II.

Химийн бодисын бүтэц, шинж чанар

Атом дахь
электрон
Атомын электроны
давхраат бүтэц
©[email protected], 2024
 Хичээлийн агуулга

• Атомын нийлмэл бүтэц. Атомын бүтцийн загварууд.

• Атомын бүтцийг тайлбарлах квант механикийн онолын
үндэс. Устөрөгчийн атомд бичсэн Шредингерийн
тэгшитгэлийн шийдийн хариу. Квантын тоо (n, l, ml)-нууд.

• Атомын орбиталь төлөв байдлууд. Атомын орбиталь

электроноор бөглөгдөх зүй тогтол. Химийн элементийн
ангилал
• Атомын электроны давхраат бүтэц үелэн давтагдах зүй
тогтол. Үелэх хууль, үелэх тогтолцоо
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Нэр томьёоны толь

• Periodic law • Inner (core) electrons

• Electron configuration • Outer electrons
• Spin quantum number • Valence electrons
• Inner transition elements
• Exclusion principle
• Lanthanides (rare earths)
• Effective nuclear charge (Zeff) • Actinides
• Penetration • Metallic radius
• Aufbau principle • Covalent radius
• Orbital diagram • Ionization energy
• Electron affinity
• Hund`s rule
• Transition elements
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Нэр томьёоны толь

• Amphoteric ▪ Amplitude
• Isoelectronic ▪ Electromagnetic spectrum
▪ Infrared
• Pseudo-noble gas configuration
▪ Ultraviolet
• Paramagnetism ▪ Refraction
• Diamagnetism ▪ Diffraction
• Ionic radius ▪ Quantum number
• Electromagnetic radiation ▪ Planck`s constant
▪ Quantum
• Frequency
▪ Photoelectric effect
• Wavelength ▪ photon
• Speed of light
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Атомын нийлмэл бүтэц
Atomos: өчүүхэн бага хуваагдашгүй гэсэн
грек үг

Тэмдэг Цэн Харьцангуй Үнэмлэхүй

лэгээ эг масс масс, гр
e- 1- 1/1840 р.м 9.11 · 10-28
р+ 1+ 1 1.67 · 10-24
n0 0 1 1.67 · 10-24
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Historical perspective
Atomic spectra Quantum theory Atomic structure
• Bunsen, Kirchhoff, • Plank,1900 • Dalton, 1803
1860 ➢ Black body ➢ atomic nature
radiation
– 1st spectroscope • Faraday, 1834
– 1st line spectrum • Einstein, 1905 ➢ Electricity & Mag.
➢ Photoelectric
• Lockyer, 1868 effect • Thompson, 1807
– He in solar system ➢ electrons e/m
• Balmer,1885 • Millikan, 1911
– H line spectrum ➢ oil drop
• Rutherford, 1911
• Bohr, 1913 ➢ gold foil/nucleus
➢ Applied to atom
structure

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Нэр томьёоны толь

• Line spectrum • Quantum mechanics

• Stationary state • Schrodinger equation
• Ground state • Atomic orbital
• Electron density diagram
• Excited state
• Electron cloud depiction
• Spectrometry • Radial probability distribution
• Emission spectrum plot
• Flame test • Probability contour
• Absorption spectrum • Principal quantum number
• Angular momentum quantum
• De Broglie wavelength
number
• Wave particle duality
7/4/2024 • Uncertainty principle Chem 201 Lec 4
 Орчлон ертөнцийн талаарх сонгодог
төсөөлөл
• Матери энерги.
• Матери-V, m
• Энерги жижиг хэсгээс тогтохгүй.
• Зөвхөн долгионоор тархана.

Гэрэл-долгион
• Гэрэл-цахилгаан соронзон долгионы хэлбэртэй.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 B. Долгион, долгионы тэгшитгэл

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Цахилгаан соронзон долгион

✓Долгионы хурд, c = 3.00 x 108 m.s-1

Давтамж,  (s-1,
Hz) өндөр (давтамж),
Долгионы урт, () (nm) урт,
Бүтэн цикл 2π Долгионы үеийн тоо.
Нанометр,1 нм = 1 x 10 -9 м Ижил орон зайд ижил
7/4/2024 хурдтай.
 Waves

time

• Wave: some sort of periodic function

 something that periodicaly changes vs. time.
• wavelength (): distance between equivalent points
• Amplitude: “height” of wave, maximum displacement of periodic
function.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

The Basic Wave Form

Wave wavelength
amplitude Visible light
y(x)

Amplitude
Basic wave properties

A = amplitude c =  (1) E = h
 = wavelength  = 
= hc/
wavelength
 = frequency Node
Ultaviolet
= hc (2) radiation
c = velocity
 = wavenumber
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
Тархаж буй долгионы шинж чанар

vNote:
= wavelength x frequency
Long wavelength
→ small= frequency
meters x (1/sec) m/sec
Short wavelength
v =  → high frequency increasing increasing
frequency wavelength

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 • 6.4 × 1014/s давтамжтай хөх гэрлийн долгионы
уртыг олно уу?

 = 6.4 × 1014/s c =  so
c = 3.00 × 108 m/s  = c/
m 8
3.00 x 10
c s
λ= =
 14 1
6.4 x 10
s

 = 4.7 × 10-7 m
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
• What is the frequency of light having a wavelength
of 681 nm?

 = 681 nm = 6.81 × 10-7 m c =  so

c = 3.00 × 108 m/s  = c/

m 8
3.00 x 10
c s
= =
 6.81 x 10 − 7 m

 = 4.41 × 1014 /s
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Electromagnetic Radiation

• All electromagnetic radiation travels the speed of

light (c), 3.00  108 m/s (in a vacuum). c = 
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Цацаргалтын төрөл
• Долгионы уртаар
– радио =  > 0.01 м.
• Энерги, давтамж бага.
– микро = 10-4м <  < 10-2 м.
– Инфра улаан (IR) = 8 x 10-7 <  < 10-5 м.
– үзэгдэх = 4 x 10-7 <  < 8 x 10-7 м.
• ROYGBIV.
– Ультра ягаан (UV) = 10-8 <  < 4 x 10-7 м.
– X-туяа = 10-10 <  < 10-8 м.
– Гамма =  < 10-10.
• Энерги, давтамж өндөр.
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 • The blue–green line of the hydrogen atom
spectrum has a wavelength of 486 nm. What
is the energy of a photon of this light?

 = 4.86 nm = 4.86 × 10-7 m E = h and

c = 3.00 × 108 m/s c =  so
h = 6.63 × 10-34 J  s E = hc/
( − 34
)

6.63x10 Js  3.00 x 10 8 m

hc  s
E= =
λ (4.86 x 10 − 7 m)
7/4/2024
 = 4.09 × 10-19 J
 How come we
can’t derive this Modern Physics
from Maxwellian
waves?

waves or
particles?
How come
they are
characterist the correct theory of
ic of matter at last
J.J. Thompson (1987) atoms?
electron

then applications,
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
PH 312
The three mysteries of 19th century physics
Mystery #1: Blackbody radiation

• “Хар бие” гэдэг нэр томьёог анх

1860 онд Густав Кирхгоф оруулж
ирсэн. Хар биеийн цацруулж буй
гэрлийг Хар биеийн
цацрал (эсвэл заримдаа нүхний
цацрал гэдэг) гэж хэлдэг. Энэ
нь квант механикийн
түүхэнд онцгой байр суурь
эзэлдэг.
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Black Body Ratiation
Температур багасах тусам хар биеийн цацралын муруйн орой
бага эрчимтэй урт долгионы урттай байна.

Бие нь туяаг тасралтгүй биш хэсэг

хэсгээр (порцоор) цацруулдаг гэж
үзсэн. Ингээд гэрлийн туяаны (цааш
хуваагдашгүй хамгийн жижиг хэсэг)
квантын энерги түүний давтамжинд
пропорционал:
E = nh

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Quantization of Energy
Max Planck (1858-1947)
Solved the “ultraviolet
catastrophe”

• Planck’s hypothesis: An object can only gain or lose energy

by absorbing or emitting radiant energy in QUANTA.
 Mystery 1: Black body radiation

• Higher T leads to shorter wavelength of light

more K.E., more E
• Plank concluded that energy is quantized. It
comes in packets (like fruit snacks) and is
proportional to frequency:
E = h
where h is Planck’s constant, 6.63  10−34 J-s.
The minimum packet of E.

Light with large  (small ) has a small E.

7/4/2024 Light with a short  (large ) has a large E.

 What did Einstein get the Nobel Prize for?
Albert Einstein (1879-1955)

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Mystery #2: The Photo-electric effect

Сугаран гарч буй электроны тоо давтамжаас хамаарахгүй.

7/4/2024 Гэрлийн эрчимээс хамаарна.
Mystery number 3: element line spectrum

Gas discharge tube

(full of some elemental gas)
Gives off specific frequencies of light
only.
Different elements give off different
colors.
i.e. different energies.

Hydrogen

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

The Nature of Energy

• Energy, , , related:

c = 
E = h

c= speed of light in vacuum,

constant
Electromagnetic Radiation
Energy of Radiation
1.00моль улаан гэрлийн фотоны энергийг олно уу.
 = 700 nm  = 4.29 x 1014 sec-1

E = h•
= (6.63 x 10-34 J•s)(4.29 x 1014 sec-1)
= 2.85 x 10-19 J per photon

E per mol = (2.85 x 10-19 J/ph)(6.02 x 1023 ph/mol)

= 171.6 kJ/mol
 The Nature of Light

White light shows a

continuous spectrum

• A line spectrum of discrete wavelengths is observed from an

7/4/2024 element
A Continuous Spectrum (a) and A Hydrogen Line Spectrum (b)
A Change between Two Discrete Energy Levels
Hydrogen Line spectra

Johann Balmer, School teacher

Just figured out that the lines fit a simple equation:

1 1 1
= (RH )( 2 - 2 )
l n1 n2
RH=constant
n1 and n2 are integers
But why?
 Атомын бүтцийн квант механикийн загвар
• 1920 онд Атомын бүтцийн хагас квантын
онолыг Данийн эрдэмтэн Н.Бор
боловсруулж, атомын электрон
давхраат загварыг гаргаснаар
Резерфордын дутагдлыг зассан.
Орбиталын энергийн ихсэлт

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 A. The Bohr Model of the
Hydrogen Atom

n3 n2

n1 n3

Photon

E = h
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Н. Áîðûí õàãàñ êâàíòûí
îíîë
Үндэслэл:
Атомын электронт бүтцийн гариган
загвар сонгодог цахилгаан
динамикийн сургаалтай хоёр газар
зөрчилддөг.
Тасралтгүй хөдлөгч e- тасралтгүй
Niels Bohr (1885-1962)
энерги алдаж аажим устана.
(Nobel Prize, 1922)
атом тогтвортой оршдог. •Тасралтгүй их хурдтай хөдлөгч
биетийн спектр нил буюу
үргэлжилсэн байх ёстой.
•атомын спектр тасралттай
7/4/2024 Chem 201 Lec 4 байдаг.
 Line Spectra of Excited Atoms
• Excited atoms emit light of only certain wavelengths
• The wavelengths of emitted light depend on the element.

Hg

Ne
The Nature of Energy

• Niels Bohr adopted

Planck’s assumption and
explained these
phenomena in this way:
1. Electrons in an atom can only
occupy certain orbits
(corresponding to certain
energies).

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

The Nature of Energy

• Niels Bohr adopted Planck’s

assumption and explained these
phenomena in this way:
2. Electrons in permitted orbits have
specific, “allowed” energies;

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

The Nature of Energy

• Niels Bohr adopted

Planck ’ s assumption and
explained these
phenomena in this way:
3. Energy is only absorbed or
emitted in such a way as to
move an electron from one
“allowed” energy state to
another; the energy is
defined by
E = h

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 The Nature of Energy
The energy absorbed or emitted
from electron promotion or
demotion can be calculated by the
equation:
1 1
E = −RH ( nf2
- 2
ni )
where RH is the Rydberg
constant, 2.18  10−18 J, and ni
and nf are integers, the initial and
final energy levels of the
electron.
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Борын атомын загвар

•Электрон тодорхой
энергит
•төлөв бүхий
зөвшөөрөгдсөн
•тойрог орбитоор эргэнэ.
•Энэ үед атом энерги
цацруулахгүй,
шингээхгүй.
Energy of state = - C/n2 where
C is a CONSTANT
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
n = QUANTUM NUMBER, n = 1, 2, 3, 4, ....
Борын постулат • Цөмд хамгийн ойр орбитыг
үндсэн төлөв гэх бөгөөд
хамгийн тогтвортой байна.
• Нэг орбитоос нөгөөд
электрон шилжих үед л
энергийн цацаргалт эсвэл
шингээлт болно.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

Atomic Spectra and Bohr Model

If e-’s are in quantized energy

states, then E of states can H atom
have only certain values. This
explains sharp line spectra.

n=2
E = -C (1/22)

07m07an1.mov

E = -C (1/12) n=1
 Electronic Radius Diagram of Bohr H Atom

Электроны радиус
бүр ижил квантын r 3 =9a0
r 1 = a0
тоонд харгалзах n =3
энергийн
түвшинтэй байна. r 2 =4a0
n =2
n =1

r 4 =16a0

n =4
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 A

Protons (8 are present)

Neutrons (usually 8 are present)
Electrons
B
A. Model of an oxygen atom. The nucleus, composed of neutrons and protons, is actually much smaller than indicated relative to
the volume of the atom. The hollow spheres represent the two electron-bearing shells.

B. Schematic representation of the oxygen atom. The two circles containing electrons represent the electron-bearing shells. [Modified from
Plummer et al., 2003].
Bohr.

1 1
E = −RH n 2
f
( -
ni2 )
RE = 1/2mec2 
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
Устөрөгчийн электрон n=1-ээс өдөөгдсөн төлөв n = 2
түвшинд шилжихэд шаардагдах энерги, гэрлийн
долгионы уртыг тооцоолно уу.

Z=1
E1 = -2.178 x 10-18 J(12/12) = -2.178 x 10-18 J

E2 = -2.178 x 10-18 J(12/22) = -5.445 x 10-19 J

E = E2 - E1 = (-5.445 x 10-19 J) – (-2.178 x 10-18 J) = 1.633 x 10-18 J

(6.626 x 10-34 J.s)(2.9979 x 108 m/s)

= 1.216 x 10-7 m
1.633 x 10-18 J
 Борын атомын загвар:устөрөгчийн спектр

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Рентген туяа нь катодаас гарч, антикатод дээр тусах үед
/Хурд = 0 үед/ үүснэ. xray-joke

Рентген спектр үүсэх явц

Атомын дотоод давхраанаас
электрон сугалан түүний
байрыг хамгийн ойр
давхрааны электрон эзэмших
үед рентген туяа цацарна.
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Борын онолын тайлбар: Гэрлийн спектрийн мөн
¿çýãäýõ ãýðýë чанарыг тайлсан.
5-20 эВ энерги өгөхөд,
Лайман - ультра ягаан,
Байлмар - үзэгдэх гэрэл,
Пайшин - инфра улаан
туяаны спектр
Óëüòðà ÿãààí òóÿà
Èíôðà óëààí òóÿà

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Hydrogen atom spectra

High E Low E Visible lines in H atom

Short  Long  spectrum are called the
High  Low 
BALMER series.

6
5
4
3
Energy

1
Infrared
En = -1312 Ultra Violet
Lyman
Visible
Balmer Paschen n
n2
 Нэг үеийн элементийн рентген
спектрийн бүлэг шугам өөр
үеийнхээс эрс ялгаатай байна.
Электрон давхрааны тоо
өөрчлөгдөхөд спектрийн бүлэг
шугам өөрчлөгдөнө.

Рентген спектр бүрийн бүлэг шугамыг

(K.L.M....) гэж тэмдэглэнэ. Нэг бүлэг дотроо α,
β, γ, δ гэх мэт салаална.
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 The Wave Nature of Matter
• Louis de Broglie: if light can be a
particle, maybe matter can be wave-
like.
Velocity = ln
like E=mc2
velocity
n=
l
velocity
E = m(velocity) = hn = h
2

l
h
l=
m(velocity)
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Wave-like nature of matter
h
 = mv
However, the higher the mass, the smaller the
wavelength & h=6.63  10−34 J-s, a really small
number.

Example; What is  for a 1 g ball?

 = 6.63x10-34kgm2/s = 6.63 x 10-31 m
.001kg(1m/s)

wavelengths of everyday objects too small to measure.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Wave-like nature of matter

• What about an electron? v = 6 x 106 m/s:

• m = 9.1 x 10-28 g.
 = 6.63x10-34kgm2/s = 1.22 x 10-10 m = .122 nm
9.1 x 10-28 (6 x 106 m/s)
Wavelength of X-rays

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Electron microscopy
Because electron
wavelengths are very
small, you can use
them to look at very
small things.

HIV virus
100 nm, (light
microscope limit 400
nm)

T-lymphocyte

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Planck
Vibrating atoms have only certain energies:
E = h or 2h or 3h
Einstein
Energy is quantized in particles called photons:
E = h
Bohr
Electrons in atoms can have only certain values of
energy. For hydrogen:
RH
E=−
n2
RH = 2.179 x 10 −18 J, n = principal quantum number
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
Quantum or Wave Mechanics
• Гэрэл долгиолог, бөөмлөг
• de Broglie (1924) бүх биет
долгионы төрхтэй
• For light: E = h = hc / 
• For particles: E = mc2 (Einstein)
L. de Broglie
(1892-1987)
mc = h / 

(mass)x(velocity) = h / 

 for particles - de Broglie долгионы урт

 Борын онолыг хөгжүүлсэн нь

• Нэг спектр шугам хэсэг шугамаас

тогтдог. Энэхүү зүй тогтлыг 1916 онд
Германы физикч Зоммерфельд атом
цөмөө тойрон эргэхдээ бөмбөрцөг
замаар тойрохоос гадна эллипс
замаар эргэж болно гэж үзсэн.

E. Schrodinger
1887-1961
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Гейзенбергийн тодорхойгүйн зарчим

•Фотоны энерги их (v » 0) үед түүний байрлалыг

тодорхойлох боломжгүй.
•Электрон, хурд (υ) ихтэй фотонтой мөргөлдөх
эгшинд (v = 0) фотоны явж өнгөрсөн зам
илэрнэ.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

Атомын бүтцийг тайлбарлах квант механикийн онол

Квант механик (долгионы механик):

атом, электрон, молекул зэрэг жижиг биетийн хөдөлгөөн,
түүний мөн чанарыг тайлбарлах шинжлэх ухааны арга.

❖ Квант механикийн онол:

❖ Сонгодог механик: Долгиолог, бөөмлөг хоёрмол шинж чанартай
Биетийн төрхийг, бичил биетийн төрхийг,
хөдөлгөөний траектор ✓оршихуйн магадлалаар тодорхойлно
✓тодорхойгүйн харьцаа, харилцан нөхөхүйн
= ул мөрөөр
зарчим, магадлал, электрон үүл, долгионы
илэрхийлдэг. функц ... г.м квант механикийн үндсэн зарчим,
ухагдахуунууд дээр үндэслэн тайлбарлана.
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Spherical Polar Coordinates
z
The electron position with P
respect to the nucleus  is the angle between OP
in spherical polar coordinates  the z axis.
is r, , (in cartesian coordinates r
this is x,y,z)  (the azimuthal angle) is
0 y the angle between the
projection of OP onto
x
 the xy plane.

x = rsincos
y = rsinsin
z = rcos
r 2 = x2 + y2 + z2 (r,,) = Rnl(r)Ylm(,)

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Атомын бүтцийн квант механикийн загвар

• 1920 онд квант механикийн загвар гарсан.

Энэ загвар ёсоор цөмийн үйлчлэлийн орон
зайд электрон орших магадлал 90%-ийг
агуулсан эзлэхүүнд электрон
тодорхойлогдоно гэж үзсэн.

Квант механикийн загвар

7/4/2024 Chem 201 Lec 4
Radial Probability Distribution
 Хичээлийн агуулга

• Атомын нийлмэл бүтэц. Атомын бүтцийн загварууд.

• Атомын бүтцийг тайлбарлах квант механикийн онолын
үндэс. Устөрөгчийн атомд бичсэн Шредингерийн
тэгшитгэлийн шийдийн хариу. Квантын тоо (n, l, ml)-нууд.

• Атомын орбиталь төлөв байдлууд. Атомын орбиталь

электроноор бөглөгдөх зүй тогтол. Химийн элементийн
ангилал
• Атомын электроны давхраат бүтэц үелэн давтагдах зүй
тогтол. Үелэх хууль, үелэх тогтолцоо
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Атомын орбиталь төлөв байдлууд

Мандал координатад бодсон долгионы функцийн тодорхой нэг хувийн

шийд буюу квантын 3 тооны нэг багцаар тодорхойлогдож буй
электроны төлөв байдлыг орбитал төлөв буюу орбитал гэнэ.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Орбитал

Орон зайн аль нэг цэгт илрэх электроны магадлал нэг л байна.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 n, l – Долгионы функцийн радиаль хэсгээс хамаарах
квантын тоо. Электроны цөмөөс алслагдах хэмжээ =
электроны энергийг тодорхойлно.

Еэлектрон = (n + l)
l - Орбитал (туслах) квантын тоо.
Орбиталийн хэлбэр дүрсийг тодорхойлно.
ml – Соронзон квантын тоо.
Орбиталийн орон зайн чигийг тодорхойлно.

Орбитал төлөв буюу орбитал:

Квантын 3 тооны нэг багцаар тодорхойлогдож буй электрон орших
магадлал буюу орон зай
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 n, l, ml
Атомын орбитал.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Quantum Numbers

Symbol Values Description

n (major) 1, 2, 3, .. Orbital size and

energy = -R(1/n2)

l (angular) 0, 1, 2, .. n-1 Orbital shape or

type (subshell)

ml (magnetic) -l..0..+l Orbital orientation

in space

Total # of orbitals in lth subshell = 2 l + 1

Квант механикийн загвар:
квантын тоо

• квантын тоо,
• Гол квантын тоо n,

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 n–1-∞

n 1 2 3 4 5 6 7
Энергит түвшин K L M N O P Q

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

Azimuthal Quantum Number, l
l = 0, 1...,n-1

Value of l 0 1 2 3
Type of orbital s p d f

So each of these letters corresponds to a shape of orbital.

 Орбитал квантын тоо l –…
0 - (n-1)

l 0 1 2 3 4

Дэд түвшин s p d f g

Орбиталий Нийл Нийл

н хэлбэр мэл мэл
7/4/2024
Гол квантын тоо n = 5 үеийн
орбитал квантын тоо (l)-г олно уу.

n = 5 үед,
l 0-4 (n – 1 = 5 – 1).

l=0 l=1 l=2 l=3 l=4

5s 5p 5d 5f 5g
 n l Дэд түвшин
1 0 (1) 1s
2 0;1 (2) 2s; 2р
3 0;1; 2 (3) 3s; 3р; 3d

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 Соронзон квантын тоо ml –– l + l.

l = 0 ml = 0;
l = 1 ml = -1; 0 ; +1;
l = 2 ml = -2; -1; 0 ; +1; +2;

l (2l + 1)
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 Describes the three-dimensional
orientation of the orbital.
Values are integers ranging from -l to l:
−l ≤ ml ≤ l.
Therefore, on any given energy level, there
s-1 орбитал, can be up to:
1 s (l=0) orbital (ml=0),
p- 3, 3 p (l=1) orbitals, (ml=-1,0,1)
d- 5, 5 d (l=2) orbitals, (ml=-2,-1,0,1,2)
7 f (l=3) orbitals, (ml=-3,-2,-1,0,1,2,3)
f- 7.
Дэд түвшин дэхь орбиталийн тоо (2l + 1),
Энергит түвшин дэх орбиталийн тоо n2.

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

7/4/2024 Chem 201 Lec 4
 АО =
l ml
= (2l + 1)
чиглэл

0 0 z
(s) y
x

1 -1 z z

(p) 0 y y
x
+1 x

2 -2;-1; 0; Нийлмэл бүтэц

(d) +1;+2
3 -3;-2;-1;0; Нийлмэл бүтэц
(f)
7/4/2024 +1;+2;+3 Chem 201 Lec 4
 l ml АО-ын тоо= Орон зай дахь чиглэл
= (2l + 1)

0 0 z
(s)
y
x

1 -1 z z z

(p) 0 y y y
x x
+1 x
2 -2;-1; 0; Нийлмэл бүтэц
(d) +1;+2
3 -3;-2;-1;0; Нийлмэл бүтэц
(f)
7/4/2024 +1;+2;+3 Chem 201 Lec 4
Давхраа, дэд давхраа

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

3 квантын
тоо

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

 s орбитал дахь электроны магадлал

7/4/2024 Chem 201 Lec 5

s Orbitals

Observing a graph of
probabilities of finding
an electron versus
distance from the
nucleus, we see that s
orbitals possess n−1
nodes, or regions
where there is 0
probability of finding an
electron.
 pz
p орбитал
px
90 o
py - l=1
- ml = +1, 0, -1

7/4/2024
 l= px py pz
p-orbitals(3)

n=

3
 d орбитал

l=2
ml = +2, +1, 0, -1, -2
7/4/2024 Chem 201 Lec 5
 Boundary surfaces for all orbitals of the
n = 1, n = 2 and n = 3 shells

n=
3d
3

There are
2
n2 orbitals in
the nth SHELL

1
 f орбитал

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

Energies of Orbitals

• As the number of electrons

increases, though, so does
the repulsion between them.
• Therefore, in many-electron
atoms, orbitals on the same
energy level are no longer
degenerate.
 7s 6
6p d 5f
5d
6s 4f
5p
4d
5s
4p
Energy

4s 3d
3p
3s
2p
2s Үндсэн
Өдөөгдсөн төлөв
7/4/2024
1s Chem 201 Lec 5
Why do we call it “spin”

Because electrons
behave like little
magnets

Note: apparently
only two values for
the magnetic field
Why do we call it “spin”

• And charges that spin

produce magnetic fields
 Орбиталийн диаграмм

дүүргэгдээгүй 1 электронтой 2 электронтой

Ñïèí êâàíòûí òîî

7/4/2024
 Спин квантын тоо s.

s = +1/2
s = -1/2.

2(2+l ) электрон, 2n2.

7/4/2024 Chem 201 Lec 5
 Allowed Sets of Quantum Numbers for Electrons in Atoms
Level n 1 2 3
Sublevel l 0 0 1 0 1 2
Orbital ml 0 0 1 0 -1 0 1 0 -1 2 1 0 -1 -2
= +1/2
Spin ms
= -1/2
 IA
1
Periodic Table of Elements 0
2
H
1.008 IIA
ATOMIC ELECTRON CONFIGURATIONS IIIA IVA VA VIA VIIA
He
4.00
3
Li Be
4
AND PERIODICITY B C N
5 6 7 8
O F
9 10
Ne
6.94 9.01 10.81 12.01 14.00 15.99 18.99 20.18
11 12 13 14 15 16 17 18
Na Mg Al Si P S Cl Ar
22.99 24.31 IIIB IVB VB VIB VIIB VII IB IB 26.98 28.09 30.97 32.06 35.45 39.95
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
39.10 40.08 44.96 47.90 50.94 51.99 54.94 55.85 58.93 58.71 63.54 65.37 69.72 7.259 74.92 78.96 79.91 83.80
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
85.47 87.62 88.91 91.22 92.91 95.94 (99) 101.97 102.91 106.4 107.87 112.40 114.82 118.69 121.75 127.60 126.90 131.30
55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
X
Cs Ba La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
132.91 137.34 138.91 178.49 180.95 183.85 186.2 190.2 192.2 195.09 196.97 200.59 204.37 207.19 208.98 (210) (210) (222)
87 88 89 104 105 106 107 108 109 110 111 112* 113* 114* 115* 116* 117H 118H
❖
Fr Ra Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Uub Uut Uuq Uup Uuh
(223) (226) (227) (261) (260) (263) (262) (265) (268) (271) (272) (277) (284) (289) (288) (292)

58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71
X
Lanthanide Series Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
140.12 140.91 144.24 (147) 150.35 151.96 157.25 158.92 162.50 164.93 167.26 168.93 173.04 174.97
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103
❖
Actinide Series Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Ct Es Fm Md No Lr
232.04 (231) 238.03 (237) (242) (243) (247) (247) (251) (254) (253) (256) (254) (257)

*These elements have been discovered but not yet officially confirmed and named.
H
These elements have yet to be discovered.

Li - Solid Br- Liquid He - Gas No - Synthetic

Non-metals Transition metals Rare Earth metals Halogens

Legend:
Alkali metals Alkali Earth metals Other metals Inert Gases
АТОМЫН ОРБИТАЛ ЭЛЕКТРОНООР БӨГЛӨГДӨХ 1.Энергийн өсөх дараалал
ЗҮЙ ТОГТОЛ 2.Паулийн хоригийн зарчим
3. Хундийн дүрэм
1.Энергийн өсөх дараалал
1951 онд В.М.Клечковский олон электронт атомын
орбиталууд электроноор бөглөгдөх дүрэм
боловсруулсан.
Клечковскийн I дүрэм:
(n1+l1) < (n2+l2) үед бага энергитэй орбитал эхлэн
электроноор бөглөгдөнө.
1s  2s  2p  3s  3p  3d

Клечковскийн II дүрэм:
(n1+l1) = (n2+l2) үед n –ийн утга бага нь (n1 <
n2) эхлэн бөглөгдөнө
3p = 4s  3d = 4p
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
3p  4s  3d  4p
– Chemical structure of sodium chloride = NaCl
• sodium (Na)
– Atomic No. = 11
– therefore, there are 11 protons in the nucleus and 11 electrons orbiting the
nucleus
– electrons are in three orbitals: 2 (filled), 8 (filled), and 1 (not filled)
• chlorine (Cl)
– Atomic No. = 17
– there are 17 protons in the nucleus and 17 electrons in three orbitals (2, 8, and 7)
around the nucleus
11 22
H
H He
He
1.008
1.008 IIA
IIA IIIA
IIIA IVA
IVA VA
VA VIA
VIA VIIA
VIIA 4.00
4.00
33 44 55 66 77 88 99 10
10
Li
Li Be
Be B
B C
C N
N O
O FF Ne
Ne
6.94
6.94 9.01
9.01 10.81
10.81 12.01
12.01 14.00
14.00 15.99
15.99 18.99
18.99 20.18
20.18
11
11 12
12 13
13 14
14 15
15 16
16 17
17 18
18
Na
Na Mg
Mg Al
Al Si
Si P
P S
S Cl
Cl Ar
Ar
22.99
22.99 24.31
24.31 IIIB
IIIB IVB
IVB VB
VB VIB
VIB VIIB
VIIB VII
VII IB
IB IB
IB 26.98
26.98 28.09
28.09 30.97
30.97 32.06
32.06 35.45
35.45 39.95
39.95
19
19 20
20 21
21 22
22 23
23 24
24 25
25 26
26 27
27 28
28 29
29 30
30 31
31 32
32 33
33 34
34 35
35 36
36
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
K
39.10
39.10

Rb
37
37
Ca
40.08
40.08

Sr
38
38
Sc
44.96
44.96
39
39
Y
Ti
47.90
47.90
40
40
Zr
V
50.94
50.94

Nb
41
41
Cr

Mo
11
51.99
51.99
42
42
Mn
54.94
54.94

Tc
43
43
Fe
55.85
55.85
44
44
Ru
Co
58.93
58.93
45
45
Rh
Ni
58.71
58.71
46
46
Pd
Cu
17
63.54
63.54
47
47
Ag
Zn
65.37
65.37
48
48
Cd
Ga
69.72
69.72
49
49
In
Ge
7.259
7.259

Sn
50
50
As
74.92
74.92
51
51
Sb
Se
78.96
78.96
52
52
Te
Br
79.91
79.91
53
53
Kr
83.80
83.80
54
54
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te II Xe
Xe

Cl
85.47 87.62 88.91 91.22 92.91 95.94 (99) 101.97 102.91
102.91 106.4
106.4 107.87 112.40
112.40 114.82
114.82 118.69
118.69 121.75
121.75 127.60
127.60 126.90
126.90 131.30
131.30

Na
85.47 87.62 88.91 91.22 92.91 95.94 (99) 101.97 107.87
55
55 56
56 57
57 72
72 73
73 74
74 75
75 76
76 77
77 78
78 79
79 80
80 81
81 82
82 83
83 84
84 85
85 86
86
XX
Cs
Cs Ba
Ba La
La Hf
Hf Ta
Ta W
W Re
Re Os
Os Ir
Ir Pt
Pt Au
Au Hg
Hg Tl
Tl Pb
Pb Bi
Bi Po
Po At
At Rn
Rn
132.91 137.34
132.91 137.34 138.91
138.91 178.49
178.49 180.95
180.95 183.85
183.85 186.2
186.2 190.2
190.2 192.2 195.09
192.2 195.09 196.97
196.97 200.59
200.59 204.37
204.37 207.19
207.19 208.98
208.98 (210)
(210) (210)
(210) (222)
(222)
87
87 88
88 89
89 104
104 105
105 106
106 107
107 108
108 109
109 110
110 111
111 112* 113*
112* 113* 114*
114* 115*
115* 116*
116* 117HH
117 118HH
118
❖ ❖
Fr Ra Ac Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Uub
Uub Uut
Uut Uuq
Uuq Uup
Uup Uuh
Uuh
Fr
(223)
(223)
Ra
(226)
(226)
Ac
(227)
(227)
Rf
(261)
(261)
Db
22.99
(260)
(260)
Sg
(263)
(263)
Bh
(262)
(262)
Hs
(265)
(265)
Mt
(268)
(268)
Ds
(271)
(271) 35.45
Rg
(272)
(272) (277)
(277) (284)
(284) (289)
(289) (288)
(288) (292)
(292)
ÀÒÎÌÛÍ ÎÐÁÈÒÀË ÝËÅÊÒÐÎÍÎÎÐ ÁªÃ˪ÃĪÕ
Ç¯É ÒÎÃÒÎË
Àòîìûí îðáèòàëûí ýíåðãèéí äàðààëàë

Êëåчêîâñêèéí I ä¿ðýì:
1s
(n1+ l1) < (n2+ l2) ¿åä áàãà
¿åä n1 < n2 –èéí 2s 2p
ýíåðãèòýé 3s 3p 3d
íü ýõëýí áºãëºãäºíº.
4s 4p 4d 4f
5s 5p 5d 5f
6s 6p 6d
Êëåчêîâñêèéí II ä¿ðýì: 7s
(n1+ l1) = (n2+ l2)
7/4/2024
áàãà ýíåðãèòýé íü ýõëýí áºãëºãäºíº.
Aufbau Principle

As protons are added one by one to the nucleus

to build up the elements, electrons are similarly
added to these hydrogen-like orbitals.

H : 1s1, He : 1s2,
Li : 1s2 2s1, Be : 1s2 2s2
B : 1s2 2s2 2p1, C : 1s2 2s2 2p2.
Àòîìûí îðáèòàë ýëåêòðîíîîð бөглөгдөх
зүй тогтол

Kr = 36 электрон = 1s22s22p63s23p64s23d104p6
Rb = 37, = 1s22s22p63s23p64s23d104p65s1 =
[Kr]5s1

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

Энергийн өсөх дараалал, Паулийн хоригийн зарчим, Хундын ä¿ðìèéí
äàãóó áºãëºãäñºí àòîìûí ýëåêòðîíò á¿òöèéã атомын ¿íäñýí òºëºâ
ãýíý. Тухайн атомын үндсэн төлөвөөс бóñàä боломжит ýëåêòðîíò
á¿òöèéã атомын ºäººãäñºí òºëºâ ãýíý.
E

2p
2s
1s
1s 2 2 p 1x 2 p 1 2 p z0 1s 2 2 p1x 2 p1 2 p1z
¿íäñýí òºëºâ ºäººãäñºí òºëºâ

n ä¿ãýýð ýíåðãèéí ò¿âøèí äýõ ýíåðãèéí нэг äýä түвшин дэх

орбиталын тоо n2-тай тэнцүү, орбиталын тоо (2l+1)–тай тэнцүү,
ýëåêòðîíû òîî 2n2-ààñ ýëåêòðîíû òîî 2(2l+1)-ýýñ
õýòðýõã¿é áàéíà. õýòðýõã¿é áàéíà.
7/4/2024 Chem 201 Lec 4
The Electron Configurations in the Type of
Orbital Occupied Last for the First 18 Elements
 Электронт бүтэц

7/4/2024 Chem 201 Lec 5

Дасгал 1. Mg-ы атомын электронт бүтцийг
бичнэ үү.
2. s, p oрбитал

1s 2s 2p 3s 3p
7/4/2024 Chem 201 Lec 5
Mg-ы атомын электронт бүтцийг бичнэ үү.

     

1s 2s 2p 3s 3p
7/4/2024 Chem 201 Lec 5
Mg-ы атомын электронт бүтцийг бичнэ үү.

1s22s22p63s2 = [Ne]3s2

     

1s 2s 2p 3s 3p
7/4/2024 Chem 201 Lec 5
Дасгал 2
As, Ga-ы атомын электронт бүтцийг тодорхойлно уу.
As Z = 33, 33 e−.
1s
2 e− 2s 2p
+2 = 4e− 3s 3p 3d
+6 +2 = 12e− 4s 4p 4d 4f
+6 + 2 = 20e− 5s +10 + 6 = 36e−
4th.
Валентын электрон 4s, 4p
1s22s22p63s23p64s23d104p3. Ga 1s2 2s22p6 3s23p6 4s23d104p1
7/4/2024
Electron Configurations for Potassium Through Krypton
The Orbitals Being Filled for Elements in Various Parts of the Periodic Table
The Periodic Table With Atomic Symbols, Atomic
Numbers, and Partial Electron Configurations
Why do we accept this wacko stuff?
It predicts the periodicity of the periodic table!!

• We fill orbitals in increasing order of energy.

• Different blocks on the periodic table, then
correspond to different types of orbitals.
 Why do we accept this wacko stuff?
It predicts the periodicity of the periodic table!!

• Remember: The periodic

table was arranged the
way it was based on
chemical properties.

• Totally empirical, until

now. Based only on
observation.
 Periodic Table

• Periodic table tells you about the last electron that went in!!!
• Periodic table also makes it easy to do electron configurations.
Short cut for writing electron configurations
Electron configurations of the elements
Some Anomalies

Some irregularities
occur when there are
enough electrons to
half-fill s and d orbitals
on a given row.
Some Anomalies

For instance, the electron

configuration for
Chromium, is
[Ar] 4s1 3d5
rather than the expected
[Ar] 4s2 3d4.
Atomic Radii for Selected Atoms
• Дараах хос элементийн аль нь атомын хэмжээ
ихтэй вэ?
a)C or O
b)Li or K
c)C or Al
d)Se or I

C>O
Li < K
C < Al
Se < I
The Values of First Ionization Energy for
The Elements in the First Six Periods
Trends in Ionization Energies
for the Representative Elements
• Дараах хос элементийн аль нь иончлолын энерги
ихтэй вэ?
a) Mg or P
b) As or Sb
c) N or Si
d) O or Cl
The Electronic Affinity Values for Atoms Among the
First 20 Elements that Form Stable, Isolated X- Ions
 Хичээлээр эзэмших мэдлэг, чадвар

• Атом дахь электроны квантын тоог тодорхойлж,

орбитал диаграммыг хэрэглэх
• Үелэх систем дэх элементийн атомын радиус,
иончлолын энергийг тодорхойлох
• Үндсэн бүлэг болон шилжилтийн металлуудын атомын
электронт бүтцийг бичих

7/4/2024 Chem 201 Lec 4

• Example: Compare the wavelength for an electron (mass
= 9.11 x 10-31 kg) traveling at a speed of 1.0 x 107 m/s with
that for a ball (mass = 0.10 kg) traveling at 35 m/s.
We use the equation  = h/m, where
h = 6.626  10−34 J.s or 6.626  10−34 kg m2 /s
since, 1 J = 1 kg. m2 /s2
For the electron,
−34 kg. m. m
6.626  10 − 11
e = s = 7.27  10 m
For the ball, (9.11  10 kg)(10.  10 m / s)
− 31 7

−34 kg. m. m
6.626  10 −34
b = s = 19
.  10 m
(010
. kg )( 35 m / s)
The Nobel Prize in Chemistry 2008
Roger Kornberg
X-ray crystallography
How does RNA Pol II
decode DNA into RNA?
Nobel Prize in Chemistry
• Green Fluorescent protein

Osamu Shimonura Marty Chalfie

GFP

Cerebral cortex
Roger Tsien Tsien/Chalfie
Lictman/Sanes