, można uznać za niekonkluzywne. Podejrzenie, iż odwołanie do czynników irracjonalnych osłabia argumentację Lewisa, okazuje się błędne. -------------- Zgłoszono: 22/07/2020. Zrecenzowano: 30/08/2020. Zaakceptowano do publikacji: 19/09/2020
Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interw... more Filozofię tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego można scharakteryzować jako dualistyczną i interwencjonistyczną. Naturalizm, jako filozoficzna koncepcja funkcjonowania przyrody, stanowiąca założenie współczesnej nauki, jest natomiast stanowiskiem monistycznym. Konsekwentnie wyklucza nadnaturalne interwencje w przyrodzie. Teizm naturalistyczny stara się godzić teistyczny chrześcijański obraz świata ze współczesnym obrazem naukowym. Ważne jest podkreślenie, że chodzi o współczesną naukę i jej związek z założeniami naturalizmu. Nie we wszystkich epokach występowało tak silne jak obecnie napięcie między nauką i teizmem chrześcijańskim. Powstanie nauki nowożytnej było silnie związane z teizmem chrześcijańskim, zarówno jeśli chodzi o teistyczną doktrynę o stworzeniu, jak i o ówczesną rolę chrześcijaństwa w kulturze europejskiej. Naturalistyczne założenia współczesnej nauki wykluczają odwołania do czynników nadnaturalnych w wyjaśnianiu jakichkolwiek zjawisk obserwowanych w przyrodzie, jak i genezy ładu przyrodniczego. Ze względu na rodzaj i skalę sprzeczności zachodzących między tradycyjnymi ujęciami teizmu i naturalizmu zadanie, którego podejmują się teistyczni naturaliści, wydaje się szczególnie trudne.
Wśród teistycznych naturalistów znajdujemy chrześcijańskich myślicieli, z których znaczne grono stanowią teologizujący przedstawiciele nauk przyrodniczych. Do najważniejszych należy wspomniany już Barbour, z wykształcenia fizyk, a następnie absolwent Yale Divinity School. Inny z naukowców-teologów w tym gronie to John C. Polkinghorne, który uzyskał najpierw stopień doktora fizyki i pracował naukowo, by — po ukończeniu studiów teologicznych — w końcu przyjąć święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Innym duchownym anglikańskim w tym gronie jest będący jednocześnie biochemikiem Arthur R. Peacocke. Podobnie biologiem jest Francisco J. Ayala, który przez krótki czas był też duchownym katolickim. Wśród związanych z Kościołem katolickim naukowców-teologów znajduje się kosmolog i jednocześnie ksiądz, Michał Heller.
Teistyczny naturalizm propagowany jest też przez takich filozofów i teologów, którzy nie prowadzą bezpośrednio badań w obszarze nauk przyrodniczych, lecz swoje publikacje poświęcają relacji nauki i religii. Należą do nich filozof religii i teolog David R. Griffin; filozof religii Thomas F. Tracy, związany z kościołem metodystów teolog i filozof Philip Clayton; filozof nauki, katolicki ksiądz i teolog Ernan McMullin; katolicki teolog John F. Haught; Nancy Murphy, będąca profesorem filozofii chrześcijańskiej w ewangelickim seminarium duchownym. Do polskich przedstawicieli tej grupy zaliczyć można Abpa Józefa Życińskiego, który, oprócz kompetencji teologicznych, posiadał też znaczący dorobek naukowy obejmujący publikacje z zakresu filozofii. Nie można też pominąć grupy przyrodników, co prawda niemających formalnych związków z naukami teologicznymi, jednak oddanych propagowaniu idei godzenia nauki i religii. Należą do nich Howard Van Till, profesor fizyki, wychowany w rodzinie kalwinistycznej i kształcony w szkołach kalwinistycznych, katolicki biolog Kenneth R. Miller, George F. R. Ellis — profesor matematyki stosowanej, kosmolog i jednocześnie aktywny uczestnik w społeczności kwakrów.
Wymieniono tu jedynie niektóre najważniejsze postacie omawianego nurtu. Dostrzec można, że w ich gronie znajdują się przedstawiciele zarówno badaczy przyrodników, jak i osób o wykształceniu przyrodniczym i teologicznym, czy też osoby specjalizujące się w filozofii bądź w dziedzinie teologii, spośród których część jest duchownymi. Są to przedstawiciele zarówno Kościoła katolickiego, jak i różnych kościołów protestanckich. Wskazuje to na szerokie rozpowszechnienie w chrześcijaństwie potrzeby dostosowania wiary chrześcijańskiej do kryteriów związanych racjonalnością nauk przyrodniczych, nawet kosztem znacznego przeinterpretowania podstawowych składników tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego.
Celem pracy jest prezentacja stanowiska współczesnego teizmu naturalistycznego odnośnie do relacji między sferą nadnaturalną a światem przyrody, by móc na tej podstawie ustalić stopień rewizji tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić spójność logiczną teizmu naturalistycznego. By tego dokonać, użyty zostanie model poziomów analizy, porządkujący twierdzenia opisowe religii, filozofii i nauki, ale też pełniący rolę narzędzia pozwalającego porównywać twierdzenia nauki i religii, w tym twierdzenia przyjmowane w obu formach teizmu. Podział twierdzeń w tym modelu przebiega zgodnie z kryteriami ich empirycznego charakteru, stopnia ogólności oraz roli odgrywanej w nauce (tj. w naukach empirycznych lub przyrodniczych określanych angielskim terminem science). Ze względu na przyjęcie kryterium roli określonego rodzaju twierdzeń w analizach o charakterze naukowym można powiedzieć, że model ten wyróżnia twierdzenia opisowe, dzieląc je ze względu na ich „ważność” w rozstrzygnięciach mających miejsce w nauce. Model ten stanowić ma więc wspólną skalę pozwalającą ująć stopień modyfikacji tradycyjnego teizmu dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić wewnętrzną spójność stanowisk, które można wyróżnić w ramach teizmu naturalistycznego.
Uploads
Papers by Piotr Bylica
Wśród teistycznych naturalistów znajdujemy chrześcijańskich myślicieli, z których znaczne grono stanowią teologizujący przedstawiciele nauk przyrodniczych. Do najważniejszych należy wspomniany już Barbour, z wykształcenia fizyk, a następnie absolwent Yale Divinity School. Inny z naukowców-teologów w tym gronie to John C. Polkinghorne, który uzyskał najpierw stopień doktora fizyki i pracował naukowo, by — po ukończeniu studiów teologicznych — w końcu przyjąć święcenia kapłańskie w Kościele anglikańskim. Innym duchownym anglikańskim w tym gronie jest będący jednocześnie biochemikiem Arthur R. Peacocke. Podobnie biologiem jest Francisco J. Ayala, który przez krótki czas był też duchownym katolickim. Wśród związanych z Kościołem katolickim naukowców-teologów znajduje się kosmolog i jednocześnie ksiądz, Michał Heller.
Teistyczny naturalizm propagowany jest też przez takich filozofów i teologów, którzy nie prowadzą bezpośrednio badań w obszarze nauk przyrodniczych, lecz swoje publikacje poświęcają relacji nauki i religii. Należą do nich filozof religii i teolog David R. Griffin; filozof religii Thomas F. Tracy, związany z kościołem metodystów teolog i filozof Philip Clayton; filozof nauki, katolicki ksiądz i teolog Ernan McMullin; katolicki teolog John F. Haught; Nancy Murphy, będąca profesorem filozofii chrześcijańskiej w ewangelickim seminarium duchownym. Do polskich przedstawicieli tej grupy zaliczyć można Abpa Józefa Życińskiego, który, oprócz kompetencji teologicznych, posiadał też znaczący dorobek naukowy obejmujący publikacje z zakresu filozofii. Nie można też pominąć grupy przyrodników, co prawda niemających formalnych związków z naukami teologicznymi, jednak oddanych propagowaniu idei godzenia nauki i religii. Należą do nich Howard Van Till, profesor fizyki, wychowany w rodzinie kalwinistycznej i kształcony w szkołach kalwinistycznych, katolicki biolog Kenneth R. Miller, George F. R. Ellis — profesor matematyki stosowanej, kosmolog i jednocześnie aktywny uczestnik w społeczności kwakrów.
Wymieniono tu jedynie niektóre najważniejsze postacie omawianego nurtu. Dostrzec można, że w ich gronie znajdują się przedstawiciele zarówno badaczy przyrodników, jak i osób o wykształceniu przyrodniczym i teologicznym, czy też osoby specjalizujące się w filozofii bądź w dziedzinie teologii, spośród których część jest duchownymi. Są to przedstawiciele zarówno Kościoła katolickiego, jak i różnych kościołów protestanckich. Wskazuje to na szerokie rozpowszechnienie w chrześcijaństwie potrzeby dostosowania wiary chrześcijańskiej do kryteriów związanych racjonalnością nauk przyrodniczych, nawet kosztem znacznego przeinterpretowania podstawowych składników tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego.
Celem pracy jest prezentacja stanowiska współczesnego teizmu naturalistycznego odnośnie do relacji między sferą nadnaturalną a światem przyrody, by móc na tej podstawie ustalić stopień rewizji tradycyjnego teizmu chrześcijańskiego dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić spójność logiczną teizmu naturalistycznego. By tego dokonać, użyty zostanie model poziomów analizy, porządkujący twierdzenia opisowe religii, filozofii i nauki, ale też pełniący rolę narzędzia pozwalającego porównywać twierdzenia nauki i religii, w tym twierdzenia przyjmowane w obu formach teizmu. Podział twierdzeń w tym modelu przebiega zgodnie z kryteriami ich empirycznego charakteru, stopnia ogólności oraz roli odgrywanej w nauce (tj. w naukach empirycznych lub przyrodniczych określanych angielskim terminem science). Ze względu na przyjęcie kryterium roli określonego rodzaju twierdzeń w analizach o charakterze naukowym można powiedzieć, że model ten wyróżnia twierdzenia opisowe, dzieląc je ze względu na ich „ważność” w rozstrzygnięciach mających miejsce w nauce. Model ten stanowić ma więc wspólną skalę pozwalającą ująć stopień modyfikacji tradycyjnego teizmu dokonanej przez teizm naturalistyczny oraz ocenić wewnętrzną spójność stanowisk, które można wyróżnić w ramach teizmu naturalistycznego.