Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat można zaobserwować dynamiczne zmiany nie mające do tej pory miejsca w historii w sferach takich jak: ekonomia, polityka, opieka spo-łeczna, czy też kultura. Jednym z obszarów podlegającym...
moreNa przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat można zaobserwować dynamiczne zmiany nie mające do tej pory miejsca w historii w sferach takich jak: ekonomia, polityka, opieka spo-łeczna, czy też kultura. Jednym z obszarów podlegającym naj-większej dynamice przemian oraz najbardziej dostrzegalnym następstwom jest obszar edukacyjnych działań. Wpływ zmienia-jących się wymagań rynku pracy, rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych determinuje nabywanie nowych kompetencji i umiejętności. Właściwa znajomość oraz zdolność pozyskiwania i przetwarzania informacji staje się w postmodernistycznym społeczeństwie jedną z głównych kompe-tencji decydujących o pozycji poszczególnych jednostek m.in. w sektorze zatrudnienia oraz życia poza zawodowego. Wszystkie ukazane powyżej elementy przeformułowują pojmowanie roli uczenia się przez całe życie. Następstwem wymienionym powyżej zmian jest rozwój idei oraz praktycznych działań związanych z edukacją przez całe życie. Umiejętności w tej koncepcji postrzegane są jako najważniejsze, wręcz strategiczne sfery za-równo dla poszczególnych osób, instytucji czy też całego społeczeństwa. Partycypacja w uczeniu się przez całe życie jest jednym z wyznaczników sprawnie funkcjonującego społe-czeństwa postmodernistycznego a uczenie się w tym modelu właściwie nigdy się nie kończy. Proces uczenia się jest nie tylko ważny dla osób podejmujących tą aktywność, lecz staje się pod-stawą rozwoju całego społeczeństwa.
Jednym z dominujących obszarów teoretycznego rozu-mienia koncepcji uczenia się przez całe życie, bazującego na założeniu,
że edukacja przebiega longitudinalnie od narodzin aż do śmierci bez względu na wiek, płeć, społeczny status, czy też wykonywaną profesję przez daną osobę jest problematyką możliwości i barier sprzyjających podejmowaniu i nabywaniu nowej wiedzy przez konkretne grupy. Edukacja seniorów stała się wobec tego faktu zjawiskiem coraz bardziej dostrzegalnym, również za sprawą zmian demograficznych rzutujących na obszary polityczne, ekonomiczne, czy też ujmowane szerzej jako społeczne. Dostępne prognozy ukazują, że zwiększanie się ilości osób w wieku senioralnym będzie stałą tendencją. Niestety zagadnienie to w chwili obecnej traktowane jest w niektórych kręgach jedynie w perspektywie zagrożeń ekonomicznych. Często też seniorzy ujmowani w kategorii heterogennej grupy ukazywani są jako osoby posiadające cały zespół negatywnych stereotypów. Wobec powyższych zjawisk edukacja do i w starości jest jednym z kluczy służących podnoszeniu jakości życia osób starszych. Upowszechnienie edukacji formalnej, nieformalnej i poza formalnej skutkuje tym, że każda kolejna generacja cechuje się wyższym współczynnikiem wykształcenia w porównaniu do generacji poprzedniej. Zatem seniorzy zaczynają być postrzegani jako interesująca grupa klientów w obszarze różnorodnych usług.
Tematyka która budzi coraz większe zainteresowanie wśród andragogów związana jest z sferą edukacyjnej aktywności osób starszych, w tym przede wszystkim ofertą oraz sposobami kształcenia. Zwiększenie jakości życia poprzez uczestniczenie w rozwiązaniach oświatowych dedykowanych seniorom obecnie splata się z analizowaniem tejże tematyki w „głąb”. Wobec tego uzasadnione staje się stawianie nowych pytań odnoszących się do motywacji osób uczących się, oczekiwań stawianych przed edukacją osób w wieku senioralnym oraz rozwiązań finansowo-organizacyjnych. Ponadto intersujące wydają się także analizy związane z: jakością edukacji, zawartością treści edukacyjnych, zastosowaniem metod, zasad, środków i form nauczania. Jednak jak pokazują tendencję demograficzne oraz intensywność rozwoju branży oświaty osób starszych ekspansja tego segmentu edukacji dorosłych jest jeszcze ciągle przed nami. W celu odpowiedniego przygotowania się do dalszych zmian należy zebrać jak najbar-dziej aktualne oraz szczegółowe informacje odnoszące się nowych trendów edukacji osób w wieku senioralnym. Dlatego redaktorzy wyodrębnili następujący szereg zagadnień w niniejszym tomie:
• W jaki sposób uwarunkowania demograficzne, ekonomiczne, polityczne zmieniają specyfikę edukacji osób starszych?
• W jaki sposób technika usprawnia oświatę dorosłych słuchaczy w UTW oraz innych formach organizacyj-nych?
• Dlaczego edukacja seniorów różni się od procesu kształcenia we wcześniejszych fazach życia?
• Jakimi elementami charakteryzują się przykłady nowych trendów w edukacji seniorów w Czechach, Słowacji i Polsce?
• Na jakim etapie rozwoju są obecnie metodyki szczegółowe w edukacji osób starszych?
Miroslav Krystoň
Michal Šerák
Łukasz Tomczyk
***
Již od šedesátých let prochází společnost řadou dyna-mických proměn, které se projektují ve sféře ekonomické, politické, sociální
i kulturní. Jednou z oblastí, kterou tyto proměny zasahují nejvýrazněji, je i sféra edukačních aktivit. Vlivem měnících se požadavků trhu práce a rozvoje moderních komunikačních technologií přibývá pracovní síly, jejíž existence je primárně založena na získávání a distribuci znalostí. Právě vlastnictví a přístup k informacím se
v (post)moderní společnosti stává tou hlavní konkurenční výhodou
a univerzálním zaklínadlem. Všechny výše uvedené faktory stály
u kořenů následných kontinuálních změn v chápání role a místa učení v životě jedince. Výsledkem byl koncept celoživotního učení. Znalosti jsou v jeho kontextu chápány jako strategicky nejdůležitější zdroj
a učení jako strategicky nejdůležitější schopnost jedinců, organizací
i celé společnosti. Participace na celoživotním učení se v takové společnosti stává nutností a vzdělávání tak vlastně nikdy nekončí. Proces učení tak nadále nehraje roli kvalitativního faktoru významného primárně pro samotného jedince, ale stává se základním elementem života celé společnosti.
Jednou z dominujících oblastí teoretického zkoumání konceptu celoživotního učení, založeného na myšlence edukace probíhající kontinuálně v průběhu celého života bez ohledu na věk, pohlaví, sociální status či profesi jedince, je problematika možností a bariér zapojení specifických cílových skupin. Mezi ty nejdiskutovanější patří bezpochyby senioři. Pozvolná proměna demografické křivky ve vyspělých zemích, způsobená především stárnutím populace a kontinuálním poklesem natality, se stává jedním z nejdiskutovanějších společenských, politických i ekono-mických témat. Dostupné prognózy poukazují na skutečnost, že percentuální zastoupení seniorů se bude neustále navyšovat, přičemž většinová společnost chápe tento trend převážně jako potenciální ohrožení. Senioři jsou rovněž (často
i v rámci teoretického diskurzu) pojímáni jako homogenní skupi-na, která je ze strany sociálního okolí stigmatizována celou řadou negativních stereotypů. V protikladu k těmto jevům můžeme nicméně hovořit o kontinuálním zlepšování kvality života seniorů. Každá další generace vykazuje vyšší vzdělaností a profesní úroveň v porovnání
s generací předcházející. Senioři začínají být chápáni jako potenciálně lukrativní klientská skupina a především v segmentu služeb narůstá počet aktivit a výrobků určených exkluzivně pro tento cílový agregát.
Jednou z oblastí, kde můžeme vzrůstající zájem o problematiku seniorů zaznamenat asi nezřetelněji, je sféra edu-kačních aktivit, především pak charakter nabídky vzdělávacích příležitostí pro populaci osob v postproduktivním věku. Zatímco v minulosti bylo vzdělávání seniorů motivováno primárně snahou o zvyšování důstojnosti a kvality života, dnes se do popředí zájmu dostávají především ekonomické aspekty. Výše uvedené změny lze pak identifikovat jak na straně poptávky (měnící se motivace účastníků, zvyšující se funkční gramotnost, nárůst vzdělanostní úrovně, lepší finanční situace, vyšší očekávání), tak i na straně nabídky (kvantitativní nárůst, specifikace obsahu, forem i metod apod.). Přesto se však dá říci, že skutečná expanze tohoto seg-mentu edukace dospělých je teprve před námi. Abychom na ni ovšem byli dostatečně připraveni, je zcela nezbytné mít co nejpodrobnější a nejaktuálnější poznatky o cílové skupině se-niorů, jejichž zájmy, potřeby a motivace jsou navíc zatíženy celou řadou stereotypů.
