Bankacilik Ve Fi̇nans

ÖZET İnsanoğlu, milattan önce yedinci yüzyıldan bu yana, ister daha çok yararı isterse zararı üzerinde durulsun, yaşayışını, toplumsal düzenini, kurumsal organizasyonlarını derinden etkileyen bir icat olan paranın yükselişine tanıklık etmektedir. Ticari hayatın gelişip çeşitlenmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkan ilk metal paranın zaman içinde bir evrim ile kağıda dönüşeceği, daha sonra ise sadece banka hesaplarında görünebilen rakamlardan ibaret olacağı ve nihayet günümüzde salt bir matematiğe evrileceği kimse tarafından tahmin edilemezdi. İlk zamanlarında kendisini var eden temel ihtiyacı karşılamaktan; mal ve hizmet değişimini kolayca mümkün kılmaktan öteye gidemeyen para zaman içinde her anlamda gücün kaynağı haline gelmiştir. Ortaçağ'da kralları bile kendisine sahip insanların ayaklarına götürmüş, üzerinde onlarca kurumun var olduğu çok geniş bir tabana sahip bir sistemin temeline oturmuş ve bugüne kadar kontrolü her zaman tanımlanabilen bir otoritenin elinde olmuştur. Bu kontrol istisnalar hariç olmak üzere başlangıçta şehir devletlere, daha sonra krallıklara ve en nihayetinde de devletlere ait olmuştur. Ancak günümüzde finansal sistemlerin ve teknolojinin gelişmesiyle iyice sanal ortama taşınan para 2009 yılından itibaren hiçbir somut karşılığı olmayan tamamen " sanal " bir niteliğe kavuşmuştur. 2008 yılında ortaya çıkan Mortgage Krizinin hemen ardından dünya genelindeki ekonomik durgunluk FED'in (Amerikan Merkez Bankası) parasal genişleme yoluna gitmesine neden olmuştur. Kısa bir süre sonra da Avrupa'da büyük bir devlet borcu krizi patlak vermiştir. Bu gelişmelerin sonucu olarak devletin bastığı paraya da güven büyük ölçüde sarsılmış (Asuman Sönmez, 2014) ve kripto para birimleri özelinde Bitcoin'in ortaya çıkması için çok iyi bir ortam hazırlanmıştır. İnternette para yaratma çabası çok uzun dönemden beri devam ediyor olmasına rağmen ilk denemeler ikili harcama anlamına gelen " Double Spending " sorunun da beraberinde ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Yaratılan paranın çoğaltılıp iki kez işleme konulmasını engellemek amacıyla önerilen yöntem ise merkezi bir otoriteyi daimi kılmak ve denetim ve kontrol ağını bu şekilde düzenlemektir. Bu kez de ortaya çıkan sorun tek bir otoritenin varlığındaki tekliğin yarattığı güvenlik kırılması riskidir. Bu riski ortadan kaldırmak üzere Bitcoin ekosisteminde Blok Zinciri (Blockchain) denen ağ oluşturulmuştur. 2009 yılının Ocak ayında ilk açık kaynak kodlu olarak Bitcoin yayını ve ilk Bitcoinlerin çıkarılmasıyla bu ağ da ortaya çıkmıştır. Asıl kurucusu tarafından, ki gerçek adı bilinmemekle beraber Satoshi Nakamoto tarafından Hal Finney'e Bitcoin gönderilmesi ile gerçekleşen ilk işlem sonrasında önemli gelişmeler yaşanarak aynı yılın Ekim ayında ilk döviz kuru oranı da belli olmuştur (1 dolar = 1.309,03 BTC). Ancak bu gelişme sonrasında da güvenlik açıkları sebebiyle Ağustos 2010'da büyük bir açık gündeme gelmiş, kullanıcılar tarafından bu açık kullanılarak 184 milyar Bitcoin oluşturulmuştur. Nitekim bu açık çok sürmemekle beraber durum fark edilerek gerekli Bitcoinler silinmiştir. Tecrübe edilen bu durum sonrasında da bu sistemde böyle bir açık bir daha yaşanmamıştır. Her ne kadar 2010-2012 yılı durgun olarak geçse de WordPress.com gibi büyük sitelerin bu sistemi kabulünden sonra önemli bir yükselişe geçmiş olan Bitcoin, gelecek için de reddedilemeyecek bir alternatif oluşturmuştur. Örneğin Japonya Bitcoin'in sermaye 1Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü, [email protected] 2Şırnak Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü, [email protected] 3Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı,

ÖZ Bitcoin bugün sanal para ya da kriptografik para olarak anılan para türünün ilk örneğidir. Başlangıçta çok büyük oranda sadece çevrimiçi oyun platformlarında kullanılan Bitcoin'in zamanla pek çok satıcı tarafından ödeme birimi olarak kabul edilmeye başlanmasıyla birlikte popülerliğini artmış ve bazı bileşenlerden oluşan bir ekosisteme evrilmiştir. Sanal bir para birimi olarak Bitcoin, getirdiği bir takım güvenlik risklerini bertaraf etmek üzere Blockchain (Blok zinciri) adı verilen kriptografik bir algoritmayla işleyen ve ağa katılan herkesin denetimine açık olan bir kayıt defterine dayalı olarak üretilmektedir. Ancak son zamanlarda taşıdığı potansiyel yeniliklerden ziyade fiyatındaki çok yüksek artışlar ile dikkat çekmektedir. Bu çalışmada henüz reel ekonomiye bir para birimi olarak entegre olamayan Bitcoin'in gösterdiği fiyat artışlarının gerçek değerinin haricinde popülaritesiyle doğru orantılı olarak spekülatif işlemler nedeniyle gerçekleştiği tezi VAR Modeline dayalı Varyans Ayrıştırma Analizi ve Granger Nedensellik Testi ile sınanacaktır. ABSTRACT Bitcoin is the first example of the currency which named virtual or cryptographic currency. Bitcoin which is initially used only in online game platforms has become gradually popular thanks to its being accepted as a payment unit by many vendors and has evolved into an ecosystem of some components. As a virtual currency, Bitcoin is produced on the basis of a registry ledger which is open for everyone on the Bitcoin web, working with the cryptographic algorithm and named Blockchain in order to eliminate some security issues. Blockchain, the technology behind the Bitcoin, attracts especially financial institutions and governments thanks to its transparency and reliability. But Bitcoin has drew attentition thanks to high rises of its price rather than its potential innovations. In this study high price inreases of Bitcoin which has not integrated to real economy as a currency will be analyised in terms of the question that the price formation of Bitcoin depends on its real value or relationship with its popularity. With this aim Varience Decomposation Analysis based on VAR Model and the Granger Cousality Test will be utilized.

Makroekonomik değişkenlerde görülen değişimler, ülkelerin ekonomik yapısının yanı sıra toplumsal birçok olayı da etkilemekte ve sosyoekonomik olarak bazı sonuçlara yol açmaktadır. Günümüzde toplumların ve bireylerin gelirlerinde zaman içe-risinde yaşanan değişimlerin homojen şekilde gerçekleşmemesi zenginin daha zengin, yoksulun ise daha yoksul olduğu bir ekonomik yapı ortaya çıkarmaktadır. Gelir adalet-sizliği olarak tanımlanan bu durum, bireyler ve toplumlar açısından sosyal hayatı doğ-rudan etkileyen olaylar meydana getirmektedir. Bu çalışmada, gelirde ve gelir adale-tinde meydana gelen değişimlerin, ülkelerde görülen adli olaylar üzerinde etkisi olup olmadığı, gelir adaletsizliğinin yükseldiği ülkelerde bu durumun işlenen suçlar için te-tikleyici bir unsur olarak ortaya çıkıp çıkmadığı incelenmektedir. İlk bulgular, gelir ada-letsizliği artarken işlenen suç sayılarında artış gerçekleştiği, ancak suç oranlarına göre her ülkenin bu durumu sağlamadığını göstermektedir. Bununla birlikte kişi başına düşen milli hâsılanın en yüksek olduğu ülkelerin ise suç oranlarının en yüksek olduğu ülkeler olduğunu görülmektedir. Bu çalışma Avrupa Ülkeleri kapsamında 2008-2016 yılı arasındaki verileriyle, Gini Katsayısı, Gayrisafi Milli Hâsıla ve ülkeler bazında kişi başına işlenen suç sayısı verilerinin incelenerek yorumlanması ile oluşturulacaktır.

İktisat bilimi sosyal bir bilim olarak varolmasına rağmen, bilhassa 1874 yılında Walras’ın “Saf İktisadın Öğeleri” çalışmasından sonra, fizik ve matematik ile fazlasıyla iç içe geçmiş bir yapı sergilemiştir. İktisadi birçok modelin sağlam temellere oturtulabilmesi için matematiğin kullanılması Şart olsa da bu durum zaman içinde iktisadın sosyoloji ve psikolojiden uzaklaşmasına sebebiyet vermiştir. Ancak değişen konjonktürde, sosyal ve ekonomik durumların net bir Şekilde açıklanamaması sonucu olarak, 20.yüzyılın ortalarından itibaren iktisat, sosyoloji ve psikoloji ilişkisi tekrar tartışılmaya başlanmıştır. Matematik ile sınırlandırılmış varsayım ve analizlere dayandırılan geleneksel iktisadın temelinde insan faktörünün olması ve bu yüzden modellerde psikolojik ve fizyolojik faktörlerin de göz önünde bulundurulması gereği Davranışsal İktisatın ortaya çıkmasını sağlamıştır.
İnsanların her zaman akılcı davranamadıkları ve çoğu zaman birbirinden çok farklı ve öngörülemeyen değişkenler tarafından tercihlerinin etkilenmekte olduğu uzun yıllardır pek çok akademik çalışma ile ortaya konmaktadır. Geleneksel İktisat'ın varsayımlarından biri olan Rasyonel İnsan, bireyi her zaman fayda maksimizasyonunu hedefleyen, akla uygun/akılcı davranan bir varlık olarak tanımlamakta, ölçümlenebilen/fark edilebilen değişkenlere göre bir bilgisayar gibi hesaplama yeteneğine sahip canlı olarak değerlendirmektedir. Ancak insanlar karar süreçlerinde çok küçük manipülasyonlardan, kararlarına ve hatta deneyimlerine etki eden çok küçük faktörlerden dahi etkilenebilmekte, kendileri için her zaman maksimum faydayı verecek seçimi gerçekleştirememektedirler. Bunun gibi rasyonel insan varsayımıyla çelişen durumlar Davranışsal İktisat literatüründe “sınırlı rasyonellik” başlığı altında incelenmektedir.
Sınırlı rasyonellik kavramının temellendirdiği bu çalışmada, insanların deneyimledikleri lezzetin, bir ürünün sunumunun görsel olarak farklılaştırılmasından etkilenip etkilenmediğini araştırılmıştır. Rastgele Örneklem Seçim Yönteminin kullanıldığı çalışmada, bir kafede insanlara aynı kahve farklı iki fincan ile aynı anda sunulmuş ve lezzetlerini 0 ile 10 puan arasında bir puanla değerlendirmeleri istenmiştir. Ancak kendilerine iki farklı kahve deneyecekleri söylenmiştir. Fincanlardan biri estetik açıdan oldukça gösterişli iken (çiçek süslemeli) diğer fincan olabildiğince sadedir (düz beyaz). Beklentimiz süslemeli fincan ile içilen kahvenin daha lezzetli bulunacağı yönündedir ve araştırmanın analiz sonuçları beklentimizle uyumluluk göstermiştir. Bu sonucun ardından müşterilere sadece bir fincan ile (bir gruba süslemeli başka bir gruba sade fincan ile) kahveyi sunarak lezzetini puanlamaları istenmiştir. Bu aşamada kahvenin lezzeti için verilen puanlar her iki bardak için de düşse de süslemeli fincan diğer sonuç da olduğu gibi daha yüksek puan almıştır. Bu sonuçlar bize insanların görsel açıdan daha estetik buldukları sunumların deneyimledikleri lezzeti de etkilediğini göstermektedir.

Kalkınmanın dinamik bir olgu olması, zaman içinde hedef ve stratejilerin de değişmesine neden olmaktadır. II. Dünya Savaşı’na kadar uzanan dönemde iktisadi analizlerde mekân yerine zaman kavramına önem verilmiştir. Kalkınmanın temelinde yer alan bölgesel kalkınma, özellikle II.
Dünya Savaşı sonrasında mekânlar arasında gözlemlenen kalkınma farklılıkları nedeniyle iktisatçıların ve politika yapıcıların dikkatlerini çekmiştir. Mekânsal temelli olarak açıklanmaya çalışılan bu eşitsizlik uygulanan politik yaklaşımlarda da önemli dönüşümleri beraberinde
getirmiştir. Merkeziyetçilikten uzaklaşarak giderek yerelleşmeye dönük geliştirilen teorik ve politik yaklaşımlar hem yeni kuramların hem de yeni kurumsal oluşumların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu çalışmada Geleneksel Bölgecilikten, Yeni Bölgecilik akımına geçişte yaşanan
teorik dönüşümler incelenirken bu dönüşümlerin Türkiye’deki bölgesel kalkınma politikaları üzerinde yaratmış olduğu yansımalar ortaya konmaktadır.