lale Devri

The Tulip Era has a distinctive position in Ottoman Architecture in
many ways. A partial liveliness took place in public construction activities
that had become stagnant in the second half of the 17th Century due to
increasing political crises and economic problems, as Ahmed the IIIrd rose
to the throne. Observed more clearly when NevşehirliDamat İbrahim
Pasha was assigned Grand Vizier, this development was especially
apparent in the capitol of the period Istanbul. In as much as many public
construction works were destroyed as a result of the PatronaHalil
Uprising in the period capitol; the buildings that survived to the present
day, information received from the period sources and in fact description
in poems of the popular poets of the period indicate that several
implementations that were different compared to previous eras took place
in Ottoman Architecture during the Tulip Era years. Reflections of this
change that became evident in Istanbul are also seen in Anatolia, albeit
in limited numbers.
Damat İbrahim Pasha’s transformation of his hometown Muşkara
into a metropolis and Kaymak Mustafa Pasha’s performance of similar
public reconstruction and improvement works in Babakale, are
important details in Ottoman urbanism. This situation points out that
certain implementations took place during Tulip Era years on a cityscale.

Rather than plan features and architectural elements of buildings,
the style of the Tulip Era is evident in ornamentation programs. The
general tendencies of the age, the naturalist flower compositions coming
out of the vase, appear in Anatolia less frequently than similar examples
in the capitol. In the social complex that Damat İbrahim Pasha had built
during 1727 at Nevşehir, the ornaments seen in the mosque and
classroom of the madrasah are comparable to examples at the capitol. It
becomes apparent due to style features that the above ornamentations
were created by master workers coming from the capitol. At that time,
such styles of ornamentations were not frequently used yet on religious
structures even in Istanbul. The impact of Damat İbrahim Pasha, who
was open to innovations, is seen in ornamentation programs encountered
in the mosque and madrasah classroom.
In early dated samples of the age such as Kayseri Hasinli Mosque
(1714), Kayseri Ali Hoca Mosque (1708) and NiksarHalilEfendi Fountain
(1710) flower-in-vase compositions suited to the style of the Tulip Era are
observed. Inscribed on stone, these compositions are simpler portrayals
compared to examples in Istanbul. Although they were not very
successful, the appearance of such portrayals on certain buildings in
Anatolia is important as it demonstrated that the style newly sprouting
in Istanbul is also being tried or imitated by masters in the hinterland.
The flower-in-vase compositions were applied in Istanbul at early civilian
buildings of the Century such as the HacıMehmedAğa Fountain (1708)
and YeniValide Fountain (1710); in fountains that Ahmed the IIIrd had
built in front of the Topkapı Palace and Üsküdar Pier towards the end of
the period and built right after the Tulip Era; the AzapkapıSaliha Sultan
Fountain (1732), Tophane Fountain (1732), Bereketzâde Fountain (1732)
as well as Hekimoğlu Ali Pasha Fountain (1732), in addition to examples
in Anatolia such as BolvadinAğılönü Fountain (1748) as more plastic
descriptions. It is observed in these examples that different flower species  such as rose, star flower and hyacinth were utilized, alongside tulips and carnations. In addition, a quest for perspective and space was sought in aforementioned compositions by setting vases on tables just as in the painting art of the period.
The Tulip Era was defined as a period that became identified with
Ahmed the IIIrd and Damat İbrahim Pasha. Many implementations
unseen to that date are encountered in Ottoman Art and urbanization
during that short time period where many new trials took place in a lot
of areas. It is observed that different attempts were made especially in
the ornamentation programs of civilian buildings compared to the
classical age. The symbol of the Tulip Era, the flower-in-vase is at the
center of the compositions. No alteration is seen in the plan and
ornamentation features of buildings constructed in Anatolia at this time.
However, the style of the era is displayed more clearly in structures
financed by the Pashas and leading figures of the period. Ended by quite
a tragic rebellion, the Tulip Era was a harbinger of the changes that took
place in the final two centuries of Ottoman Art. Preparations of the style
changes that became evident in both architecture and ornamentation in
Anatolia especially towards the second half of the 18th Century were
carried out during Tulip Era years.
Keywords: Tulip Era, III. Ahmed, Nevşehirli Damat İbrahim Paşa,
Embellishing

Lale devri; Osmanlı sultanı üçüncü Ahmet Han (1703-1730) ve sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa zamanında Osmanlı-Rus-Avusturya-Venedik harplerinden sonra imzalanan Prut ve Pasarofça antlaşması ardından başladı. Yıllarca süren harpler ve isyanlardan bıkan halk, antlaşmalardan sonra korku ve endişeden uzak bir hayat sürmeye başladı. İstanbul’da sünnet ve düğün merasimleri artarak, mevsimine göre kır, deniz seyahatleri ve helva sohbetleri tertiplendi. Edebî faaliyet hızlanıp gelişti. Padişah dâhil devlet adamları, lale mevsiminde Sadabad, Şerefabad, Kasr-ı Süreyya, Vezir bahçesi köşklerine, Tersane bahçesi, Çırağan bahçesi ve Beşiktaş yalılarına giderlerdi. Devlet adamları, ahali ve çiçek esnafı iki yüzden fazla lale çeşidi yetiştirdiği bir dönem olmasının sebeplerini inceleyeceğiz.

Özet
Bilim ve teknik alanda güç kazanan Avrupalı devletler ile girişilen savaşlarda başarılı olamayan Osmanlı Devleti çözüm arayışları içerisine girdi. Bu yenilgiler, Osmanlı Devleti’nin merkezi yapısını etkilediği gibi, sosyal ve ekonomik yapısın da derin izler bıraktı. Bu durum karşısında devleti eski gücüne kavuşturmak için başta Osmanlı sultanları olmak üzere, birçok devlet adamı çözüm arayışlarına başladı.
Lale Devri büyük mağlubiyetlerin acısını en yakından duyan neslin yaşadığı bir devir olmasından dolayı eskiden yeniye geçiş çabalarının başladığı bir dönemdir. Lale Devri bozulan devlet yapısının nasıl ıslah edileceği ve işlerliği kalmamış askerî, ekonomik ve idari mekanizmanın nasıl yeniden yapılandırılacağı sorusuna cevap aramak için bir düşünme ve atılım dönemidir.
Avrupa’dan gelebilecek saldırılara başarıyla karşı koyabilmenin ancak, Batı’nın bilim ve savaş teknolojisini almakla mümkün olacağı, Lale Devri’nde kabul görmüş olmalı ki, devletin askeri ve idari yapısında Avrupa tarzında bir yeniliğe ihtiyaç olduğu bir Islahat Takriri ile dile getirilmiştir.
Adı verilmeyen bir devlet adamı ile Hristiyan bir subay arasında geçtiği varsayılan bir mülâkatın tutanağı olan Takrir, 1718 Pasarofça Anlaşması’nın sonra III. Ahmed’e sunulmak üzere Sadrazam Damat İbrahim Paşa’ya verilmiştir. Bu mülakatta Osmanlı devlet adamı, Osmanlı rejiminin ve İslâm şeriatının üstünlüğü üzerinde dururken, karşısındaki Hristiyan subay ise bunun tersini ileri sürmemekle birlikte, gelişen Avrupa’daki yeniliklerin alınması gerekliliği üzerinde durur. Osmanlı devlet adamı bunu onaylamasa da tersini de iddia etmemektedir.

Bu çalışma, Ahmet Refik Altınay’ın Lale Devri isimli kitap ile Mary Lucille Shay’in Venedik Balyoslarının Bakışıyla Osmanlı İmparatorluğu Lale Devri ve Sonrası isimli kitapta  ele alınan Lale Devri döneminin bazı hususlar açısından bu iki yazar gözünden nasıl ele alındığını gösteren bir  incelemedir.

Asırlar boyu süregelen klasik şiir geleneği, edebî telakkilerin ve üslupların
kavramsal sınırlarında yaşamıştır. Bunun temel sebebi, bahsi geçen şiir
geleneğinin, kendisine çizdiği sınırlarda aynı mazmun parçalarını farklı
yorumlamasıyla ilgilidir. Fakat gelenek dairesini aşan bir İstanbul şairi olarak
Nedim (ö.1143-1730); “güncel bir mana dünyası, yeni bir gerçeklik algısı, şiir
dili ve temel manzum malzemelerini güncelleştirme” açısından nevi şahsına
münhasır bir tabiiyete sahiptir. O; sevgilinin güzellik unsurlarını, mahallî bir
üslupla kendi şiirlerinde işlemiştir. Fakat bu güzellik unsurlarından sevgilinin
gözleri, diğer güzellik unsurlarından edebî çeşitlilik arz etmesi yönüyle ayrılır.
Ayrıca gözün çevresinde bulunan kaş ve kirpik gibi savaş aletlerine teşbih
edilen unsurlar da şiirlerde göz gibi sıklıkla kullanılmaktadır. Bu unsurlar,
Lale Devri’nde Nedim’in Avrupai-mahallî tarzıyla bir terkip halini almış; Türk,
Fars, Arap ve Avrupa kültür sentezi şeklinde Nedim’in anlattığı sevgilinin
gözlerinde mücessemleşmiştir. Nihai olarak bu çalışmada, Nedim Divanı’ndaki
göz unsuruna dair -sevgilinin göz tasvirleri öncelikli olarak- bir tasnif ve
değerlendirme yapılmıştır.

Osmanlı Devleti 15. yüzyılda Avrupa’da siyasi, askeri ve ekonomik üstünlüğü ele geçirerek dünya siyasetine yön veren bir devlet konumuna gelmişti. Ancak 16. yüzyılda Batı karşısında aldığı ağır mağlubiyetler, başta askerî sistemi olmak üzere diğer müesseselerinde bir çözülmeye neden olmuştur. Bu bozulmanın nedenlerinin tespiti ve ortadan kaldırılması için yapılması gerekenler konusunda devrin ilim ve idare adamları tarafından “Siyasetnâme” denilen eserler kaleme alınmaya başlanmıştır. Bu eserler bozulmanın çözümü olarak, ilk etapta problemleri devletin kendi şartları içerisinde çözmeyi ve bilhassa Kanun-ı Kadim’e dönmeyi önermişlerdir.
Lale Devri’nde Siyasetnâme tarzında eser veren şahsiyetlerden biri de İbrahim Müteferrika olmuştur. Bildirimizde İbrahim Müteferrika’nın “Usûlü’l-Hikem Fî Nizâmi’l-Ümem” adlı bu eserinde işaret edilen Osmanlı askerî sisteminin aksayan yönleri ve bu aksaklıkları gidermek için önerilen çözüm yöntemleri değerlendirilecektir. İbrahim Müteferrika’yı diğer Siyasetnâme yazarlarından ayıran özellik, devletin aksayan yönlerini düzeltmek için Kanun-ı Kadim’e dönmek yerine “Batı’yı model alıp kendi kimliğimize uygun hale getirerek uygulamayı” önermesidir. İbrahim Müteferrika’nın bu özelliğinin kendisinden sonra gelen devlet adamlarının ıslahat konusundaki düşünce yapısını derinden etkilediği şüphesizdir.

EGE UNIVERSITY
FACULTY OF FINE ARTS DESIGN AND ARCHITECTURE
INTERNATIONAL DESIGN & CINEMA SYMPOSIUM
17-18 June 2021
ABSTRACT BOOK, ss:43
BELGESEL FİLM ANLATISI BAĞLAMINDA NAKKAŞ LEVNİ’NİN HALİÇ’TE GECE GÖSTERİLERİ KONULU MİNYATÜRLERİNİN KOMPOZİSYON TASARIMI AÇISINDAN İNCELENMESİ
Belgesel sinemanın kendine özgü bir sinematografik dili ve tasarımı bulunmaktadır. Bir sanat dalı olarak belgesel sinemanın ana gayesi insanlara bilgiyle birlikte duyguyu da aktarmaktır. Belgesel sinemada söylem oluşturma sürecinde yazılı kaynakların büyük öneme sahip olduğu bilinmektedir. Bu bağlamda tarih yazımının görselleştirilmesinde büyük öneme sahip olan minyatür sanatı, yazılı metnin ve konuya göre gerçek olayların; zaman, mekân, karakterler ve söylem gibi pek çok açıdan kayıt altına alınmasını sağlamaktadır. Bu çalışmada Osmanlı döneminde 18. yüzyıla damgasını vuran Lale Devri’ni konu alan belgesel anlatısında, tasarımın oluşturulma sürecine minyatür sanatının nasıl kaynaklık edebileceği, Osmanlı Padişahı III. Ahmed (1703-1730)’in dört şehzadesi için düzenlenen 18 Eylül 1720 tarihinde başlayan ve 15 gün boyunca süren sünnet şenliğini anlatan ‘Surname-i Vehbi’ (Şenlik Kitabı) yazma eseri üzerinden incelenerek aktarılmıştır. Bu kapsamda incelenebilecek en seçkin örneklerin başında gelen eser, sadece sünnet şenliğini anlatmakla kalmamış Lale Devrinin en önemli yazılı ve resimli tanığı olarak günümüze ulaşmıştır. Topkapı Sarayı Müzesi’nde (A.3593) muhafaza edilen yazmada, Osmanlı saray şenliği 137 minyatür ve açıklayıcı metin ile kronolojik olarak kayıt altına alınmıştır. Eserin metnini dönemin saray şairi Vehbi (Ö.1736) yazmış, minyatürlerini dönemin saray baş nakkaşı Abdül Celil Çelebi (Levnî) (Ö.1733) yapmıştır. Nakkaş Levnî eserde alaylar, ziyafetler ve Haliç’te gece gösterileri olarak üç ayrı gurupta minyatür kompozisyonları yaratmıştır. Bu çalışmanın örneklemini ‘Haliç’te Gece Gösterileri’ konusunda yapılmış olan dört çift sayfa minyatür tasarımı oluşturmaktadır. Bu çalışmada amaç belgesel film anlatısı söylemini oluşturmada tarihsel yazın kaynağı olarak önemli yere sahip olan minyatürleri; metin ile minyatür arasındaki söylem ilişkisi, sahne düzeni, sahnede yer alan figürler, figürlerdeki hiyerarşik sıralama ve kullanılan renkler gibi farklı açılardan ele alarak görsel söylemi okumak üzerine bir çözümleme yapmaktır. Çalışmanın sonucunda her kompozisyonun gerçek tarihi akışında, gerçek olay ve kişilere sadık kalarak minyatürün kurallarına uygun şekilde, nakkaşın kendine özgü tasarım üslubuyla yaratılmış olduğu görülmüştür. Belgesel sinemanın anlatım tarzına uygun şekilde minyatür tasarımlarında da ana karakterler daha büyük resmedilerek kompozisyonun merkezinde konumlandırılmıştır. Levnî resimlerinde figürlerin kıyafetleri, aksesuarları, dekordaki diğer eşyalar ve diğer yan figürlerde gerçekte tercih edildiği gibi kırmızı, sarı, yeşil, turuncu gibi sıcak renkleri tercih etmiştir. Gerek kıyafet tasarımı gerekse mekân kurgusunda aslına sadık kalarak minyatürün belgeselci gücünü sonuna kadar kullanmıştır. Bu bağlamda belgesel sinemanın söylemini oluşturduğu gibi dönemin belgeleme tarzı minyatür sanatının da önemli bir yere sahip olduğunu söylemek, oldukça anlamlı bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Sözcükler: Minyatür, Levnî, Surname-i Vehbi, Belgesel Sinema Söylemi, Lale Devri.

"…yetişmiş Hırvat kızları biri bir elimden biri bir elimden alub halvethânelerine götürüb bize ziyâde iltifât gösterüb bir iki sâ‘at tenhâ yerde musâhabet edüb, «Bize Müselmânca ve Boşnakça ırla!» deyü teklîf ederlerdi.“

"…cümle halk hâbda iken kadınımızın kaftancı kızı Margot ismiyle müsemmâ on beş yaşında bir mahbûbe, kara gözlü, memeleri iki dâne turunca benzer, gāyet latîf sıfatlı kız idi, gelüb yatağımıza binüb yanımızda yatub beni iki kollarıyla kuçub bûs eylemeğe başlayınca gözümü açub… «‘Acabâ bu şey düş müdür, hayâl midir?» tefekkür ederdim.“

"…kızları ba‘zı kimesnelerin elinden alub bir dahî vermemekle ara yerde bürûdet ve gavgâ hâsıl oldu. Bir iki kimesnenin başına şarâb hokkalarını bırağub odadan taşra sürmek vâki‘ oldu.“

"…bir mikdâr yiyüb şürb edüb şarâbın humârı başa çıkub keyfler kemâlde olmağla kalkub kızlar ile raks edüb ara yerde âşinâlık hâsıl olmağla ahşâm vakitleri mürûrundan sonra gecenin bir vaktine değin mestâne ol mahalde kızlar ile oynar iken çûkadârımız biriyle kız içün gavgâ edüb şîşler meydâna gelüb muhârebe olunurken…“

Temeşvarlı Osman Ağa’nın (d. 1670 – ö. 1732’den sonra) Lâle Devri’nde kaleme almış olduğu mâcera dolu hayat ve esirlik hikâyesi ilk defa orijinal metne dayanan ve sâdeleştirilmemiş hâliyle okuyucularıyla buluşuyor!
1688 yılında Avusturyalılara esir düşen bir serhatli askerinin fevkalâde canlı ve sempatik uslûbuyla anlattığı, ana vatanı Temeşvar’dan Budin, Graz, Kapfenberg, Viyana, Linz, Milano ve Belgrad gibi Avrupa şehirlerine uzanan ve yer yer nefes kesen bu kurtuluş mücâdelesine mutlaka siz de şâhit olun…

Buy book / Kitabı satın al: https://www.amazon.de/dp/3754910787/ref=olp-opf-redir?aod=1&ie=UTF8&f_freeShipping=true&f_new=true

Tahir Paşa Konağı Osmanlı mimarisinde Lâle Devri yıllarında başkent dışında inşa edilmiş nadir konak örneklerinden birisidir. Konak, başodasının giriş kapısı üzerinde yer alan kitabeye göre H.1137 / M. 1724-1725 senesinde inşa edilmiştir. Konağın 18. yüzyıldan kalma bölümlerinin " Eyvanlı dış sofalı " plan şemasında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Ancak zaman içerisinde yapılan müdahaleler ve eklemeler neticesinde konak genişletilmiş ve haremlik-selamlık şeklinde iki bölümlü hale getirilmiştir. Konağın en dikkat çekici bölümü başodasıdır. 18. yüzyıldan kalma bu odanın iç cepheleri ve tavanında Lâle Devri yıllarının karakteristik motifleri olan vazolu çiçekler ve meyve kâselerinin ağırlıkta olduğu kalem işi bezemeler yer almaktadır. Üslûp ve işçilik bakımından Topkapı Sarayı III. Ahmed Yemiş Odası'ndaki kalem işleriyle benzerlikler gösteren süslemelerin büyük çoğunluğu sağlam vaziyette günümüze ulaşmıştır. Tahir Paşa Konağı 1985 yılında kamulaştırılmış ve Kültür Bakanlığı bünyesinde bir süre halk kütüphanesi olarak kullanılmıştır. 2012 yılında Mudanya Belediyesi'ne devredilen konak 2013 yılında Tahir Paşa'nın torunları Agâh BURSALI ve Memduh GÖKÇEN'in katkılarıyla restore edilmiş ve müze/ev olarak halkın ziyaretine açılmıştır. Abstract Tahir Pasha Mansion is one of the rare examples of mansions in the Ottoman architecture that was built outside the capital during the years of Tulip Era. The mansion was built in 1137 (AH) / 1724-1725 (AD) according to the inscription on the entrance gate of the main room. It is understood that the mansion's sections dating back to the 18th century were built on the plan of "external sofa with iwan". However, as a result of the interventions and additions made over time, the mansion was expanded and turned into two parts in the form of private and public areas. The most attention-grabbing part of the mansion is the main room. The interior walls and ceiling of this room dating back to the 18th century have hand-drawn decorations, mainly flowers with vases and fruit bowls which are the characteristic motifs of the Tulip Era. The majority of ornaments which show similarities with the hand-drawn works in the Fruit Room of Sultan Ahmed III in the Topkapı Palace in terms of style and workmanship have reached the present day without any deformation. Tahir Pasha Mansion was expropriated in 1985 and used as a public library of the Ministry of Culture for some time. The mansion was handed over to Mudanya Municipality in 2012 and restored with the contributions of Tahir Pasha's grandchildren Agâh BURSALI and Memduh GÖKÇEN and opened to visitors as a museum/house in 2013.

Kâğıthane mesiresi, Osmanlı Devleti’nin çok erken devirlerinden itibaren bir gezinti ve eğlence merkezi olarak karşımıza çıkmaktadır. Henüz XV. yüzyılda dillere destan güzelliğinin eserlere yansıdığını gördüğümüz semt, Lale Devri olarak adlandırılan III. Ahmet’in saltanatı sırasında en parlak dönemini yaşamıştır. Uzun yıllar boyunca eğlence merkezi olarak hem yurtiçinden hem de yurtdışından gelen misafirlerin odak noktası olmaya başaran semt, önemini 20. yüzyıla kadar muhafaza etmiştir. Makalede mesirenin son parlak yılları olan Sultan II. Abdülhamid dönemi (1876-1909) incelenmiştir. Bu dönemdeki Kağıthane mesirelerinden insan manzaraları aktarılarak canlı bir Kağıthane portresi çizilmeye çalışılmıştır. Şehzadeliği döneminden itibaren semte gelen Sultan’ın ise semte olan yaklaşımı ve semt özelindeki faaliyetleri arşiv belgelerine dayanarak aktarılmıştır.

ÖZET
Lale çırağanı, laleyi konu edinen veya bir şekilde laleye temas eden ikincil literatürde, umumiyetle, “Lâle Devri” kurgusu içinde kendine yer bulmuştur. Genellikle Nevşehirli Damad İbrahim Paşa’nın sadaret dönemine yani 1718 ve 1730 arası döneme hasredilen bu eğlence, çoğu zaman ‘zevk ü sefa’ ve ‘israf’ gibi klişelerle ele alınmış ve toplumun elit kesiminden başlayarak alt katmanlarına değin yayıldığı var sayılan ‘ahlâkî tefessüh’ argümanına dayanak olarak kullanılmıştır. Lale çırağanının mevcut literatürde Osmanlı eğlence anlayışı ve hayat tarzındaki değişim söylemleriyle ‘sekülerleşme’ ve ‘Batılılaşma’ çerçevesinde değerlendirildiği de görülmektedir. Bu makalede, ikincil literatürde çokça değinilen ama aslında detayları pek de bilinmeyen ve içeriğine dair birçok çelişki barındıran lale çırağanının aslında ne olduğu ve hangi çevrelerce yapıldığı eldeki kaynaklar ışığında bütün yönleriyle ele alınmıştır. Böylece lale çırağanına dair literatürdeki eksikliklerin, yanlış bilinenlerin ve abartıların revize edilmesi amaçlanmıştır.

ABSTRACT
Existing literature examines Tulip Illumination mostly as an activity common to the period of 1718 to 1730 in the context of the Tulip Age paradigm and in relation to the clichés such as enjoyment and extravagance. While some use these entertainment activities to showcase the moral breakdown spreading from the top of the government to the bottom of society, others relate them to the “changes in the Ottoman lifestyle”, which substantiate the westernization and secularization claims. Although Tulip Illumination is a widely-examined topic in the secondary literature, there are still many unknown details and contradictory points regarding the issue. Within this framework, this paper highlights what in fact Tulip Illumination is. By doing so, this paper aims to contribute to the literature by critically reviewing the deficits, misconceptions and exaggerations in the existing scholarship.

1718 yılında Sadrazam Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa'nın (ö. 1730) sadârete geçmesiyle Avusturya ile Osmanlılar arasında uzun zamandan beri devam eden savaşı sona erdiren Pasarofça Antlaşması imzalandı. Osmanlılar, bu antlaşma ile kısa bir süre de olsa barış dönemine girdiler. Lâle Devri (1718-1730) olarak adlandırılan bu dönem, daha çok zevk ve eğlence hayatı yönünden şöhret bulmuş olmakla beraber, birçok ilmî ve kültürel faâliyetin gerçekleştirildiği ve özellikle İbrâhim Paşa'nın şahsiyetinin öne çıktığı Osmanlı tarihinin önemli bir dönüm noktasıdır. İslâm dünyasında Pehlevi, Sanskritçe ve özellikle Eski Yunancadan Arapçaya sistemli bir tercüme faaliyetinin yaşandığı hicrî III. ilâ V. asırlardan sonra, daha çok eser telifine yönelinmiştir. Bu arada bazı hükümdarların arzusu üzerine birtakım eserlerin Arapça veya Türkçe'ye tercüme edilmesi zaman zaman söz konusu ise de bunun hiçbir zaman bir sistem dahilinde yürütülmediği bilinmektedir. Osmanlılar'da da Lâle Devri'ne kadar sistemli ve devlet eliyle yürütülen bir tercüme hareketine rastlanılmamaktadır. Bununla beraber Osmanlılarda her zaman Arapça'dan Türkçe ve Farsça'ya, Farsça'dan Türkçe ve Arapça'ya, Türkçe'den Farsça ve Arapça'ya çeşitli ilim sahalarında tercümeler yapılmıştır. Ancak bu tercümeler ortak bir kültürün İslam dünyasının kendi içinde mevcut olan farklı dillere aktarımından başka bir şey değildir. Ayrıca Osmanlı döneminde Rumca (Eski Yunanca), Latince ve diğer Batı dillerinden de birçok eser bu ortak kültürün dillerine tercüme edilmiştir. Kuruluş döneminde başlayan ve daha sonraki dönemlerde devam eden tıp, astronomi ve matematik gibi uygulamalı bilimlerdeki eserlerin Türkçe'ye tercümesi faaliyetinin en canlı dönemi Fatih zamanıdır. Bu dönemde yapılan yoğun tercüme faaliyetleri Fatih Sultan Mehmed'in teşviki ile yürütülmekteydi. 1 Lâle Devri önemli tercüme faaliyetlerine sahne olmanın yanında, ileride Batılılaşma olarak adlandırılacak bir hareketin ilk adımlarının atıldığı ve Batı ile yavaş yavaş fakat ciddî sosyal ve kültürel temasların başladığı bir dönem olması itibariyle de dikkat çekmektedir. Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa, Sultan III. Ahmed (1703-1730) döneminin ortalarında (10 Nisan 1718) sadâret mevkiine gelmiş ve Patrona Halil'in 1730'daki isyanına kadar devlet idaresini elinde tutmuştur. İbrâhim Paşa'nın idarî hâkimiyeti ele geçirdikten bir süre sonra, sefahate ve eğlencelere dalması gibi çok tenkid edilen yönleri yanında, ilme ve edebiyata önem vermesi, devrin âlim, şair ve sanatkârlarını görüp gözetmesi ile zamanının edebiyatına bir altın devir yaşatması, İstanbul'u güzelleştirmesi kayda değer önemli faaliyetleri olarak sayılabilir. 2 Araştırmacılar tarafından daha çok III. Ahmed ve İbrâhim Paşa'nın eğlence hayatları üzerinde durulmasına mukabil dönemin ilmî ve kültürel faaliyetleri hakkında sadece iki çalışma bulunmaktadır. Bunlardan Dr. Wilheim Heinz'e ait olan ilk çalışma Lâle Devri Osmanlı kültür hayatını ele almaktadır. Diğer çalışma ise Lâle Devri'nde heyetler tarafından yapılan tercüme çalışmalarını incelemekte olup Prof. Dr. Mehmet Divan 1997/1 İlmi Araştırmallar Salim Aydüz http://www.bisav.org.tr İpşirli tarafından kaleme alınmıştır. 3 Bu araştırmamızda, III. Ahmed ve İbrâhim Paşa'nın isteğiyle gerçekleştirilmiş tercüme ve telif dahil bütün ilmî faaliyetler ele alınmaya çalışılmıştır. Bu dönemde diğer devlet ricâli mârifetiyle ortaya konulmuş tercüme veya telif eserler ile aynı çağın ulemâ ve şuarâsı tarafından gerçekleştirilen fakat tarihleri tam olarak tesbit edilemeyen tercüme faaliyetleri de belirtilecektir. Tercüme edilen eserlerin çoğunu tarih kitapları oluşturmaktadır. İbrâhim Paşa'nın her türlü ilme değer verdiği ve çok kitap okuduğu bilinmektedir. Hususiyle tarihe dair kitapları okur veya huzurunda okuturdu. 4 Onun tarihe çok fazla değer vermesi, devlet adamı olmasından ileri gelmektedir. Nitekim Nedîm, Müneccimbaşı Târihi tercümesinin önsözünde "Bâ-husûs selâtin-i izâm ve havâkîn-i kirâm ve vüzerâ-i fiham hazerâtına elzem-i lüzûm olan fenn-i târihe bi't-tab" mâil olmağla" 5 sözleriyle bunu belirtir. Yapılan tercümelerin tarihe veya buna yakın ilimlere ait eserler olmasının arkasında, Nedîm'in belirttiği bu sebep bulunmaktadır. Diğer yandan Mirzazâde Sâlim Efendi de Aynî Tarihi'nin tercüme edilmesinin erbâb-ı devlete bir ziyâfet-i cemîle ve hizmet olduğunu ifade eder. 6 Bilindiği üzere Lâle Devri'nde birçok alanda yenilikler yapılmıştır. Özellikle ilim ve kültürün geniş sahalara yayılması için yapılan yeniliklerin başında, devrin hâkim şahsiyeti olan İbrâhim Paşa bulunmaktadır. Arkasına, padişah ve Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi'nin desteğini de alan İbrâhim Paşa, bu şekilde icrââtını kolayca gerçekleştirmiştir. Onun ortaya attığı proje çerçevesinde tercüme edilen eserlerin özellikleri ile, bu büyük faaliyete iştirak eden dönemin ulemâ ve şuarâsının vasıfları, tercümelerin sıhhati, ilmî açıdan değerlendirilmesi gereken konulardır. Tercüme faaliyetinin içinde yer alan ve devrin vak"anüvisi olan Çelebizâde Âsım'ın konu hakkında verdiği kıymetli bilgiler oldukça aydınlatıcı olmakla beraber yeterli gözükmemektedir. Çünkü, Çelebizâde sadece heyetler tarafından tercüme olunan Aynî Tarihi ile Habîbü'ssiyer hakkında bilgi vermekte, diğer eserleri zikretmemektedir. Yapılan çalışmalardan günümüze ulaşanlarına da bakılarak dönemin ilmî ve kültürel faaliyetlerinin tam bir değerlendirmesini yapmak, tarihimizin bu önemli kısmını daha doğru bir şekilde tanımak açısından faydalı olacağı kanaatindeyiz. İbrâhim Paşa'nın İlmî ve Kültürel Faaliyetleri, Ulemâ ve Şuârâ ile Münasebetleri. Lâle Devri'nde, daha önceki dönemlerden farklı olarak yapılan sistemli tercüme ve telif faaliyetini daha iyi tahlil edebilmek için İbrâhim Paşa'nın ilmî ve kültürel faaliyetlere bakışını, ulemâ ve şuarâ ile olan münasebetlerini

Klasik tarihyazımında “Lâle Devri” olarak nitelendirilen sürecin kanlı bir şekilde sona ermesine neden olan ve 18. yüzyıl Osmanlı siyâsî ve sosyo-kültürel tarihinde derin izler bırakan 1730 Patrona isyânı, sınırlı sayıda
kaynakla çözülmeye çalışılan bir muammâ iken son yıllarda bulunan yeni kısa kroniklerin keşfi sâyesinde büyük ölçüde aydınlanmaya başlamıştır. Devrin kaynaklarında sarayın bilgisi dâhilinde yazıldığı belirtilen bu kısa kroniklerin analizi, vak‘anüvislerin eserlerini yazarken yararlandıkları tarihî malzemeyi belirleme noktasında günümüz araştırmacılarına yepyeni bir perspektif sunmaktadır.

Bu araştırmamızda isyana ışık tutan bu kısa kroniklerin önemi, birbirleriyle ve dönemin resmî kaynaklarıyla ilişkileri kısaca ele alındıktan sonra, Sāmī Tārīḫi’ne tam olarak aktarılan ve Subhî Mehmed ve Şem‘dânî-zâde Süleymân Efendi Veḳāyiʿ-nāme’lerinin isyanla ilgili kısmının en önemli kaynaklarından biri olan Küçük Çelebi-zâde İsmâil ‘Âsım’ın (1685-1760) kısa Tārīḫçe’si tanıtılarak, içeriği ve vak‘ayı aydınlatmadaki önemi üzerinde durulacaktır.

Özet

1730 Patrona İsyanı'nın bilinmeyen yönlerinin çözümünde kısa kronikler Arşiv belgelerine eşdeğer bir öneme sâhiptir. Bunların bilinen en eski iki örneği, 'Abdî Târîhi ve Destârî Sâlih Târihi adlarıyla tanınan iki monografiden ibârettir. Şu kadar var ki, neşirlerinin üzerinden çok uzun bir zaman geçmiş olmasına rağmen her iki eserin de yazarlarının bugüne kadar kim oldukları tespit edilememiştir. Bu makalede Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi'nde tespit ettiğimiz, 'Abdî ve Destârî Sâlih'in kalemlerinden çıkmış iki önemli belgeye dayanılarak, her iki müverrihin bilinmeyen tarihî kimlikleri ve biyografileri aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Abstract

Short chronicles have the same importance as archival documents in sorting out the unknown features of the rebellion of Patrona Halil. The oldest two of them are Abdî Tarihi ve Destârî Sâlih Tarihi, written in the form of monography. Although a long time had passed after their publishings, their authors have not been able to be identified until today. This study aims to shed light on historical identities of both authors and their biographies, by resting on two important documents identified by us in the Topkapı Palace Museum.

1718 yılında Sadrazam Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa'nın (ö. 1730) sadârete geçmesiyle Avusturya ile Osmanlılar arasında uzun zamandan beri devam eden savaşı sona erdiren Pasarofça Antlaşması imzalandı. Osmanlılar, bu antlaşma ile kısa bir süre de olsa barış dönemine girdiler. Lâle Devri (1718-1730) olarak adlandırılan bu dönem, daha çok zevk ve eğlence hayatı yönünden şöhret bulmuş olmakla beraber, birçok ilmî ve kültürel faâliyetin gerçekleştirildiği ve özellikle İbrâhim Paşa'nın şahsiyetinin öne çıktığı Osmanlı tarihinin önemli bir dönüm noktasıdır. İslâm dünyasında Pehlevi, Sanskritçe ve özellikle Eski Yunancadan Arapçaya sistemli bir tercüme faaliyetinin yaşandığı hicrî III. ilâ V. asırlardan sonra, daha çok eser telifine yönelinmiştir. Bu arada bazı hükümdarların arzusu üzerine birtakım eserlerin Arapça veya Türkçe'ye tercüme edilmesi zaman zaman söz konusu ise de bunun hiçbir zaman bir sistem dahilinde yürütülmediği bilinmektedir. Osmanlılar'da da Lâle Devri'ne kadar sistemli ve devlet eliyle yürütülen bir tercüme hareketine rastlanılmamaktadır. Bununla beraber Osmanlılarda her zaman Arapça'dan Türkçe ve Farsça'ya, Farsça'dan Türkçe ve Arapça'ya, Türkçe'den Farsça ve Arapça'ya çeşitli ilim sahalarında tercümeler yapılmıştır. Ancak bu tercümeler ortak bir kültürün İslam dünyasının kendi içinde mevcut olan farklı dillere aktarımından başka bir şey değildir. Ayrıca Osmanlı döneminde Rumca (Eski Yunanca), Latince ve diğer Batı dillerinden de birçok eser bu ortak kültürün dillerine tercüme edilmiştir. Kuruluş döneminde başlayan ve daha sonraki dönemlerde devam eden tıp, astronomi ve matematik gibi uygulamalı bilimlerdeki eserlerin Türkçe'ye tercümesi faaliyetinin en canlı dönemi Fatih zamanıdır. Bu dönemde yapılan yoğun tercüme faaliyetleri Fatih Sultan Mehmed'in teşviki ile yürütülmekteydi. 1 Lâle Devri önemli tercüme faaliyetlerine sahne olmanın yanında, ileride Batılılaşma olarak adlandırılacak bir hareketin ilk adımlarının atıldığı ve Batı ile yavaş yavaş fakat ciddî sosyal ve kültürel temasların başladığı bir dönem olması itibariyle de dikkat çekmektedir. Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa, Sultan III. Ahmed (1703-1730) döneminin ortalarında (10 Nisan 1718) sadâret mevkiine gelmiş ve Patrona Halil'in 1730'daki isyanına kadar devlet idaresini elinde tutmuştur. İbrâhim Paşa'nın idarî hâkimiyeti ele geçirdikten bir süre sonra, sefahate ve eğlencelere dalması gibi çok tenkid edilen yönleri yanında, ilme ve edebiyata önem vermesi, devrin âlim, şair ve sanatkârlarını görüp gözetmesi ile zamanının edebiyatına bir altın devir yaşatması, İstanbul'u güzelleştirmesi kayda değer önemli faaliyetleri olarak sayılabilir. 2 Araştırmacılar tarafından daha çok III. Ahmed ve İbrâhim Paşa'nın eğlence hayatları üzerinde durulmasına mukabil dönemin ilmî ve kültürel faaliyetleri hakkında sadece iki çalışma bulunmaktadır. Bunlardan Dr. Wilheim Heinz'e ait olan ilk çalışma Lâle Devri Osmanlı kültür hayatını ele almaktadır. Diğer çalışma ise Lâle Devri'nde heyetler tarafından yapılan tercüme çalışmalarını incelemekte olup Prof. Dr. Mehmet Divan 1997/1 İlmi Araştırmallar Salim Aydüz http://www.bisav.org.tr İpşirli tarafından kaleme alınmıştır. 3 Bu araştırmamızda, III. Ahmed ve İbrâhim Paşa'nın isteğiyle gerçekleştirilmiş tercüme ve telif dahil bütün ilmî faaliyetler ele alınmaya çalışılmıştır. Bu dönemde diğer devlet ricâli mârifetiyle ortaya konulmuş tercüme veya telif eserler ile aynı çağın ulemâ ve şuarâsı tarafından gerçekleştirilen fakat tarihleri tam olarak tesbit edilemeyen tercüme faaliyetleri de belirtilecektir. Tercüme edilen eserlerin çoğunu tarih kitapları oluşturmaktadır. İbrâhim Paşa'nın her türlü ilme değer verdiği ve çok kitap okuduğu bilinmektedir. Hususiyle tarihe dair kitapları okur veya huzurunda okuturdu. 4 Onun tarihe çok fazla değer vermesi, devlet adamı olmasından ileri gelmektedir. Nitekim Nedîm, Müneccimbaşı Târihi tercümesinin önsözünde "Bâ-husûs selâtin-i izâm ve havâkîn-i kirâm ve vüzerâ-i fiham hazerâtına elzem-i lüzûm olan fenn-i târihe bi't-tab" mâil olmağla" 5 sözleriyle bunu belirtir. Yapılan tercümelerin tarihe veya buna yakın ilimlere ait eserler olmasının arkasında, Nedîm'in belirttiği bu sebep bulunmaktadır. Diğer yandan Mirzazâde Sâlim Efendi de Aynî Tarihi'nin tercüme edilmesinin erbâb-ı devlete bir ziyâfet-i cemîle ve hizmet olduğunu ifade eder. 6 Bilindiği üzere Lâle Devri'nde birçok alanda yenilikler yapılmıştır. Özellikle ilim ve kültürün geniş sahalara yayılması için yapılan yeniliklerin başında, devrin hâkim şahsiyeti olan İbrâhim Paşa bulunmaktadır. Arkasına, padişah ve Şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi'nin desteğini de alan İbrâhim Paşa, bu şekilde icrââtını kolayca gerçekleştirmiştir. Onun ortaya attığı proje çerçevesinde tercüme edilen eserlerin özellikleri ile, bu büyük faaliyete iştirak eden dönemin ulemâ ve şuarâsının vasıfları, tercümelerin sıhhati, ilmî açıdan değerlendirilmesi gereken konulardır. Tercüme faaliyetinin içinde yer alan ve devrin vak"anüvisi olan Çelebizâde Âsım'ın konu hakkında verdiği kıymetli bilgiler oldukça aydınlatıcı olmakla beraber yeterli gözükmemektedir. Çünkü, Çelebizâde sadece heyetler tarafından tercüme olunan Aynî Tarihi ile Habîbü'ssiyer hakkında bilgi vermekte, diğer eserleri zikretmemektedir. Yapılan çalışmalardan günümüze ulaşanlarına da bakılarak dönemin ilmî ve kültürel faaliyetlerinin tam bir değerlendirmesini yapmak, tarihimizin bu önemli kısmını daha doğru bir şekilde tanımak açısından faydalı olacağı kanaatindeyiz. İbrâhim Paşa'nın İlmî ve Kültürel Faaliyetleri, Ulemâ ve Şuârâ ile Münasebetleri. Lâle Devri'nde, daha önceki dönemlerden farklı olarak yapılan sistemli tercüme ve telif faaliyetini daha iyi tahlil edebilmek için İbrâhim Paşa'nın ilmî ve kültürel faaliyetlere bakışını, ulemâ ve şuarâ ile olan münasebetlerini

"Sultan III. Ahmed’in saltanatı, İstanbul’un en yoğun şekilde imar edildiği dönemlerden biridir. On sekizinci yüzyılın ilk çeyreğine rastlayan ve “Lale Devri” olarak da adlandırılan bu dönemde İstanbul’un dört bir yanında çeşitli yapılar yükselmiştir. Bu yapılar arasında özellikle çeşmeler ön plana çıkmaktadır. Meydanlarda, köşe başlarında ve hatta dar sokaklarda inşa edilen onlarca çeşme, halkın su sorununa çare olmasının yanı sıra kentsel peyzajın önemli bir elemanı haline gelmiştir.
Söz konusu dönemde imar edilen semtlerden biri de Üsküdar’dır. Semt, III. Ahmed’in, annesi Gülnuş Emetullah Valide adına yaptırdığı cami ve türbenin yanı sıra inşa edilen çok sayıda çeşme ile adeta yeniden şekillenmiştir. III. Ahmed ve Sadrazam Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın yaptırdığı suyolları üzerinde hanedan üyeleri, saraylılar ve devlet ileri gelenleri tarafından inşa ettirilen çeşmeler sayesinde Üsküdar’ın birçok mahallesindeki su sorununu ortadan kaldırılmıştır. Üsküdar’daki bu yoğun faaliyet, hakkında çok az şey bilinen Üsküdarlı şair Nurî Mehmed Efendi’nin, “ez kaside-i tarih-i çeşmeler”, adlı manzum tarihine konu edilmiştir. Nurî Mehmed Efendi, isim vermeden bu suyolları üzerine inşa edilen çeşmelerden bahsederek bulundukları yerleri belirtmiş ve eserinin sonunda tarihlendirme yapmıştır. Nurî Mehmed Efendi’nin manzum tarihi, Üsküdar’daki yoğun imar faaliyetini dönemin edebi diliyle anlatmasının yanı sıra Üsküdarlı bir entelektüelin bu faaliyetlere bakış açısını yansıtması bakımından da değerli bir örnektir. Bununla birlikte, manzum tarihin, özellikle birçoğu günümüze ulaşamayan çeşmeler hakkında önemli bir kaynak olduğu görülmektedir. Bu çalışma kapsamında beyitler arasında işaret edilen çeşmeler tespit edilerek, söz konusu eserin mimarlık ve sanat tarihi açısından kaynak değerinin ortaya konması amaçlanmaktadır.
"

Özet:

1718 Pasarofça Antlaşması’ndan sonra, Sultan III. Ahmed’in saltanatının son 12 yılında sadrâzamlık makâmını elinde bulunduran Nevşehirli Dâmat İbrâhîm Paşa, kaptan-ı deryâ Mustafa Paşa, Mehmed Kethüdâ ve daha pek çok devlet adamının katliyle sonuçlanan 1730 isyânı; Osmanlı tarihinin hâlâ karanlıkta kalan ve yeni belge ve kronikler ışığında aydınlatılmayı bekleyen olaylarından birisidir. Patrona Halil, Muslı Beşe, Kara Ali ve Mehmed Ağa’nın ihtilâlî bir yönetimle Devlet-i ‘aliyye’nin pâyitahtı İstanbul’u zulümle kasıp kavurdukları, devrin pâdişâhını tahttan indirip yerine Sultan I. Mahmud’u oturttukları, saray çevresini baskı ve kontrol altında tuttukları bu süreçte; zorbalar gasp, hırsızlık ve rüşvetle istedikleri devlet makamlarını ve toprakları kendi taraftarlarına verir olmuş; yıkılan kasırlar, köşkler ve bitmek bilmeyen baskın ve yağmalar yüzünden İstanbul’un önemli bir kısmı târumâr olmuştu.

Bu bildiride; hakkında birkaç kronik ve belge dışında fazla bir tarihî materyale rastlanmayan bu vak‘a ve onu takip eden süreçteki diğer iki isyan hakkında, şimdiye kadar bilinmeyen ve neşredilmeyen Mühimme kayıtları, masraf kayıtları, Patrona ve ekibinin gasp ve yolsuzluklarına ilişkin telhisler ve arzlar, önemli devlet ricâlinin Hazîne’ye aktarılan eşyâ ve taahhütlerine ilişkin muhallefât ve borç tutanakları, ikinci zorba vak‘asına ilişkin mektuplar ve çağdaş kayıtlarla, isyana tanık olmuş bir görgü şâhidinin yazdığı kısa bir kronik ilk kez tanıtılarak; bu belgelerin ve çağdaş kroniğin isyanın bilinmeyen yönlerini ve Osmanlı pâyitahtına etkilerini aydınlatmadaki önemi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:  Patrona, İstanbul, Topkapı Sarayı, isyan, belgeler, kronikler.

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde Fransa’ya tanınan ticari imtiyazlar belli dönemlerde yenilenmiş, XVI. yüzyılın sonunda ise Kudüs ve Katolik tebaa üzerinde yeni hakların tanınması ile bu imtiyazlar daha da genişletilmiştir. Osmanlı Devleti ve Fransa arasında 1679 Kasım ayında yapılan anlaşma ile Fransa Kralı doğudaki Hristiyanların yegane hamisi olarak tanınmıştır. Fransa elçisi Marquis de Bonnac’a 1716’da verilen Kudüs’teki kutsal yerlerin tamiri ile ilgili imtiyaz resmi olarak Hicri 1132/Miladi 1720 yılına ait bir nâme-i hümâyûn ile Fransa'ya giden ilk elçi olan Yirmisekiz Mehmed Çelebi vasıtasıyla Fransa Kralı’na iletilmiş, buna mukabil Fransa Kralından da cevabi mektuplar Lale Devri padişahı III. Ahmet ve Sadrazam Damat İbrahim Paşa’ya ulaşmıştır. Lale Devri’nden sonra 1740 yılında Sultan I. Mahmud tarafından yenilenen bu kapitülasyonlar süreklilik kazanmıştır.
Bu çalışma kapsamında 1716-1741 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin Fransa’ya tanıdığı imtiyazlar değerlendirilecek, Fransa himayesindeki Kudüs ve Sakız adasındaki Katolik Latin rahiplere tanınan haklar ve buradaki kutsal yerlerin tamirine izin veren yetkiler, Sultan III. Ahmed’inferman ve nâme-i hümâyûnları ile Fransa Kralı ve devlet ricalinden gelen cevabi mektuplar üzerinden incelenecektir. Böylece Lale Devri’ndeki Osmanlı Devleti ile Fransa arasındaki münasebetler bir vechesiyle ele alınmış olacaktır.
Abstract
The commercial privileges granted to France in the period of Suleyman the
Magnificent were renewed in certain periods and extended by granting new
rights to the people of Jerusalem and Catholic people at the end of the sixteenth
century. With the agreement concluded between Ottoman Empire and France in
November, 1679, privileges were extended more and the King of France was
recognized as the sole protector of the Christians in the east. The privilege
granted to French envoy, Marquis de Bonnac, in 1716 concerning the repairment of the holy sites in Jerusalem was officially conveyed to the King of France
through Yirmisekiz Mehmet Celebi, the first envoy going to France, with an
imperial letter of the year 1132 of the Hegira/ the year 1720 of the current era,
the response letters of the King of France, on the other hand, were conveyed to
Ahmed III and to the Grand Vizier, Damad İbrahim Pasha. After Tulip Era, these
capitulations renewed by Sultan Mahmud I in 1740 got continuity.
Within the framework of this study, the privileges Ottoman Empire
granted to France between the years 1716-1741, especially the rights given to
France concerning the priests on Jerusalem and Chios Island and the authorities
ensuring the repairment of the holy sites in Jerusalem, will be examined through
the edict and imperial letters; and the relationship between Ottoman Empire and
France will be discussed on the basis of the correspondings.

yüzyıl şehrengizlerinde (gazel gibi bir şiir türü) İstanbul nasıl tahayyül edilerek temsil edilmiş? 19. yüzyıl modern kent tahayyüllerini bu temsillerle karşılaştırdığımızda şaşıracağımız kadar benzer olduklarını keşfeden Deniz Çalış Kural ile sohbet ediyoruz.

Türk kültüründe çiçeklere duyulan sevginin İslâmiyet öncesi dönemlerden başlayarak günümüze değin hiç kesintiye uğramadan hatta üzerine koyarak ulaştığı görülür. Özellikle 16. yüzyıldan itibaren bu ilginin sadece çiçek merakı ve sevgisinin ötesine geçip başta sanat dalları olmak üzere birçok alanda somutlaşması, günümüze yüklü bir mirasın ulaşmasına vesile olmuştur. Farklı cinsten birçok çiçeğin bu sevgiden payını aldığı muhakkaktır. Ancak bunların arasında lâlenin ayrıcalıklı bir yerinin olduğunu söylemek gerekir. Roma ve Bizans dönemlerinde bilinmeyen lâlenin Anadolu'ya 12. yüzyılda Türklerle beraber girdiği kabul edilir. Türklerin Anadolu öncesindeki kadim kültürlerinin bir parçası olan lâle, bu coğrafyada yaygınlaşmış, sanattan edebiyata birçok alanda vazgeçilmez motiflerden birisi haline gelmiştir. Lâlenin yaygın olarak kullanıldığı alanlardan birisi mimari süslemedir. Lâle Devri'nde çeşme ve sebiller başta olmak üzere sivil eserlerin taş tezyînâtında yaygın bir biçimde kullanılan lâle, camilerinin taş süslemelerinde ne düzeyde yer almıştır. Makalemiz bu sorunun cevabına yönelik ele alınmıştır. Lâle motifinin camilerin taş süslemesinde kullanımını kronolojik bir düzenle verilmiş böylelikle, 18. yüzyıl camilerinin taş tezyînâtında yaygın olarak karşılaşılan lâle motifinin önceki yüzyıllarda kullanım oranı ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

The Tulip, Elagance in Stone: An Evaluation on Its Usage on Mosque Decoration (14-18. Centurıes)
Abstract– It is observed that the love for flowers in Turkish culture has reached until today, with no interruption, even increasing, starting from pre-Islamic times until today. In particular, the fact that this interest has been embodied in many fields mainly in the branches of art beyond only the curiosity and love of flowers since the 16th century has been instrumental in causing that an extensive legacy has reached today. It is certain that many flowers of different species take their share from this love. However, it must be said that tulip has a special place among them. It is accepted that the tulip, which was not known in the Roman and Byzantine periods, entered Anatolia in the 12th century together with the Turks. Tulip, which is a part of the ancient culture of Turks before Anatolia, has become widespread in this geography and an indispensable pattern in many fields, from art to literature.
Architectural decoration is one of the areas where tulip is widely used. Tulip was widely used in the stone decoration of civil works in the Tulip Period. On the other hand, to what extent this motive was used in the stone decoration of mosques. Our article deals with the answer to this question. The use of tulip motive in stone decoration of mosques is given in a chronological order. Thus, the usage rate of tulip motive, which was widely used in the stone decoration of 18th century mosques, in previous centuries was tried to be revealed.

Özet: Osmanlı toplumunda kadınların ekonomik alanda aktif olmadıkları kanaati yaygındır. Hâlbuki son zamanlarda yapılan bazı araştırmalar ve kaynaklardaki veriler bunun doğru olmadığını göstermiştir. Kadınların da İslam hukukunun bir gereği olarak babalarından ve kocalarından bağımsız bir şekilde mal, mülk ve servet sahibi oldukları görülmüştür. Onların servetleri menkul (ev eşyası, giyim-kuşam, ziynet, takı eşyaları, ziraat aletleri vs.) ve gayrimenkul mallar (ev, arsa, tarla, bağ, bahçe, değirmen, dükkân, çiftlik), nakit para, köle ve cariyelerden oluşmaktadır. Bu servetlerini iki yoldan elde etmişlerdir. Ticaret ve emekleriyle elde ettikleri kazançlar, kira gelirleri ve vakıf görevleri sebebiyle aldıkları ücretler onların doğrudan gelirlerini oluştururken, miras, çeyiz, mihr (mihr-i muaccel, mihr-i müeccel), nafaka (evlilik, iddet, hidane ve çocuk) hibe ve tazminatlar (öldürme veya yaralama) ise onların dolaylı gelirlerini oluşturmuştur. Erkekler kadar yoğun bir çalışma hayatında olmasalar da ev ve ziraat işleri ile aile ekonomisine katkıda bulunan kadınlar, daha ziyade satarak veya tüketerek kent ekonomisinin pasif aktörü olmuşlardır. Abstract: It is a common idea that women did not take an active role in Ottoman society. However, collected data from sources and recent research show that this is not accurate. As a requirement of the Islamic Law, women are found to have property, domain and fortune separately from their husband and father. Their fortune consists of personal (furniture, tureng, jewellery, jewellery items, agricultural tools etc) and immovable properties (house, buildingland, field, vineyard, garden, mill, shop, farm), cash, slave and odalisque. They generate this income in two ways. Whereas rental income, commercial and charitable foundation earning constitute women's direct income; inheritance, dowery, bridewealth (mihr-i muaccel, mihr-i müeccel), alimony (marriage, temporary alimony, hidane, child), Grant and compensation (killing, to injure) compose the indirect income. Although they did not take an active role in intense working life like men, women made an economic contribution to family budget by doing the house work and being engaged in farming. Rather, women became passive factors by consuming and selling.

In this study, a mosque in the town of Ürgüp, an important historic and touristic center in the province of Nevşehir in Central Anatolia, has been researched. Due to the lack of an inscription with the mosque, housed in Kayakapı district once inhabited by the prominent families of the area, to establish the donor, architect or the construction date has not been possible. However, some important information about the donor and the construction date of the building has been reached through the documents found in the Ottoman Archive of the Prime Ministry. It has been observed that the compositions of decoration in the mosque and the perception of decoration of the period, pointed by this document, resemble. As a result of the researches carried out on the building, it has also been inferred that the building has gone through some changes in the past. As a result, in the light of information, documents and findings obtained during this study, it has been confirmed that Davud Ağa, one of the significant benefactors in the area, had the mosque built shortly before 1734. It has also concluded that a summer section was added in the 19th century or the beginning of the 20th with the influence of the local tradition.

Kaymak Mustafa Paşa 18. yüzyılın başlarında Osmanlı bürokrasisi içerisinde farklı görevler üstlenmiş bir devlet adamıdır. Kaptan-ı
Derya ve Atlamacı unvanlarıyla da anılan Mustafa Paşa esas şöhretini dönemin sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın damadı
olmasıyla yakalamıştır. Anne tarafından ünlü sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, baba tarafından Mısır muhafızı İbrahim Paşa’nın
soyundan gelmektedir. Kaymak Mustafa Paşa M.1721 yılında üstlendiği Kaptan-ı Deryalık vazifesini M.1730 yılına kadar sürdürmüştür.
Osmanlı tarihinde “Lâle Devri” olarak nitelendirilen dönemin öne çıkan simalarından olan Kaymak Mustafa Paşa M.1730 yılında vuku
bulan kanlı Patrona Halil isyanında katledilmiştir. Vakfiyelerinden elde edilen bilgiler ve günümüzde mevcut olan eserleri Kaymak Mustafa
Paşa’nın başta İstanbul olmak üzeri Çanakkale, Gelibolu, Denizli, İzmir, Midilli ve Sakız adalarında imar faaliyetlerinde bulunduğunu
göstermektedir. Söz konusu eserlerin hepsi Kaymak Mustafa Paşa’nın Kaptan-ı Deryalık vazifesini yürüttüğü dönemde yapılmıştır.
İstanbul’un çeşitli semtlerinde inşa ettirdiği eserlerin büyük bir kısmı mevcuttur. Ancak Anadoluhisarı’ndaki yalısı ve Sarı Beyazıd
Mahallesi’ndeki konağı günümüze ulaşamamıştır. Mevcut eserlerinden Çengelköy’deki Kuleli Bahçe Mescidi ve Çeşmesi, Üsküdar’daki
Kaptan Paşa Camii ve Çeşmesi ile Kasımpaşa’daki cami, mektep ve çeşmesi bu çalışmada ele alınmıştır.

Öz Lâle Devri hem edebiyatçıların hem de tarihçilerin üzerinde araştırma yaptığı ilginç bir süreçtir. Bu on iki yıllık tarih dilimi pek çok yönü ile hâlâ aydınlatılamamıştır. Özellikle bu devrin bir " yeniden diriliş çabası mı " yoksa " çöküş sebebi mi " olduğu hususunda tartışmalar devam etmektedir. Elimizdeki Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuası bu konuda son derece sübjektif birtakım yorumları içeren bir şiir mecmuasıdır. Bu mecmua, özellikle günü gününe, devrin şiirlerini not etmesi yönünden önemlidir. III. Ahmed ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa için yazılan yüzlerce şiiri bu eser kayıt altına almıştır. Fâiz Efendi ve Şâkir Bey bu mecmuayı birlikte oluşturmuşlar ve adeta dönemin olaylarının o gün nasıl yorumlandığını tespit etmişlerdir. Bu mecmuada tespit ettiğimiz pek çok şiir, Lâle Devri'nde gerçekleşen önemli savaşlar üzerinedir. Bu yıllarda yapılan İran savaşları adeta adım adım şiirlerle anlatılmış; savaşların şairler ve halk üzerindeki etkisi ortaya konmuştur. İran ve Azerbaycan sahasındaki önemli başarıların altı çizilen bu tarih manzumelerine son beyitlerinde düşülen ebcedli tarihler ile ayrı bir anlam ve işlev yüklenmiştir. Bu manzumelerin sonunda düşülen ebcedli tarihler, edebiyatçıların ve tarihçilerin tekrar ele almaları gereken en ilginç ve önemli unsurlardan biridir. Öznel bir bakış açısı ile de olsa Osmanlı-İran savaşlarının ve barışlarının Lâle Devri sürecindeki yansımalarını gözler önüne seren bu şiirler, devrin ünlü

Lâle Devri hem edebiyatçıların hem de tarihçilerin üzerinde araştırma yaptığı ilginç bir süreçtir. Bu on iki yıllık tarih dilimi pek çok yönü ile hâlâ aydınlatılamamıştır. Özellikle bu devrin bir "yeniden diriliş çabası mı" yoksa "çöküş sebebi mi" olduğu hususunda tartışmalar devam etmektedir. Elimizdeki Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuası bu konuda son derece sübjektif birtakım yorumları içeren bir şiir mecmuasıdır. Bu mecmua, özellikle günü gününe, devrin şiirlerini not etmesi yönünden önemlidir. III. Ahmed ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa için yazılan yüzlerce şiiri bu eser kayıt altına almıştır. Fâiz Efendi ve Şâkir Bey bu mecmuayı birlikte oluşturmuşlar ve adeta dönemin olaylarının o gün nasıl yorumlandığını tespit etmişlerdir. Bu mecmuada tespit ettiğimiz pek çok şiir, Lâle Devri'nde gerçekleşen önemli savaşlar üzerinedir. Bu yıllarda yapılan İran savaşları adeta adım adım şiirlerle anlatılmış; savaşların şairler ve halk üzerindeki etkisi ortaya konmuştur. İran ve Azerbaycan sahasındaki önemli başarıların altı çizilen bu tarih manzumelerine son beyitlerinde düşülen ebcedli tarihler ile ayrı bir anlam ve işlev yüklenmiştir. Bu manzumelerin sonunda düşülen ebcedli tarihler, edebiyatçıların ve tarihçilerin tekrar ele almaları gereken en ilginç ve önemli unsurlardan biridir. Öznel bir bakış açısı ile de olsa Osmanlı-İran savaşlarının ve barışlarının Lâle Devri sürecindeki yansımalarını gözler önüne seren bu şiirler, devrin ünlü şairleri tarafından yazılabildiği gibi adı duyulmamış ve sadece çalışmamızda zikredilen şairler tarafında da yazılabilmiştir.
Çalışmamızda, Lâle Devri’ndeki Nemçe Sulhu ve Osmanlı-İran savaşlarının kronolojik sırayla edebî ve ebcedli anlatımları gözler önüne serilecektir.
Anahtar Kelimeler: Lâle Devri, Osmanlı İran Savaşları, Ebced, Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuası, Divan Şiiri.
The Tulip Age is an interesting process that researches both literary and historians. These twelve-year history slices have not yet been elucidated in many ways. Particularly, debates continue as to whether this age is a "resurrection effort" or "the cause of the collapse". Faiz Efendi and Şakir Bey’s Mecmuah is a poem mecmuah (magazine) containing the most subjective comments on this subject. This magazine is especially important for the day of the day, because it notes the poems of those days. Hundreds of poems written for III. Ahmed and Nevşehirli Damat İbrahim Pasha have recorded this work. Faiz Efendi and Şakir Bey formed this magazine together and found out how the events of the period were interpreted that day.
Many poems we have identified in this magazine are about the important wars of Tulip Age. The Iranian wars made in these years have been told with poetry almost step by step; The effects of wars on poets and people are revealed. The history of Iranian and Azerbaijan highlighted the important successes of this history because it contains important ebced calculations. The history records of ebced at the end of these columns are one of the most interesting fields that the writers and historians should reconsider.
Even with a subjective point of view, these poems, which reveal the process of Tulip Age of the Ottoman-Iranian wars, have not been spoken by the famous poets of the period and can only be written by the poets mentioned in our work.
In our work, Tulip Age period will reveal the literary expression of Nemçe Peace Treaty and the Ottoman-Iranian wars in chronological order.
Keywords: Tulip Age, Ottoman Persian Wars, Ebced, Faiz Efendi and Şakir Bey Mecmuah, Ottoman Poetry.

Divan şiiri, sevgili üzerine bina edilmiştir. Bu yüzden sevgilinin her uzvu en ideal olan varlıklara benzetilmiştir. Sevgilinin boyu da bu yüzden ideal fizikî özelliklere sahip olan serviye teşbih edilmiştir. Fakat bu benzetmenin sadece fiziksel yönden olmadığı da bir gerçektir. Divan şairi, hiçbir benzetmeyi tek bir yönü ile kullanmaz. Mutlaka daha derin ve girift ilişkiler arar. Bu ilişkiler uzun gözlemler sonucunda tespit edilir ve sevgilinin bir uzvunu tasvirde kullanılır. İşte servi de bilinen düzgün fiziği yanında pek çok farklı yönleri ile sevgilinin boyu olmayı hak etmiştir. Bu çalışmamızda servinin neden tercih edildiğini maddeler halinde tespit edip bu maddeleri beyitlerle destekleyeceğiz. Örnek beyitleri Lâle Devri kasidelerinden alarak bir dönemin bu mefhumu nasıl kullandığını da göstermeye çalışacağız.
Anahtar Kelimeler: Servi, Divan Şiiri, Sevgilinin Boyu, Lâle Devri, Beyit Açıklamaları.
Has been building on Ottoman poetry is a literary lover. So everything's lover which it has been likened to being the ideal. Because of that the length of the beloved is linked to cypress of the most beautiful physics. But it is also true that the analogy is not just the physical aspects. Ottoman poet uses no analogy with a single direction. Surely it searches deeper and more complex relations. These relationships are determined as a result of long observation and are used to describe the lover of a limb. Behold, cypress, with many different aspects, besides the known physics properly have deserved to be the length of the beloved. In this study, whether identified as the preferred material for reasons that will support the cypress with couplets that stuff. Example couplets, a period of taking the Tulip Period ode we tried to show that this notion of how to use it.
Keywords: Cypress, Ottoman Poetry, Length of Lover, Tulip Period, Couplets Descriptions.