Kazakh Literature, Kazak Edebiyatı

Мақалада көркем концепт терминін әдебиеттануда зерттеудің өзектілігі мен
маңыздығы айқындалған. Көркем концептті
категория ретінде зерттеген шетелдік зерттеулерге шолу жасалып, маңызды ой-толғамдар,
түсіндірмелі, аударма сөздіктер негізге алынған. Көркем концепттің басқа концептілерден
айырмашылығы түсіндірілген және оны қазақ әдебиеті туындыларынан қарастырудың
өзектілігі көрсетілген.

Мақалада авторлар сандық әдебиеттің жанрлық типологиясына талдау жасаған. Дәстүрлі
әдебиет пен электронды әдебиеттің аражігінде пайда болған субжанр түрлерін айқындаған. Сондай-ақ,
дәстүрлі қағаз нұсқадағы әдебиет пен кибер-әдебиетке тән өлшемдер мен аспектілерді түсіндірген. Көркем
шығарманың цифрлану үдерісі мен электронды әдебиеттің ерекшелігін айқындайтын қорытынды
тұжырымдар жасаған.

ALASA HAN AND BOYNUZLU MARAL ANA RUMORS COMPILED BY ÇOKAN VELİHANOV Çokan Velihanov, whose works were published in German, English, French and Russian, has inherited very valuable information about the history, geography and ethnography, political structure and social life of Turkish peoples in both Western and East Turkestan. His work which introduced him to the world of science were his travel writings and compilations of folk literature. In our paper, we have included two rumors of his compilations "Alasa Han" and "Boynuzlu Maral Ana" about the origins of the Kazakh and Kyrgyz people.

Özet
Tatarlar ve Kazaklar arasında geçmişten günümüze daima sıkı ilişkiler olagelmiştir. Tatarlar tüccar, öğretmen, tercüman gibi meslekleri yaparak Kazak bozkırlarında her zaman var olmuşlardır. Dolayısıyla bu iki Türk halkı arasında eğitim,  kültür, ticaret alanlarında devamlı bir ilişki söz konusudur. Kazaklar arasında Cedit hareketinin yayılmasında da Kazan merkezli etkinin rolü büyüktür. Bütün bu etkileşimler nedeniyle Kazak hayatında eğitimde, edebiyatta ve kültürel alanda Tatar etkisini gözlemlemek mümkündür.
Abdürreşid İbrahim XX. yüzyıl Türk Dünyası’nın önemli şahsiyetlerindendir. Çok küçük yaşta öksüz kalmasına rağmen kendi çabasıyla Medine’de eğitimini tamamlayarak Rusya’ya dönmüş ve Rusya Türklerinin 1905-1917 yılları arasındaki siyasî ve sosyal hareketlerinde önemli faaliyetlerde bulunmuştur. Kendisinin çıkardığı Mir’ât, Ülfet, Teârüf-i Müslimin, İslam Dünyası gibi gazete ve dergilerin yanı sıra Rusya, Azerbaycan ve Türkiye’de çıkmış Şark-i Rus, Hayat, Beyânülhak, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlürreşad gibi süreli yayınlarda da çok sayıda makalesi neşredilmiştir. Hayatının önemli bir bölümünü seyahatlerde geçirmiştir. Özellikle Kazan-İstanbul-Tokyo üçgeninde yaptığı faaliyetler ve geride bıraktığı eserlerle Türk Dünyası’nın önemli bir şahsiyeti olarak Türk kültür tarihinde yerini almıştır.
Abdürreşid İbrahim’in önemli eserlerinden biri Tercüme-i Halim adlı eseridir. Abdürreşid İbrahim bu eseri iki kısım halinde yazmış ama yalnızca birinci kısım neşredilebilmiştir. Abdürreşid İbrahim’in bu eseri 2017’de İsmail Türkoğlu tarafından Türkiye’de yayımlanmıştır. Bildiride Tercüme-i Halim Ya Ki Başıma Gelenler adlı bu eserde Abdürreşid İbrahim’in Kazak halkıyla ilgili izlenimleri ele alınacaktır. Genç bir medrese öğrencisi iken Kazaklar arasında öğretmen olarak bulunan Abdürreşid İbrahim’in kardeş Kazak halkına dair düşünceleri bildiride ortaya konulmaya çalışılacaktır.   
Anahtar Sözcükler: Tatar, Kazak, Abdürreşid İbrahim, Kazak kültürü, Türk Dünyası.

KAZAKHS in the BOOK of TATAR-TURKISH SCHOLAR ABDÜRREŞİD İBRAHİM’S TERCÜME-İ HALİM YA Kİ BAŞIMA GELENLER
Abtract
Tatars and Kazakhs have strong relationship from past to present. Tatars have existed in Kazakhs steppe namely merchant, teacher, interpreter profession groups. Hence two turkish people have permanent relationship in the fields of education, culture and trade. Kazan centered effects have important role in expansion of Cedit movement. Because of these interactions, tatar effects can be observed in Kazakhs’s education, literature and culture.
Abdürreşid İbrahim is significant person in Turkic World of XX. Century. Although he was orphaned in his early childhood, he completed his education in Medinah by his own efforts and turned back to Russia. He became involved political and social activities in 1905-1917 among Russian Turks. Alongside the journals and newspapers published by himself like Mir’ât, Ülfet, Teârüf-i Müslimin, İslam Dünyası, he published many articles in Russian, Azerbaijanian and Turkish periodicals like Şark-i Rus, Hayat, Beyânülhak, Sırât-ı Müstakîm, Sebîlürreşad.  He has traveled in important parts of his life. İbrahim took his place as a significant person of Turkic World in Turkish cultural history with his works and activities in Kazan, İstanbul and Tokio.
One of the important works of Abdürreşid İbrahim is Tercüme-i Halim. İbrahim wrote this book as two parts but it has been published only one part. The book was published by İsmail Türkoğlu in 2017 in Turkey. In this proceeding, impressions of Abdürreşid İbrahim about the Kazakhs in Tercüme-i Halim Ya Ki Başıma Gelenler will be addressed.  When he was a madrasah student, he taught school among Kazakhs. It will be put forward his thoughts about Kazakh people this proceeding.
Key words: Tatar, Kazakh, Abdürreşid İbrahim, Kazakh culture, Turkic World.

АҢДАТПА
Бұл баяндамада қазақ халқының ұлттық жаңғыруының символы болып табылатын Алаш Орда әрекеті туралы айтылды. Баяндама, Алаш Орданың идеясын бойына сіңірген, Алар Орда әрекетін өзінің ғылыми және әдеби мұрасымен қолдаған, алайда, Сталиндік кезеңнің 1937 жылғы репрессиясының құрбаны болып, тәуелсіздіктен кейінгі кезеңде Қазақстанда есімі елімен қайта қауышып, еңбектері қайта зерттеле бастаған Қошке Кемеңгерұлының өмірбаяны мен шығармашылығына негізделген. Баяндамада Қешке Кемеңгерұлы туралы Түркияда жарияланған ғылыми зерттеулер мен еңбектер қарастырылды. Бұл ғылыми зерттеудің мақсаты – Түркияда жеткілікті деңгейде таныла қоймаған Қошке Кемеңгерұлының өмірі мен шығармашылығын таныту. Сондай-ақ, қазақтың жан-жақты ғалымы болып табылатын Кемеңгерұлының қазақ мәдениеті тарыхында алатын орны көрсетілуге тырысылды.
Түйін сөздер: Алаш Орда, Қошке Кемеңгерұлы, ұлттық болмыс, ұлттық жаңғыру, қазақ тарихы.
ÖZET
Bu bildiride, Kazak Türklerinin millî uyanış sembolü olan Alaş Orda Hareketi hakkında bilgiler verilmiştir. Bildiri, Alaş Orda fikriyatına sahip, Alaş Orda Hareketi’ni ilmî ve edebî mirasıyla destekleyen, ancak Stalin devrinin 1937’deki aydın katliamında katledilen, bağımsızlık döneminde Kazakistan’da yeniden sahiplenilerek üzerinde araştırmalar yapılan Koşke Kemengerulı’nın hayatı ve eserleri üzerine odaklanmıştır. Bildiride Koşke Kemengerulı hakkında Türkiye’de yapılan çalışmalara değinilmiştir. Çalışmada Türkiye’de yeterince tanınmayan Koşke Kemengerulı’nın hayatı ve eserlerini tanıtmak hedeflenmiştir. Çok yönlü bir Kazak aydını olan Kemengerulı’nın Kazak kültür tarihi içindeki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.   
Anahtar Kelimeler: Alaş Orda, Koşke Kemengerulı, millî kimlik, millî uyanış, Kazak tarihi.

Kazakh Turkish from the Kipchak branch of the Turkish and Turkey Turkish from the Oghuz branch of the Turkish are two important branches of the big Turkish language tree today. Thousands of works have been written and thousands of words have been spoken by using these two great dialects of Turkish, which are also used as state languages. Especially after the independence of Kazakhstan, an intense interest has been arosed for Kazakh Turkish and Kazakh literature, which attracted attention of Turkish readers and Turkish researchers due to its the rich presence of speech and the power of literary expression, in Turkey and many precious scientific studies have been revealed in this area. In this paper, bibliographic information related with sci-entific studies contucted on Kazakh Turkish and Kazakh literature in Turkey will be given.

İlkbaharın çiçek çiçek açtığı, yağmur yağmur coştuğu ve sel olup taştığı bu demde; dergimizin sayfaları arasında, bahar seli gibi yatağından taşan, kabına sığmayan soylu Türk şairi Sabir Rüstemhanlı’yı misafir etmenin derin hazzı ve sonsuz bahtiyarlığı içindeyiz... Dergimizin aboneleri ve dergimizi takip eden edebiyatseverler, Köroğlu dergisi ekibi olarak Türk Dünyasının ölmez edebi şahsiyetleri ile ilgili özel sayılar yaptığımızı hatırlayacaklardır. Sevindirici bir hal ki, bu özel sayılarımız, Kazakistan’dan Kosova’ya, Kırım’dan Kerkük’e kadar, bütün Türk Dünyasında güçlü bir aksi seda buldu ve bu durum elbette bizim bu yöndeki gayretlerimizi artırdı, Türk Dünyası edebiyatına hizmet etme istek ve arzumuzu kamçıladı, nihayet yeni bir özel sayıyı hazırlamamıza neden oldu. Bu güne kadar yayımladığımız her sayımızla, siz değerli okuyucularımızı Türk Dünyasının farklı diyarlarına götürmeyi amaçladık. Sesimizi şiirlere, ezgilere katıp havalandırdık ve sözün kanatlarıyla sizin selamlarınızı Türk ellerine; oradaki kardeşlerimizin dost selamlarını da sizlere taşımaya çalıştık. Bu sayımızla da hem sizleri yeniden kardeş ülkemiz Azerbaycan’a götürmeyi, kardeş edebiyatımızın görkemli şair, yazar ve fikir adamı Sabir Rüstemhanlı’yı sizlere daha yakından tanıtmayı; hem de bu sayımızla, büyük şairin 70. doğum yıldönümü kutlamalarına iştirak etmeyi istedik. Sabir Rüstemhanlı bir şair, yazar ve fikir adamı olarak öne çıksa da, temelde bir aksiyon ve mücadele adamıdır. Bu nedenle de o, sanatını ve hayatını milletinin bekasına adamış ve bu amaçla “söz”ü bayrağa çevirerek milletin ruhundaki en yüksek burçlara dikmeyi başarmış, sırası geldiğinde de eserleriyle ihtilala hazırladığı milletin önüne düşerek, düşüncelerini Azatlık Meydanında ete kemiğe büründürmüş bir şairdir. Bu sayımızda, başkalarının söz söylemeye cesaret edemediği bir dönemde “söz”ü bayrağa çevirerek komünizmin son dişlerini söken, azatlığa giden yolda korkusuzca ilerleyen, Azerbaycan semalarına yeniden azatlık bayrağı çeken, bu büyük edebi ve siyasi şahsiyetin destansı hayat hikâyesini, bayraklaşan şiirlerini, milli ruhu ayakta tutan makalelerini bulacak; dostlarının onun hakkında yazdıklarını okuyacaksınız. Ömrünü millet uğrunda mücadeleye adayan ve nerdeyse yarım asırdır, şiir, roman ve deneme türlerinde dev eserler veren; öte yandan düşüncelerini aksiyona çevirerek Bağımsız Azerbaycan’ın yeniden ihyasında öncü rol oynayan bir devlet adamını, seksen sayfalık bir dergiyle okuyuculara tanıtmanın çok zor olduğunun bilincindeyiz. Bu seksen sayfalık dergiyle okuyucularımızın zihnine bir büyük şair ve devlet adamının resmini nakşetmeyi; dergimizin imkânları ölçüsünde, onu okuyucularımıza daha yakından tanıtmayı amaçladık. Amacımıza ulaşmışsak, ne mutlu bize... Dergimizin bu sayısında, Sabir Rüstemhanlı’nın düşünce yüklü, mücadele ruhlu, ritimli ve ahenkli şiirlerini orijinal haliyle, yayımlamayı ve okuyucunun anlamakta zorlanacağı bazı kelimeleri de dipnotlarla açıklamayı düşünmüştük. Ancak Sabir Bey: “Şiirlerim defalarca Türkiye Türkçesi ile yayımlansa da; ben bu şiirlerin Azerbaycan Türkçesi mi Türkiye Türkçesi mi olduğuna karar veremedim. Maalesef önceki aktarmalar, benim gönlümce değildi. Ben şiirlerimin nitelikli bir aktarımla, Türkiye Türkçesinde nasıl seslendiğini görmeyi çok istiyorum,” deyince, onun şiirlerini Türkiye Türkçesinde yayımlamanın bir vefa borcu olduğunu düşündük. Azerbaycan edebiyatından çeviriler konusunda Türkiye’deki en yetkin kalem olan dergimiz yazarlarından İmdat Avşar’ın Türkçeye uygunlaştırdığı şiirlerin, Sabir Beyin gönlünce olacağından emin olduğumuzu belirtmek isteriz.  Sözümüzün sonunda, bu sayımızı yayına hazırlayan dergimiz yazarlarından ve Azerbaycan edebiyatının tercümesinde ve Türkiye’deki tebliğinde öncü rol oynayan İmdat Avşar’a, desteklerinden dolayı Ömer Küçükmehmetoğlu’na teşekkür ediyoruz.

Köroğlu dergisi olarak Avrasya coğrafyasının belirli sahalarından ve ülkelerinden seçkin yazarları ve eserleri, okuyucularımızın daha önceki sayılardan bildiği üzere, her ay dergimiz sayfalarında neşretmekten bahtiyarlığımızı bildirir ve gelen eleştirilerle ne kadar doğru bir yolda olduğumuzu bize hissettirmiş olduğunuzdan dolayı teşekkür eder ve bu hususiyetle yeni bir sayıyla siz değerli okuyucularımızın karşısında olmaktan mutluyuz. Bu dosya sayımızda baharın gelişinin verdiği coşkuyla Kazakistan ellerinden muteber bir şahsiyetle tekrardan karşınızdayız. Evet, bu muteber şahsiyet Mukağali Makataev’dir. Kazak edebiyatına yapmış olduğu batı edebiyatından çevirileri, kültür mirasını koruyup yeni bir üslupla gelecek nesillere aktardığı şiirleri ve dillere pelesenk olmuş şarkılara, nağıllara dönmüş mısraları hiç kuşkusuz çağıyla bir olmuş ömrü, dergimiz sayfalarında hak vereceğiniz gibi zamanımıza kadar gelmesiyle bir hakikati bize öğretmiştir.  Nitekim bir ölümsüzlüktür bu. Yunus Emre’nin“Her dem yeniden doğarız, bizden kim usanası”dır. Bu mahiyetle yazısıyla dosya yazarımızı ölümsüzleştiren Kazakistan Türkiye Büyükelçimiz, bize yardımlarını her daim esirgemeden oluşturan kültür şahsiyeti, Sayın Canseyit Tüymebayev’e ve çevirileri ve yazısıyla gerek geçmiş sayılarımızda gerekse bu dosya sayımızda da emeği çok geçen çevirmenimiz ve yazarımız Zafer Kibar Bey’e teşekkürlerimizi bir borç biliriz. Rabbim hem bu dünyada hem öteki dünyada yardımcıları olsun. Köroğlu sayfalarında dosya sayısı dışında diğer ülkelerden de değerli yazıları sunmaktayız. Hikaye bölümümüzde,Türkiye’den Zeynep Özkişi’nin,Hasan Kallimci’nin  ve Azerbaycan’dan Eyvaz Zeynelov’un muhkem hikayeleri bulunmaktadır. Yine dergimiz sayfalarında Eda Bildek ve Betül Savaş Hanımın kıvrak kalemlerinden çıkmış samimi, gönüle dokunan yazılarını okuyacaksınız. İnceleme kısmında ise Nergis Biray’ın, Şair Akit Uliciulı’nın şiirlerinin incelemesini ve Azerbaycan’dan bir yazıyla karşınızda olan hocamızın dikkatlerini göreceksiniz. Dergimizin diğer sayfalarında buradan ismini veremediğimiz yazarlarımızın yazılarını okumanız temennisiyle, Mayıs sayısında Sabir Rüstemhanlı’nın özel sayısıyla karşınızda, yine aynı heyecanla olacağımızı bildirir, Nevruz’u yaşadığımız bugünlerde tabiatın hazzına vararak, gelecek sayılarda buluşmak dileğiyle.

İnsanın doğanın bir üyesi, daha geniş anlamda evrendeki varlıklardan biri olduğu ve çevresiyle uyum içinde yaşaması gerektiği düşüncesi, birçok edebî eserde ele alınmıştır. Biz burada Mukağali Makatayev(1931-1976)’in “Ömir Süreyik Almasıp” (Yaşayalım Yer Değiştirerek) adlı şiiri ile Sevinç Çokum(doğ.1943)’un “Bir Ağacın Dilinden” adlı hikâyesini bir diyalog biçiminde okumak ve değerlendirmek istedik.

Bakıtsız Jamal, which was published in 1910 as a novel by Mirjakıp Duvlatulı, has a big importance in the history of Kazak literature while it has been the first work used that name till that time. In the work, oral expression- especially the meddah stories- was so dominant, the author did not focus on the details so much and did not give very much space for long descriptions. Bakıtsız Jamal can be considered as a short novel comparing to the novel type and reflect the properties of transition from poetry to prose and from folk story to story. In fact, Ali and Cemile’s love told in Bakıtsız Jamal has no difference from other publicly known love stories such as Leyla and Mecnun, Ferhat and Şirin or Kerem and Aslı. Although there exists such a similarity with folk stories, Bakıtsız Jamal can be considered as a step forward for a new era while this work had an important difference inside. Injustice toward women in society was put forward to be discussed in the novel which is very important in order to reflect the society began to change and opened to West. As a result, in spite of the deficiencies, Mirjakıp Duvlatulı’s Bakıtsız Jamal has an important function as a new stage in transition to novel, which is a new type in Kazak literature.

Ortak bir geçmişe sahip olan fakat farklı coğrafyalarda yaşayan Türk topluluklarının kültürel ve sosyal özelliklerini tanıyıp anlayabilmek için sözlü ve yazılı kültür ürünlerinin incelenerek yorumlanması gerekir. Bu noktada ele alınması gereken temel kaynaklardan biri de destanlardır. Kazak Türkleri, epik geleneğin hâkim olduğu dönemlerden başlayarak günümüze kadar icra edilegelen zengin bir destan kültürüne sahiptir. Ülkemizde Kazak destanları konusunda yapılan çalışmaların özellikle son yıllarda ivme kazandığı söylenebilir. Bibliyografya çalışmaları akademik ve bilimsel araştırmaların ön hazırlık aşamasında araştırmacılara derli toplu bilgi sunması ve inceleme konusunun bilimsel altyapısını açıkça ortaya koyması bakımından kolaylık sağlar. Son yıllarda Türkiye sahasında nitelik ve nicelik yönünden yükselişte olan Türk dünyası destan araştırmaları konusunda hazırlanacak olan bibliyografya çalışmaları, konuya olan ilginin bilimsel boyuta taşınması noktasında araştırmacıların işini kolaylaştıracaktır. Bu çalışmada Kazak Türklerinin destanları konusunda Türkiye'de hazırlanan çalışmaların bibliyografyasına yer verilmiştir. Konuyla ilgili tezler, makaleler ve kitaplardan oluşan seksen iki çalışma tespit edilmiştir. Abstract In order to understand and acknowledge the cultural and social features of Turkish societies with a common past but a divided geography, verbal and written sources must be reviewed and interpreted. Epics are one of the main sources that need to be reviewed. The Kazakh Turks have a rich epic culture that has been maintained since the times when the epic culture was dominant. It can be said that the studies on Kazakh Epics in our country have gained speed especially in recent years. The bibliography studies facilitate the academic and scientific researches in the preparation process of presenting neat information to the researchers and clearly revealing the scientific infrastructure of the subject matter. Last year, the rise in Turkey in the field of quality and quantity in terms of the Turkish world saga research studies which will be prepared in the bibliography, transported in a scientific point of interest in the issue size will facilitate the work of researchers. In this study it is included in the bibliography of studies prepared by Kazakh in Turkey about the Turkish epics. Eighty-two studies, including theses, articles and books, were identified.

Muhterem okuyucu,
Köroğlu dergisi yine dopdolu bir sayıyla karşınızda. Edebiyat kervanımıza her sayımızda yeni yazarlar katılıyorlar.
Kazak tarihinin içerisinde büyük şahsiyetler vardır. Abılay Han, Hoca Ahmet Yesevî, Abay, Rayımbek Batır, Bögenbay Batır bunlardan sadece birkaç tanesidir. 20. yüzyıl başında Kazakların önderi, millî bağımsızlık ve Alaş Hareketinin lideri Alihan, 1866 yılında Semey bölgesinde doğmuştur. Alaşorda Hükümetinin başkanlığını yürütmüştür. Alihan Bökeyhan, L. N. Tolstoy, A. P. Çehov, V. G. Korolenko, D. M. Mamin-Sibiryak gibi Rus yazarlarının yanı sıra Avrupa ve Hint edebiyatından da Kazakçaya tercümeler yapmıştır. Alihan’ın ilk eseri “Kazak Ülkesinin Tarihî Serüveni ve Kültürel Başarıları” adıyla 1903 yılında Petersburg’da yayımlandı. Kazak millî edebiyatının oluşmasında büyük rol oynamıştır. Alihan Bökeyhan, Kazakların kültürünü, edebiyatını, iktisadi ve sosyal durumunu inceleyen sayılı halk mimarlarından, âlimlerdendir.
Alihan Bökeyhan, 27 Eylül 1937 tarihinde Sovyet Rusya yönetiminin emriyle kurşuna dizilerek şehit edilmiştir.
Aziz dostlar, Köroğlu dergisi güzel faaliyetlere imza atmaya devam ediyor. Azerbaycanlı aydın ve halk mimarlarından Ganira Paşayeva’yı Eskişehir’de misafir ettik. Kıymetli çevirmen İmdat Avşar ile birlikte hazırladıkları Karabağ Hikâyeleri adlı eserin imza gününü gerçekleştirdik. Köroğlu ailesi olarak bu tip faaliyetlerimize devam edeceğimizi müjdeliyorum.
Köroğlu dergisi Azerbaycanlı Türkolog Ramiz Asker, Azerbaycanlı yazar Ejder Ol sayılarıyla Azerbaycan diyarına, Kırgız senarist Murza Gaparov özel sayısıyla Kırgızistan’a, Abay özel sayısıyla Kazakistan’a seslendi.
Türk Dünyası yazarlarıyla ilgili yeni özel sayılar hazırlayacağız. Siz değerli çevirmen, yazar ve akademisyenlerden gelecek her türlü katkı ve projeye açığız. 
Aziz dostlar hepinizin bahar bayramını kutluyorum. Gelecek sayımızda görüşmek ümidiyle.
Köroğlu’ndan…

Kazaklarla Arapların kültürel, edebî ilişkilerinin temeli asırlar öncesine uzanmaktadır. İlk ilişkiler Kazakların İslam dinini kabul etmesine kadar uzanmaktadır. Konar göçer halkımıza İslam kaidelerini öğreten hocalar, imamlar Kuran surelerini okumakla birlikte Arapların eski halk edebiyatı ve yazılı edebiyatından eserleri de öğretmişlerdir. Bu ilişki asırlar boyu gelişmiş ilerlemiş, sonunda gelenek haline dönüşmüştür. İlk dönemlerdeki dinî efsane ve menkıbelerin sonu halk melodili tarihî destanlara, manzumelere, halk edebiyatı eserlerine yansımıştır.

Herkesin kendi Abay’ı var. Edebiyat’a gönül veren her yazar, her âlim, her okur düşünürlerimizin, fikir adamlarımızın eserlerinden kendi Abay’ını arayıp buldu. Filozof babamızın umman dünyası Muhtar Avezov’dan başlayarak Tursın Curtbay’a kadar ilim adamları tarafından araştırılmıştır. Bu ilim adamları filozof babamızın ruh dünyasını, gönül alemini idrak edebildikleri kadar sadırlarından satırlara dökerek bizlere ulaştırmaya çalıştılar. Sosyal psikolojiyi çok iyi anlayan Abay’ın fikirlerini araştırarak, imbikten geçirerek bizlere ulaştırdılar.

Sovyetler Birliğinde edebiyat, sosyalizmi yerleştirmenin ve Sovyet toplumunu inşa etmenin aracıydı. Sovyetler Birliği Komünist Partisi, edebî süreci şekillendiren en üst düzey otorite idi. Sovyet döneminde özellikle 1934’te Sovyet Yazarlar Birliğinin kurulması ve sosyalist realizmin Sovyet edebiyatının esas sanat metodu olarak belirlenmesinin ardından, edebiyat tamamen Sovyet ideolojisinin kontrolü altına girdi. Yazarların serbestçe edebî üretim yapmak yerine, Sovyet idaresinin emir ve talimatları doğrultusunda “güdümlü” olarak eser verdikleri bir süreç başladı. Zaman zaman Sovyet yönetiminde yaşanan çeşitli tarihsel kırılmalar ve nispî yumuşamalar olsa dahi, bu durum Sovyetler Birliğinin dağılmasına kadar devam etti. 1991’den bu güne kadar yaşanan sürece bakıldığında ise bu dönemi “millî edebiyat” süreci olarak adlandırmak mümkündür. 1991’den günümüze kadar gelişen Kazak edebiyatında, Sovyet devrinde zarar gören Kazak millî, dinî, ahlâkî değerlerinin ele alındığı ve bu değerlerin yüceltildiği eserler dikkat çekmektedir. Sovyet devrinde söz konusu etmenin asla mümkün olmadığı, yasaklı olan konuların, bazı tarihî gerçeklerin gündeme getirildiği görülmektedir. Bağımsızlık döneminin ilk yıllarından bu güne kadarki süreçte Kazak edebiyatında sürekli bir millî yükseliş söz konusudur. Sovyet devrinde baskılanan ve unutturulmaya çalışılan Kazak millî kimliğinin günümüzde edebiyat üzerinden inşa edildiği gözlemlenmektedir. Bu makalede, Kazak edebiyatının Sovyet devrinde ve Bağımsızlık döneminde yaşadığı edebî süreç ele alınmıştır. Geçmişten günümüze Kazak edebiyatının geldiği nokta ortaya konulmuştur.
Abstract
Literature in the  Soviet Union was an instrument to embed socialism and build Soviet society. The Communist Party of the Soviet Union was the supreme authority that shaped the literary process. During the Soviet era, especially after the establishment of the Soviet Writers' Union in 1934 and the determination of socialist realism as the primary art method of Soviet literature, literature was incurred entirely under the control of the Soviet ideology. A period has begun in which the authors produced works as “directed” by orders and instructions of the Soviet administration, instead of making literary production freely. Even though there were various historical breaks and relative moderation in the Soviet administration from time to time, this situation continued until the dissolution of the Soviet Union. It is possible to entitle this period "national literature" period when looking at the ongoing process since 1991. The Kazakh literature works, which developed from 1991 to the present, dealt with Kazakh national, religious, and moral values damaged during the Soviet period and glorified those values, drew attention to them. It is seen that the issues which were impossible to mention or forbidden in the Soviet era and some historical truths were brought up. There is a permanent national rise in Kazakh literature from the first years of the independence period. It is observed that Kazakh national identity, which was repressed and tried to be erased during the Soviet era, is built upon the literature today.
In this article, the literary process of Kazakh literature as experienced in the Soviet era and the Independence period has been discussed. The point where the Kazakh literature has come from the past to the present, has been put forward.

“Gerçek” kavramı söz konusu olduğunda en dikkat çekici alanlardan biri Sovyet edebiyatıdır.
Sovyet edebiyatı, siyasî görüşlerin yansıtıldığı bir alan ve toplumun siyasî görüşlerini istenilen
doğrultuda yönlendiren bir araçtır. Dolayısıyla Sovyet edebiyatında “gerçekliğin” bu amaç
doğrultusunda daima kurgulandığı görülür. Bu bağlamda, gerçeğin kurgulanması noktasında
edebiyatın resmî bir karakter taşıdığı, devlet eliyle edebî faaliyetlerin yürütüldüğü Sovyetlerde
Sovyet sanatının esas metodu olarak 1934 yılında Sovyet Yazarlar Birliği tüzüğünde “sosyalist
gerçekçilik” metodu kabul edilir. “Sosyalist gerçekçilik”in amacı, sosyalizmi yerleştirmek ve
doğrudan sosyalist bir toplum yaratmaktır. Sanatçı bu amaç doğrultusunda sanatını icra eder.
Sosyalist gerçekçilik’in özünde kendine mahsus bir “Sovyet gerçekçiliği” bulunur. Sovyet
yazarları gerçekte var olan ekmek kuyruklarını, kolektifleştirme döneminde açlıktan ölen
insanları ya da Sovyet kamplarını yazmaz. Onlar, gerçeği kurgulayarak “olması gereken
gerçekleri” yazar.Sovyet gerçekçiliği ilkesi, Sovyetler Birliği döneminde merkez Moskova’da uygulanmakla birlikte,
çevre Sovyet Cumhuriyetleri’nde de sadakatle uygulanmıştır. Bu bağlamda “Sovyet gerçekçiliği”
ilkelerinin gözlemlenebileceği alanlardan biri de Kazak Sovyet edebiyatıdır. Devrimci yazar
kimliğiyle ön plana çıkan Kazak Sabit Mukanov’un (1900-1973) yazdığı Adaskandar (1928)
(Yolunu Şaşıranlar) adlı roman, yazıldığı dönemde Sovyet gerçekçiliğine aykırı bulunduğu için
şiddetli eleştirilere maruz kalmıştır. Bu eleştirilerin merkezinde, roman metninde gerçeğin
yapılandırılması sırasında, romanın adından başlayan ve roman kahramanlarının adlarınakadar yansıyan “hatalı işaretlerin” kullandığı gerekçesiyle roman tenkit edilmiştir. Şiddetli
tenkitlere uğrayan devrimci yazar Mukanov, Stalin’in ölümünün (1953) ardından metin kurucu
“hatalı işaretleri” yeniden ele alıp bu sefer gerçekliği tekrardan kurgulayarak aynı eseri Möldir
mahabbat (1959) (Saf Aşk) adıyla bir kez daha kaleme almıştır. Tekrardan kaleme alınan
roman daha önceki eleştirilerin aksine, Sovyet gerçekçiliğini tam anlamıyla yansıttığı
gerekçesiyle bu defa edebiyat çevrelerinden övgüler almıştır.
Bu bağlamda çalışmamızda Kazak Sovyet edebiyatında Adaskandar ve Möldir mahabbat
romanları ekseninde metin kurucu işaretlerin yardımıyla gerçeğin yeniden nasıl kurgulandığı ve
Sovyetlere özgü olan resmî edebiyata uygun bir “Sovyet gerçekçiliği”nin nasıl yaratıldığı ortaya
konulmuştur.
One of the distinguishing fields that come to mind first about the notion “reality” is the Soviet
literature. The Soviet literature is a field that a certain political view is the dominant factor and it is
also a medium to lead the political views of the public to the desired direction. So the reality is
always fictionalized on behalf of this purpose. In this sense the socialist realism principle was
accepted as the root of the Soviet regime’s art policy and this principle was declared in the
guidelines of the Soviet Writers’ Union in 1934. The goal of socialist realism is to establish
socialism and to create a socialist society. The artist has to obey this goal. Soviet writers don’t
narrate breadlines, or people who died from poverty and Soviet camps. But they fictionalize a
reality that is idealized.
The Soviet realism principle was practiced in other Soviet republics as well as in Moscow. One
of the fields that Soviet realism can be observed is the Kazakh Soviet literature. The novel
Adaskandar (The Ones Going Astray) written by a revolutionist Kazakh writer Sabit Mukanov
(1900-1973) was criticized strictly as it was thought to be against the principles of Soviet realism.
The novel was criticized on the grounds that it had some “wrong signs” starting with its name
and characters. After Stalin’s death (1953), Mukanov rewrote the same novel with some
differences by the name Möldir mahabbat (Pure Love) in 1959. This time, the novel was
acclaimed by the critics as it was thought to be a reflection of Soviet realism.
In this sense this proceeding aims to explain and discuss how the reality was rewritten and how
the “wrong signs” were changed in the context of the novels Adaskandar and Möldir mahabbat.
Furthermore it is discussed how the Soviet realism was applied to be proper to the official
perception of Soviet’s ideological literature in the light of Mukanov’s changing attitude towards
novel writing.

Assessments On The Life And Works Of Mukhtar Avezov, Prominent Kazak Writer, On The Occasion Of His 120th Birthday In The Light Of Document Released In The Recent Years Abstract
Mukhtar Avezov, a prominent writer of Kazakh literature in the Soviet era, is referred to various meetings and events in Kazakhstan in connection with his 120th Birthday in 2017. All the works of Avezov were published in Kazakhstan in 50 volumes. Books and articles about the author and his works are being published in Kazakhstan and the world. This article deals with his opinions and thoughts on various issues in the light of the documents, which found recently in archives including letters of the author's to his colleagues and friends.

ÖZET
Aile, anne, baba ve çocuklardan müteşekkil en küçük toplumsal yapıdır. Toplumun çekirdeği aile, ailenin çekirdeği ise çocuktur. Yeni nesillerin toplumsal normlara, ahlâk kurallarına, millî ve mânevi değerlere uygun yetiştirilmesi önemlidir; zira ailenin maddi ve manevi tüm unsurlarının istikbâle taşınması çocuk ile mümkün olabilecektir.
Temelde birey, akabinde aile ve nihayetinde bir milletin teşekkülünün, ideallerinin yansıtıldığı Türk destanlarında asıl amaç söz konusu milletin menfaatlerini koruyup kollamaktır. Milletin koruyucusu ise onun kendi zihin dünyasında yaratıp şekillendirdiği destan kahramanıdır. Destan kahramanı doğumundan ölümüne kadar hayatının her safhası ile anlatılardaki diğer karakterlerden ayrılan bir profil çizer; çünkü o, milletin ideallerini kendisinde toplayan ve bu ülküleri gerçekleştirme kudretine sahip kişidir. Elbette böyle bir kahramanın çocukluğu da toplumun bu çocuğa bakış açısı da ona yüklediği sorumluluklar da sair çocuklardan başka olacaktır.
Biyolojik ve sosyal süreçler nedeniyle tüm toplumlarda fertlere verilen, sosyal olmanın zorunlu bir neticesi olan roller ve ödevler farklıdır. Toplum nazarında iki farklı cinsin kıymeti, kız-erkek çocuklara kültürün yükledikleri ile doğru orantılıdır.
Çalışmada Türk Dünyasının bilinirlik ve varyant açısından epope oluşturacak kadar daire teşkil edip kollara ayrılan, Türkün en yaygın anlatmalarından birisi Köroğlu’nun Kazak Anlatmalarında; çocuk ve erginlenmesi, toplumun kız-erkek çocuğa bakış açısı, ona yüklediği roller, aile ve toplum nazarındaki mevkii tespit edilip toplumsal cinsiyet eksenli irdelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Köroğlu, Kazak anlatmaları, epope, kız-erkek çocuk, toplumsal cinsiyet, roller.

ABSTRACT
Family is the smallest social structure consisting of mother, father and children. The core of the society is family, and the core of the family is child. It is essential to raise new generations in accordance with social norms, moral rules, national and spiritual values. For, it is only possible with child to carry all the material and moral elements of the family to future.
The main purpose in Turkish epics in which the formation and ideals of individual, family, and ultimately, nation is reflected, is to protect and watch over the interests of the nation in question. The protector of the nation is the epic hero created and shaped by its own mental universe. The hero of the epic draws a different profile from other characters in the narratives with every phase of his life from birth to death; for, he is the person who embodies the ideals of nation and has the power to reify them. Naturally, the childhood of such a hero, the perspective of society on this child, and responsibilities imposed on him should be different than other children.
The roles and duties assigned to individuals in all societies as a result of biological and social processes as necessary consequences of being social, are different. In the eyes of society, the value of opposite sexes is directly proportional to what the culture imposes on them.
This study examines the concept of child and its adolescence, society's point of view on boys and girls, the roles imposed on them, their position in the eyes of family in Koroglu's Kazakh Narratives, some of the most widespread Turkish narratives with various branches to form an epic in the Turkic World.
Keywords: Koroglu, Kazakh narratives, epic, male-female child, gender, roles.

Doç. Dr. Neslihan Koç Keskin ve Doç. Dr. Muvaffak Eflatun editörlüğünde hazırlanan “Divanlar Arasında Bir Ömür: Prof. Dr. Ahmet MERMER Armağan Kitabı”, 2018 yılının son ayları itibariyle bilim dünyasına girmiştir. Eser, alanında başarılı 35 akademisyenin kaleminden çıkan Türk kültürüne ve edebiyatına dair makaleleri ihtiva etmektedir. Kitabın genel itibariyle inceleme ve tartışma yazılarından oluştuğu görülür. Fakat esere asıl önemini kazandıran daha önce gün yüzüne çıkmamış,Türk kültürüne dair bir takım metinlerin tanıtılmasıdır. Kıymetli dostları ve öğrencileri tarafından, yaptığı akademik çalışmalarla Divan Edebiyatı araştırmalarına paha biçilmez katkılar sağlayan Prof. Dr. Ahmet Mermer’e naçizane bir hediye olarak sunulan bu kitap, bilim dünyasına farklı bir kapı aralamıştır.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты «М.О. Әуезов үйі» ғылыми-мәдени орталығы ӘУЕЗОВ ОҚУЛАРЫ ХVІІІ халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары 28 қыркүйек 2021 жыл Алматы, 2021

Öz
Kazak Türkleri, diğer Türk boyları gibi binlerce yıllık tarihi gelişim içerisinde sözlü olarak yayılan eserlerden en önemlisi sayılan destanları nesilden nesile aktarmışlardır. Kökleri çok eski zamanlara dayanan halk edebiyatı örneklerinden biri "Muńlıq-Zarlıq" destanıdır. Bu anlatı, Sır Derya havalisinde, Oğuz-Kıpçak zamanında (XI-XII. asırlar) ortaya çıkmıştır. XIX. yüzyıla kadar Kazak Türkleri arasında sözlü bir şekilde, sonradan nazım ve nesir karışımı halinde yazıya geçirilerek hikâye-destan ya da arkaik destan olarak varlığını devam ettirmiştir. Bu çalışmanın temel amacı destandaki köklü mitolojik unsurlardan biri olan Mıstan Kempir tipinin karakter özelliklerini açıklamak, bu tiple ilişkili motifleri tespit etmek ve Yalmavuz (Kz. Jalmauız) tipi ile varsa benzer yönlerini veya farklılıklarını ortaya koymaktır. Çalışmanın giriş kısmında destan kavramı hakkında kısa bilgi verilmiş olup "Muńlıq-Zarlıq" destanının konusu anlatılmıştır. Makalenin ana kısmında metinde Mıstan Kempir tipinin geçtiği örneklere yer verilerek, örneklerden Mıstan ile ilgili motif ve epizotlar incelenmiştir. Makalede destanın Kiril harfleriyle neşredilmiş "Hikayet Risale-i Muńlıq-Zarlıq" varyantı ele alınmıştır.
Abstract
The Kazakh Turks like other Turkic-speaking ethnic groups have created the most important epics, which had been spreading verbally from the generation to the generation. One of the brightest examples of folk literature, which has its roots in antiquity, is the epic "Munlık-Zarlık". This epic occurred in the region of Sir Derya at the period of the Oguz-Kipchak (11-12th centuries). By 19th century the epic has been continued its existence verbally and later as the mixture of poetry and prose of the story-epic or of an archaic epic among the Kazakh Turks. The main purpose of this study is to explain the character of the Mıstan Kempir, who is one of the deep-rooted mythological creature in the epic. Also the study identifies motifs associated with this type of creature and reveals similar aspects or diffErences connected with the Yalmavuz. In the introduction part of the study, is given a brief information about epic concept and explained the point of "Munlık-Zarlık" epic. In the main part of the study, are examined motifs and episodes related to Mıstan Kempir by giving examples of it in the text. The study based on the "Hikayet

Mirjakıp Duvlatulı, Kazak edebiyatında ceditçi düşünceyi benimseyen bir Kazak aydınıdır. Duvlatov’un ceditçi düşüncelerini ortaya koyduğu eserlerinden biri, 1922 yılında yazdığı Balkıya tiyatro eseridir. Balkıya, Kazak tiyatrosunun ilk eserlerinden biri olması bakımından önemlidir. Eser, yazıldığı dönemin sosyal meselelerine ışık tutmaktadır. Bu makale, Balkıya tiyatro eserinde yer alan ceditçi-kadimci çatışması, zengin-fakir çatışması, Rusya’daki Müslüman-Türk tebanın eğitim meselesi, eğitimde metot tartışmaları, Çarlık Hükümeti’nin sömürgeci politikaları ve adaletsiz yöneticileri gibi dönemin sosyal sorunları üzerine odaklanmıştır. 
Anahtar Kelimeler:  Mirjakıp Duvlatulı, Ceditçilik, Balkıya, Tiyatro, Kazak edebiyatı, Kazak, Tatar.
Jadid Thought and Social Issues of the Time in Kazakh Intellectual Mirjakıp Duvlatulı’s (1885-1935) Play Balkıya (1922)
Abstract: Mirjakıp Duvlatulı is an intellectual of Kazakh literature who adopted Jadid ideas. The play Balkıya written in 1922 is one of his works which reflects his Jadidist views. This play is of great significance because it is one the first productions of Kazakh theatre. It throws on light to the social issues of the time. The focus of this article is on the conflict between Jadid and Kadim, rich and poor, the issue of education for Muslim-Turkish citizens of Russia, the case of method in education, imperialistic policies and unjust administrators of Tsarist autocracy.
Keywords: Tatars, Jadid Movement, Kazakh literature, Mirjakıp Duvaltulı, Balkıya, Play, Theatre.

bağımsızlıklarını otuz yıl önce kazandı. Kutlu olsun! Türkiye ve KKTC ile birlikte bağımsız yedi Türk Cumhuriyeti; Türklüklerini esaret ve zulüm altında korumaya ve yaşatmaya kararlı diğer Türklerin de bağımsızlıklarını kazanmalarını dört gözle bekliyor. Doğu Türkistan, Kırım, Irak, Suriye, Batı Trakya, Tataristan, Başkurdistan gibi coğrafyalardaki Türklerin de bir gün bağımsızlıklarını kazanacaklarına inanıyoruz.