SAGALEE DHEER’AA FI GABAABAA
DUBBACHIIFTUU
Gabaabduu’:
A(a),E ,I(i),O(o),U(u)
Dheertuu’:
AA(aa),EE(ee),II(ii),OO(oo),UU(uu)
a-aa
e-ee i-ii o-oo u-uu
ba-baa be-bee bi-bii bo-boo
bu-buu
ca-caa ce-cee ci-cii co-coo cu-
cuu
cha-chaa che-chee chi-chii
cho-choo chu-chuu
da-daa de-dee di-dii do-doo
du -duu
dha-dhaa dhe-dhee dhi-dhii
dho-dhoo dhu-dhuu
fa-faa fe-fee fi-fii fo-foo fu-
fuu
ga-gaa ge-gee gi-gii go-goo
gu-guu
ha-haa he-hee hi-hii ho-hoo
hu-huu
ja-jaa je-jee ji-jii jo-joo ju-juu
ka-kaa ke-kee ki-kii ko-koo
ku-kuu
la-laa le-lee li-lii lo-loo lu-luu
ma-maa me-mee mi-mii mo-
moo mu-muu
na- naa ne-nee ni-nii no-noo
nu-nuu
nya-nyaa nye-nyee nyi-nyii
nyo-nyoo nyu-nyuu
pa-paa pe-pee pi-pii po-poo
pu-puu
pha-phaa phe-phee phi-phii
pho-phoo phu-huu
qa-qaa qe-qee qi-qii qo-qoo
qu-quu
ra-raa re-ree ri-rii ro-roo ru-
ruu
sa-saa se-see si-sii so-soo su-
suu
sha-shaa she-shee shi-shii
sho-shoo shu-shuu
ta-taa te-tee ti-tii to-too tu-
tuu
tsa-tsaa tse-tsee tsi-tsii tso-
tsoo tsu-tsuu
va-vaa ve-vee vi-vii vo-voo
vu-vuu
wa-waa we-wee wi-wii wo-
woo wu-wuu
xa-xaa xe-xee xi-xii xo-xoo
xu-xuu
ya-yaa ye-yee yi-yii yo-yoo
yu-yuu
za-zaa ze-zee zi-zii zo-zoo zu-
zuu
zsa-zsaa zse-zsee zsi-zsii
zso-zsoo zsu-zsuu
1. JECHOOTA SAGALEE
GABAABAA
MANA, LOLA, ANA, LUKA, ONA,
HODHE, MUCHA, QOPHE, SHAME,
TIKA, OLOLA, GULUFA, DHARA,
UÑATE, BARANA, MALATE, CABAQA,
LOQODA, ALA, LOLATE, DABALATE,
JIBICHA, QOLATE, KUTATE, LAGA,
LAFA, GAMA, MUKA, BONA, BUNA,
MUKA, GITA, DHARA, GOSA, QOLA,
MALA, BIRA, QARA, QORA, BAHE,
GULUFA, OLOLA, BARANA, MURATE,
RIQICHA, RAGADA, GANAMA, LOLATE,
QOLATE, MARATA, GAMANA, RUKUTE,
BARATE, LOQODA, CABAQA, SIMATE,
BARATAA, BARSIISAA
UMMATA,HAWAASA
KIJIBAA,
Mana. …… Bona. Buna
Lafa. ….…… Qore
Lama. ……… Kuma
Mala. ……….. Saba
Fala. ………. Dhara
Buna. …… …. Jara
Muka. …….. balbala
Soba
Hara
Male
Mara
Dhufe
Bite
Darba
Daba
Cufi
Bani
Bade
Badi
Jala
Qabe
Tume
Dhufe
JECHOOTA SAGALEE LAAFAA:
Amalli sagaleen afaan Oromoo qabu inni
biraa ammoo laafuu fi jabaachuu sagalee
jechoota keessa jiraniiti. Sagalee afaan
Oromoo Keessatti sagalee kan laaffisuu fi
jabeessu dubbifamaa dha.
Hubachiisa
: Waa’ee jechoota sagalee gabaabaa fi
dhreeraa hubachuuf akka nu gargaaru
bakka takkatti wal faana ilaalla.
SAGALEE
Laafaa Jabaataa Laafaa jabaataa
-b- -bb- –
-c- -cc- -q- -qq-
-ch- -chh- -r- -rr-
-d- -dd -s- -ss-
-dh- -ddh- -sh- -ssh-
-f- -ff- -t- -tt-
-g- -gg -ts- -tts-
-h- -hh- -v- -vv-
-j- -jj- -w- -w w-
-l- -ll- -x- -xx-
-k- -kk- -y- -yy-
-m- -mm -z -zz-
-n- -nn – zs- -zzs-
-ny- -nny-
-p- -pp-
SAGALEE LAAFAA FI JABAA:
Bite…… Bitte
Baruu …….Barruu
Badaa ……Baddaa
Jalaa ……… jallaa
Madaa…....madda
Caalaa…….callaa
Mure………...murre
Qore…………qorre.
Bira………….birraa
Hatuu………..Hattuu
Qale………..…qalle
hare ……….harree
Sagalee dheeraa: Jecha
keessatti sagalee dubbachiiftuun
akaakuu tokkoo Lama walitti
aanee kan dhufu yoo ta’e sagalee
dheeraa Jedhama.
Sagalee gabaabaa: Jecha
keessatti sagalee dubbachiiftuun
akaakuu tokkoo Lama walitti
aanee kan hindhufne yoo ta’e
sagalee Gabaabaa jedhama.
Sagalee irra butaa: Jecha
keessatti sagalee dubbifamaa
akaakuu adda Addaa walitti
aanee kan dhufu yoo ta’e sagalee
irra Butaa jedhama.
Sagalee jabaa: Jecha keessatti
sagalee dubbifamaan akaakuu
tokkoo lama Walitti aanee kan
dhufuyoo ta’e sagalee jabaa
jedhama.
USagalee laafaa: Jecha keessatti
sagalee dubbifamaan akaakuu
tokkoo Lama walitti aanee kan
hindhufne yoo ta’e sagalee laafaa
Hin taati ,jennee ,harree
Qallee,hin taatu jennaan
baasnee ganne.
SAGALEE IRRA BUTAA
Arba. Qotiinsa
Sangaa Ayyaantuu
Leenca. Kaasti
Jilba. Jirti
Gurbaa. Korbeessa
Jaarsa.
Jaartii
Furdaa
Farda
Gafarsa
Haamtuu
Furtuu
Ilkaan
Jaldeessa
Qeerransa
Godaansa
Garbuu
Albee
Coqorsa
Lilmoo
Poostaa
Elemtuu
Haamtuu
Shantama
Maangoo
Gaangee/Gaangoo
Siinqee
Zeeytunaa
Harka
Ibsaa
Shonkoora
Barumsi Burqaa
Beekumsaati.
Barsiisaan yeroo
hundaa barattoota
barsiisaa.
Konkolaachisaan
Konkolaataa oofa.
Caaltuun mana qulquleessu
jaalatti.
Qilleensa
Hileensa
Buneensa
Sardiida
Waanjoo
Waangoo
Hardiida
Dugda
