kweken ww. ‘doen ontstaan, doen groeien’
Mnl. queken ‘zorg dragen voor, koesteren’ in hi ... dien stert queket ‘hij (de papegaai) verzorgt zijn staart goed’ [1287; VMNW], ‘voeden, in leven houden’ in voeden ende queken [1340-60; MNW-R], ‘opkweken, doen groeien’ in ghi queecte ... neghen maenden shemels coninc in uwen helighen lechaem [1400-20; MNW-R]; vnnl. queycken, quicken ‘voeden, opkweken, koesteren’ [1599; Kil.], ook overdrachtelijk ‘doen groeien, aanwakkeren’ in luiden ... die ... de partydigheit queekten ‘lieden die de partijdigheid aanwakkerden’ [ca. 1645; WNT], ‘fokken (van dieren)’ in die jongh gedierte queeckt en voedt [1657; WNT], ‘doen kiemen en groeien (van planten)’ in droogen ... queekt in ryke hooven ‘specerijen kweekt in weelderige tuinen’ [1671; WNT].
Afleiding van het reeds Oudnederlandse woord quic ‘levend, levendig’, zie → kwiek; kweken is dus letterlijk ‘doen leven’.
Os. quikon ‘weer levend maken’; oe. (ge)cwician ‘levend maken, worden’; < pgm. *kwikōn-. Daarnaast een -jan-afleiding pgm. *kwikjan-, waaruit: mnl. quicken ‘verlevendigen’, zie → verkwikken; mnd. quicken ‘gezond maken’; ohd. chwicchen (nhd. erquicken); en een ablautende vorm pgm. *kwaikjan-, waarvan mnl. queiken, queken ‘voeden, koesteren’; on. kveikja ‘levend maken’.
Uit pgm. *-i- in open lettergreep ontstaat in het Middelnederlands een lange -e-; uit pgm. *-ai- ontstaat via -ei- eveneens een lange -e-, zodat pgm. *kwikon- en *kwaikjan- in het Middelnederlands zijn samengevallen.
♦ kweekschool zn. ‘opleidingsschool’. Nnl. kweekschool ‘leermiddel’ in Kweekschool voor liefhebbers der hooven en thuynen ‘leerboek voor tuinliefhebbers’ [1727; WNT], kweekschool ... [voor] onderwijzers [1776; WNT voldoen], kweekschool voor de zeevaart [1792; WNT], Rijks-kweekschool voor vroedvrouwen [1861; WNT]. Gevormd uit kweken ‘opvoeden, opleiden’ en → school 1 ‘leerschool’. Voor de opleiding tot onderwijzer of onderwijzeres werd in Nederland in de eerste helft van de 20^e eeuw kweekschool de gebruikelijke naam, eerder heette deze opleiding ook wel normaalschool, zie → normaal; de kweekschool werd in 1969 omgedoopt tot pedagogische academie, tegenwoordig vaak pedagogische hogeschool. In België bleef de onderwijzersopleiding normaalschool heten tot die benaming in 1970 eveneens vervangen werd door pedagogische hogeschool.

kweken ww., mnl. quēken ‘voeden, koesteren, opvrolijken’, os. quikon ‘weer levend maken’, oe. cwician ‘levend maken of worden’, vgl. mnd. quēken ‘schudden, slingeren’ < germ. *kwikōn. — Daarnaast staan *kwikjan in mnl. quicken ‘verlevendigen, verkwikken’ (nnl. verkwikken), ohd. chwicchen ‘levend, fris maken, voeden, opkweken’ (nhd. erquicken), mnd. quicken ‘gezond maken’ en *kvaikjan in mnl. quêken, queiken ‘voeden, koesteren, opvrolijken’, on. kveikja ‘levend maken, vuur aansteken’. — Deze ww. zijn afgeleid uit de stam *kwika < * kwikwa, waarvoor zie: kwik 3.

kweeken o.w., Mnl. queken + On. kveikja: van den st. graad van Germ. wrt. kwīw = leven, terwijl verkwikken, kwik van diens zw. graad.

kweken (kweekte, gekweekt), 1. (i.h.a.) (op)-fokken, telen, groot brengen (planten, dieren, kinderen); laten groeien; verzorgen. Niemand van hen weet, dat de dokter en zijn zusters een grote tapijtslang* in een koperen ketel kweken (Ferrier 1968: 125). U kunt zich niet voorstellen hoe dankbaar het is kinderen te kweken mijnheer (Dobru 1968a: 20). Het jaar 1971 waarin Shew stierf, begon hij een baard te kweken en werd hij vegetariër (BN, najaar 1978: 101). Hij kweekt zijn haar hoog (Essed 127); NB bij kroesharigen is lang haar tevens ’hoog’ haar. Nagels kweken = nagels met opzet lang laten worden. - 2. (i.h.b.) opvoeden van een kweekkind*. Hij is in het district* geboren, maar die onderwijzer heeft hem gekweekt. - Etym.: AN k. = doen opgroeien, vroeger van planten, dieren en kinderen, later van planten en dieren (zie WNT 1916), nu alleen nog van planten. In Zeeuws (Ghijsen) en in BN wèl ook van dieren en kinderen.

kweek ‘het gekweekte’ -> Sranantongo kweki ‘het gekweekte, teelt; pleegkind; tam’.

kweken ‘verbouwen’ ->? Deens † kvæge ‘(poëtisch) tot leven brengen; verzorgen, voeden’ (uit Nederlands of Nederduits); Negerhollands queek ‘(op)voeden, opbrengen’; Sranantongo kweki ‘verbouwen, telen; fokken; opvoeden’.

Zoek dit woord op in het WNT, MNW, VMNW, ONW.