Dini Danışmanlık ve Rehberlik

Özet
Türkiye’de psikolojik yardım uygulamalarının geçmişi 1950’li yıllara dayanmaktadır. Psikolojik yardım günümüzde çoğunlukla klinik ortamlarda gerçekleşmekle birlikte eğitim, adalet, endüstri, sosyal hizmet ve din hizmeti alanlarındaki uygulamalarıyla giderek yaygınlaşmaktadır. Önümüzdeki yıllarda toplum, psikolojik yardım hizmetlerine daha da fazla ihtiyaç duyacaktır. Çünkü globalleşme ile birlikte kültür kodlarında yaşanan değişimler, çok kültürlülük, değişen aile ve toplum yapısı, modern yaşam biçimi ve hızla gelişen teknoloji, birey ve toplumun psikolojik yaşantılarını daha da derinden etkileyecektir. Toplumda yaşanan ve giderek artan bu hızlı değişime ayak uydurma çabaları psikolojik yardım hizmetlerine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır. Ülkemizde psikolojik yardım alanında, psikiyatrist, terapist, psikoterapist, psikolog, klinik psikolog, pedagog, rehber, psikolojik danışman, sosyal hizmet uzmanları profesyonel yardım sağlamaktadır. Bu yardım alanları içinde son yıllarda ortaya çıkan dinî danışma ve rehberlik, Türkiye’de henüz yeni çalışılan konular arasındadır. Özellikle lisansüstü çalışmaların son derece az olduğu bu alanın akademik ilgiye ihtiyacı vardır. Gündeme daha çok din hizmetleri çerçevesinde gelen dinî danışma ve rehberlik konusu daha çok master düzeyindeki çalışmalar, makale, sempozyum ve çalıştay bildirileri ile ele alınmaktadır.
Bu çalışmada toplumda giderek daha fazla ihtiyaç duyulan psikolojik yardım hizmetlerinin belli başlı alanları nelerdir? Psikolojik yardım uygulamaları bağlamında Türkiye’de dinî danışma ve rehberlik alanında yapılan akademik çalışmalar hangi aşamadadır? Sorularına cevap aranmaktadır. Bu çalışma ayrıca, psikolojik yardım alanları bağlamında gelişen dinî danışma ve rehberlik konusunun diğer psikolojik yardım hizmetleri sunan meslekler ile ilişkisine dikkat çekerek sürecin olgunlaşmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir.
Anahtar Kelimeler: Din; Psikoloji; Psikolojik Yardım; Manevi Bakım; Dinî Danışmanlık

Abstract
The history of psychological counseling in Turkey dates back to the 1950s.  Psychological guidance and counseling, that is mostly takes place in a clinical setting, as well as education, justice, industry, social services, religious services, which spreads up day by day. In the future, people will need more psychological support, because of the changes experienced in the cultural codes, which are caused by globalization, multiculturalism, changing family and social structure, modern lifestyle, rapidly evolving technology. The efforts to keep pace with this rapid change in society increase the need for psychological supprt services. The psychological support is professionally supplied by psychiatrists, therapists, psychotherapists, psychologists, clinical psychologists, educators, consultants, guidance, counselors, and social workers in Turkey. Among these, the pastoral guidance and counseling, that is a recent study of field, need more academic attention in Turkey. The pastoral guidance and counseling issues, that arose in the context of the more religious services, have begun to be addressed by the master level studies, articles, the symposiums and workshop papers.
The aim of this study is to answer the following questions: What are the major areas of psychological supprt, that is increasingly needed in the community? In the context of psychological guidance and counseling, the academic studies in Turkey, are at which stage? This study, tries to draw attention to the pastoral guidance and counseling, and its relations to other psychological support services. So that, it also aims to contribute to the process of enhancement of pastoral guidance and counseling in Turkey.
Key Words: Religion; Psychology; Psychological Help; Pastoral Care; Pastoral Counseling

Giriş
Binlerce yıldır insan psikolojisi üzerine konuşan pek çok düşünür ve felsefeci olmasına karşın, 19. Yüzyılın sonlarına doğru W. James ve W. Wundt’un çabaları ile modern psikolojinin temelleri atılmıştır. William James, modern psikolojiyi bilim olma yolunda bir ümit olarak değerlendirerek psikolojinin insanla uğraşması bakımından tam bir bilim olmasa da, belli şartlar sağlandığında bir bilim olma yolunda ilerleyeceğine vurgu yapmıştır. Fakat psikolojinin bir bilim olması mümkün olmadığından ötürü, zamanla psikolojiyi bilim yapma çabasındaki yolda çeşitli kırılmalar gerçekleşmiştir (Zangwill, 2009, s. 15). Avrupa’daki Rönesans, reform gibi gelişmelerle birlikte sekülerleşme yoluna giren ve dini inançları yok sayma eğiliminde olan psikoloji bireylerin ihtiyaçlarını tam olarak karşılayamamaya başlamıştır. Modern psikolojinin, ruh sağlığını korumak ve iyileştirmek için başvuran danışanlara yalnızca biyolojik çözüm önerilerinde bulunması psikolojinin bireylerin ruh sağlığını olumlu yönde etkilemesi noktasında yetersiz kalmıştır. Dini ve manevi yönelimi olan bireyler için modern psikolojinin yetersiz kalması da bu bireylerin ihtiyaçları doğrultusunda manevi danışmanlık ve rehberliğin doğuşu ve gelişimi için bir temel hazırlamıştır  (Koç, 2016, s. 39). Avrupa ülkelerinin birçoğunda modern psikolojiden önce de manevi danışmanlık hizmeti yürütülmekte ve bu görevi din adamları yapmaktaydı. Modern psikolojinin doğuşundan sonra 1950’li yıllarda din psikolojisinin tekrar gündeme gelmesiyle manevi danışmanlık hizmetleri de yürütülmeye başlanmıştır (Aydın, 2004, s. 51). Bu hizmetler din adamları tarafından yürütülmekle birlikte, çeşitli kurumlarda da sürdürülmektedir. Ülkemizdeki Manevi Danışmanlık ve Rehberlik hizmetlerinin başlaması ise 2000’lerden sonra gerçekleşmiştir. Günümüzde bu hizmetler hastaneler, öğrenci yurtları, sevgi evleri, huzur evleri ve cezaevi vb. kurumlarda yürütülmektedir. Psikolojik danışmanlıkla birlikte maneviyat alanından da güç alan Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetinin yürütüldüğü bu kurumlarda bu hizmeti gerçekleştiren danışmanlar tarafından manevi danışmanlık kapsamında pek çok teknik kullanılmaktadır. Ülkemizde kullanılan bu teknikler de ülke nüfusunun büyük bir kısmının dini olan İslam dini temellidir. Bu teknikler, logoterapi, bibliyoterapi, kutsal kitap terapi, dua ve ibadet, affetme, tefekkür, sanat terapi, tevekkül, sabır ve şükür, rüya yorumlama ve tövbedir. Bu yazıda, manevi danışmanlık tekniklerinden tövbenin tanımı ve ne olduğu üzerine konuşulacak, hem dini açıdan hem de psikolojik ve manevi iyi oluş açısından tövbenin etkileri üzerinde durulacak, bu konuda yapılan çeşitli araştırmalara değinilecektir. Araştırmada yöntem olarak literatür taraması kullanılacaktır.

The Spirituality Scale has been developed to evaluate various dimensions of human spirituality, such as searching for the meaning of the individual, searching for the meaning of life, seeking the ultimate truth or the highest value, the mystery of creation, the feeling of attachment to God, the privatization of faith in Turkey. The items of the scale were obtained by using the related literature and other scales. The opinions of 11 experts who were involved in the subject were taken and the final form was given. Lastly, 573 individuals (412 women, 161 men) between the ages of 16 and 67 participated in the study of the development of a scale from a total of 55 items. An exploratory and confirmatory factor analysis was conducted to test the validity of the Spirituality Scale. It was observed that there were seven (7) factors describing 49.16% of the total variance of the scale. In the confirmatory factor analysis (DFA), it was found that the fit indices were appropriate ([χ2 (833,651, sd = 303, p = .000); χ2 / sd = 2.75; RMSEA = 0.05; SRMR = 0.04; GFI = 0.90 ; AGFI = 0.88; CFI = 0.91; IFI = 0.91; NFI = 0.90; RFI = 0.85). Thus, a 5-point Likert-type scale consisting of 27 items emerged. 128 university students (71 female, 57 male) participated in the criterion-dependent validity and reliability studies of the scale. Correlations of the validity of similar scales were found as r = .75 p <.01. In the reliability study results of the scale, Cronbach Alpha 0.90; Guttman 0,91; Spearman Brown 0.89; test-retest reliability coefficient r = .95. The resulting data show that the Spirituality Scale is a valid and reliable measurement tool for adults.
Keywords:  Spirituality, scale, reliability and validity

Turkish Summary

Maneviyat Ölçeği, bireylerin, hayatın anlamını arama, ilahî (aşkın) olanla kurulan bağ, nihaî gerçeği ya da en yüksek değeri aramak, yaratılışın gizemini kavramak, Allah’a bağlanma hissi, inancın özelleştirilmesi, evrenle bütünlük hissi gibi insan maneviyatının çeşitli boyutlarını değerlendirmeye ilişkin gençlere ve yetişkinlere yönelik geliştirilmiş bir ölçektir. Ölçeğin maddeleri ilgili literatür ile diğer ölçeklerden yararlanılarak elde edilmiştir. Konuyla ilgili çalışmaları olan 11 uzmanın görüşleri alınmış ve maddelere son hali verilmiştir. Son aşamada toplam 55 maddeden ölçeğin geliştirilmesi çalışmasına 16-67 yaş arası 573 birey (412 kadın; 161 erkek) katılmıştır. Maneviyat Ölçeği’nin yapı geçerliğini sınamak için açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır. Ölçeğin toplam varyansın % 49.16’sını açıklayan yedi (7) faktörden oluştuğu gözlenmiştir. Ardından yapılan doğrulayıcı faktör analizinde de (DFA) test edilen modelin uyum endekslerinin uygun olduğu saptanmıştır [(χ2 (833,651,sd=303, p= .000); χ2/ sd= 2.75; RMSEA= 0.05; SRMR = 0.04; GFI=0.90;  AGFI=0.88; CFI=0.91; IFI= 0.91; NFI=0.90; RFI=0.85 ]. Böylece, 27 maddeden oluşan 5’li likert tipi bir ölçek ortaya çıkmıştır. Ölçeğin ölçüt-bağımlı geçerliliği ve güvenirlik çalışmalarına 128 üniversite öğrencisi (71 kadın; 57 erkek) katılmıştır. Benzer ölçekler geçerliği, korelasyon r=.75 p< .01 olarak bulunmuştur. Ölçeğin güvenirlik çalışması sonuçlarında ise, Cronbach Alpha 0.90; Guttman 0,91; Spearman Brown 0,89; test-tekrar test güvenirlik katsayısı r=.95 olarak bulunmuştur. Sonuç olarak elde edilen veriler, Maneviyat Ölçeğinin yetişkinler için geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Maneviyat, Ölçek Geliştirme, Geçerlik ve Güvenirlik

Bu araştırmanın amacı, dini danışmanlık alanında bilişsel davranışçı psikoterapi yaklaşımı ve İslâmî inanç esasları ile bütünleştirilmiş bir dini danışmanlık modeli (BDTBDDM) geliştirmektir. Bununla birlikte, geliştirilen bu modelin, din eğitimi alan erkek öğrencilerin durumluk kaygı düzeyleri, sürekli kaygı düzeyleri, otomatik düşünceleri ve Kısa Semptom Envanteri (KSE) ile ölçülen semptomlarına etkisinin araştırılmasıdır.
Araştırma kapsamında geliştirilen model, eğitim ve psikoloji alanında sıklıkla kullanılan karışık desenlerin özel bir türü olan 2X2’ lik “ön test - son test kontrol gruplu (split plot) deneysel desen” kullanılarak; grup danışmanlığı oturumları şeklinde uygulanmıştır.
Araştırmanın katılımcılarını, İstanbul ili sınırlarında yaşayan, 18-30 yaşları arasında ve dini ilimlerde yüksek öğrenim görmekte olan üniversite öğrencilerinden araştırmaya gönüllü katılmayı kabul eden toplam 93 öğrenci arasından, Durumluk-Sürekli Kaygı Ölçeği, Otomatik Düşünceler Ölçeği (ODÖ) ve Kısa Semptom Envanteri uygulanarak yapılan genel tarama ölçümleri (ön-test) sonucunda belirlenen kriterlere uyan ve çalışmalara düzenli katılan 14 öğrenci oluşturmaktadır.
İstatistiksel testlerin anlamlılık düzeyi için p<0,05 değeri kabul edilmiştir. Araştırmadan elde edilen verilerin analizinde, parametrik testlerin uygulanabilmesi için asgari örnek boyutunun 30 olması gerektiğinden hareketle, non-parametrik testlerin kullanılmasına karar verilmiştir. Verilerin analizinde Mann Whitney U testi ve Wilcoxon işaretli sıralar testi kullanılmış olup bu analizler bilgisayarda "SPSS for Windows 17.00" istatistik paket programı ile yapılmıştır.
Araştırma sonucunda üniversite öğrencilerine uygulanan BDTBDDM uygulamalarının öğrencilerin durumluk ve sürekli kaygı düzeyleri ile otomatik düşüncelerin görülme sıklığının düşmesine sebep olduğu gözlenmiştir. Bununla birlikte KSE ile yapılan ön test son test ölçümlerinde de anlamlı bir düşüş gözlenmiştir.

Abstract

The subject of research is developed religious counseling model by integrating principles of the Islamic faith and cognitive behavioral psychotherapy approach. This research discusses various beliefs in the Islamic faith that may be incorporated into the counseling process, focusing on a cognitive behavioral (cbt) restructuring model. However, this study explores to investigate the effects of this integrated cbt and Islamic faiths model on the male students have a religious education and state anxiety levels of this male students, trait anxiety levels, automatic thoughts and the Brief Symptom Inventory (BSI) measured by the symptoms.
In the research investigated the effects of this integrated model, using the exploring model  which is a special type of commonly used 2X2 mixed patterns to a pre-test - post-test control group (split-plot) experimental design method in the form of group counseling sessions.
Research participants, 14 university students in higher religious education are selected from 93 students  between the ages of 18-30, and who live in the province of Istanbul (Turkey) and accepted to participate as a volunteer. These students, have been selected as a result of the pre-test measurements of the State-Trait Anxiety Inventory, Automatic Thoughts Scale (SAS) and the Brief Symptom Inventory.
For statistical tests the level of significance p <0.05 was adopted. Analysis of the data obtained from the study, parametric tests for the implementation of the minimum sample size should be 30 motion, it was decided to use non-parametric tests. Analysis of the data and the Mann-Whitney U test, Wilcoxon signed-rank test was used in this analysis, the computer "SPSS for Windows 17:00" performed with statistical software package.
As a result of this study, the model applied to the experimental group subjects lead to decreased levels of state and trait anxiety was observed. Practices have been observed to reduce the incidence of automatic thoughts in the same way. However, the pre-test and post-test measurements at BSI declined significantly.

Abstract:
Pastoral care and counseling is based on a long history but it is not yet mature as a new academic discipline. There is the theological and psychological foundations of pastoral care and counseling emerged within the scope of pastoral psychology in Christian Western society. In this study, theological foundations of pastoral care and counseling are discussed in term of Islam. Principles and rules of Islam is built upon the Qur’an and Sunnah. Therefore Islamic approach to theological foundations of pastoral care and counseling foccuses on the Qur’an, Sunnah and religious tradition formed around them.
Key Words:
Psychology of Religion, Pastoral Care and Counseling, Qur’an, Sunnah, Religious Tradition.

Diyanet İşleri Başkanlığı cami hizmetleri yanında cami dışı din hizmetlerine de önem vermesinin bir neticesi olarak çeşitli kurumlarla protokoller yaparak manevî rehberlik hizmetlerine başlamıştır. Bu kurumlardan biri de Ceza İnfaz Kurumları’dır. 1950’den beri Ceza İnfaz Kurumları’nda din hizmetleri çeşitli biçimlerde ifa edilmeye çalışılmaktadır. Adalet Bakanlığı ile Diyanet İşleri Başkanlığı arasında 2011 yılında yeni bir iş birliği protokolünün imzalanmasıyla birlikte verilen hizmetin kapsamı daha da genişletilmiş; tutuklu ve hükümlülere verilen din hizmetlerinin yanı sıra manevî rehberlik hizmetleri de sunulmaya başlanmıştır. Bu araştırmanın temel amacı, Kayseri’deki Ceza İnfaz Kurumları’nda çalışan/çalışmış cezaevi vaizlerinin manevî rehberlik ve din hizmetleri uygulamalarına ilişkin görüş ve deneyimlerini ortaya koymaktır. Araştırmada nitel araştırma modeli kullanılmıştır. Nitel veriler, yarı yapılandırılmış
görüşme protokolü çerçevesinde toplanmıştır. Bu çerçevede Kayseri’deki Ceza İnfaz Kurumları’nda görev yapan/yapmış beş cezaevi vaiziyle yüz yüze derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler neticesinde elde edilen verilerin analizinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Bulgular literatür ışığında değerlendirilmiştir, sonuç kısmında da muhtelif önerilere yer verilmiştir.

Modern psikolojinin insana " aşkınlıktan mahrum " ve sınırlı bakışına (Smith, 2009) karşın, benötesi psikoloji, insanı zihinsel, duygusal, biyolojik ve manevi boyutlarıyla bir bütün olarak ele alır ve onu egosuyla sınırlamayarak evrendeki aşkın konumuyla tanımaya çalışır. (Frager, 2009). İnsanı bu aşkın benötesi kimliği ile tanımaya ça-lışmak, onun, egosal ve varoluşsal kimliğinin çok ötesinde bir potansiye sahip olduğunu ortaya koymaktadır (Valle, 1989). Bu yeni bakışın psikoterapi ve psikolojik danışmanlık uygula-malarındaki yansımaları, manevi danışmanlık ve maneviyat temelli psikoterapiler başta olmak üzere birçok farklı yaklaşımda kendini göstermektedir. Bu çalışmada manevi danışmanlık/rehberlik yaklaşımı teorik pozisyonu, ilişkisel süreçleri ve terapi çerçevesi açısından değer-lendirilecektir. Böylece bu alanda odaklanmak isteyen bir ruh sağlığı çalışanı için cevaplaması gereken sorular ve çözmesi gereken meseleler özetlenmeye çalışılacaktır.

*Bu belgede yalnızca satışa sunulmuş ‘Türkçe kitaplar’ bulunmaktadır.
*Bu belge, güncel literatüre dair bilgi sunmayı da amaçlamaktadır. Eserleri okuma aşamasına geçmeden önce kendi seviyenize göre bir yol belirlemek isterseniz bilirkişilere danışabilirsiniz. Bu nedenlerle, ‘kitap okuma listesi’ değil, ‘kitap listesi’ ifadesi kullanılmıştır.
*Bu belge, temel bir kılavuz görevi görmeye çalışmaktadır. Eserlerin, belirlenen başlıklara dahil edilmesinin birincil nedeni budur. Bazı eserleri yalnızca bir konu başlığı altında değerlendirmek yahut en uygun başlık altında sınıflandırmak her koşulda mümkün olmamaktadır. Örneğin, ‘Ölüm Kaygısı ve Dindarlık’ ve ‘Din Erdem ve Sağlık’ başlıklı eserler, ruh sağlığı başlığında da değerlendirilebilecek iken birincisi ölüm, ikincisi pozitif psikoloji ile ilgili eserler başlığında değerlendirilmiştir. Listenin kabarmaması için aynı eser birden fazla başlıkta ele alınmamıştır. Ayrıca, bazı kitapların dahil edileceği özel başlıklar henüz oluşturulmadığından, bu kitaplar benzer konu başlıklarına dahil edilmiştir. Bu nedenlerle, özellikle aradığınız bir kitap veya odaklandığınız bir konu başlığı olsa dahi tüm listeyi kontrol etmeniz tavsiye edilmektedir.
*Bu belgede, eserlere yer verilirken, ulaşılabilir olma (baskısının bulunması) ilkesi ‘olabildiğince’ gözetilmiştir. Matbu halde pek çok kitap bulunabilir (ikinci el, yerel kitapevleri). Eserler, listeye internet satışı olup olmadığı kontrol edildikten sonra (sadece Bölüm 1 için geçerli) dahil edilmiştir. İlk elden satış olarak bulunması zor kitaplar için ‘satış yok’, ‘baskı yok’ gibi ifadeler kullanılmıştır. Bunlara ek olarak, kitaplar önem, harf, baskı yılı vb. kriterler gözetilerek sıralanmamıştır.
*Bu listede yer alan yayıncılıkların özellikle tavsiye edildiği düşünülmemelidir. Bazı eserler birden fazla yayınevinden çıkabilmektedir. Pek çok kitap sadece bir yayınevinden çıksa da birden fazla yayınevinden çıkan kitaplar için ayrı bir araştırma yapmanız gerekebilir.
*Liste iki bölümden oluşmaktadır. İkinci bölümde; yöntem ve sosyal bilimler, temel psikoloji, psikoloji ve felsefe, psikoloji ve edebiyat, psikoloji ve sosyoloji eserlerinin yer aldığı; psikolojik bakış açısını besleyici filmleri içeren başlıklar bulunmaktadır.
*Bu listenin devamlı surette yenilenmesi, alanyazında yer alsa da listede henüz bulunmayan eserlerin listeye dahil edilmesi hedeflenmektedir. Görüş, öneri ve eleştirilerinizi [email protected]* adresine yazabilirsiniz.

*Arş. Gör. Ahmet Celalettin Güneş
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Psikolojisi Anabilim Dalı
İskenderpaşa Mahallesi Kavalalı Sokak Numara 1 Fatih İSTANBUL

Bu çalışmada dini danışma ve rehberlik hizmetlerinin ülkemizdeki uygulama alanları, imkânları ve yöntemleri din psikolojisi açısından incelenmiştir. Teorik çerçeve ve anket uygulaması olmak üzere temelde iki bölümden oluşan bu araştırma, insanın tehdit altındaki ruhsal durumuna, din hizmetlerinin nasıl destek sağlaması gerektiği hususuna odaklanmaktadır.
İki bölümden oluşan teorik bölümde ilk olarak dini danışma ve rehberliğin kavramsal çerçevesi, pastoral psikoloji yaklaşımları dâhil edilerek oluşturulmuştur. Dini danışma ve rehberlik, klasik dini bilgi aktarımından daha çok dini bilginin terapötik aktarımı ya da psikolojik yardım süreci ile ilgilidir. Bu nedenle bu bölümde dini danışma ve rehberliğin, psikolojik danışma ve rehberlik ile ilişkisi çerçevesinde, psikolojik ve dini temelleri üzerinde durulmuştur. Teorik kısmın ikinci bölümünde, Türkiye’de dini danışma ve rehberlik ilişkilerinin gerekli olduğu alanlar, dini danışma ve rehberlik ilişkilerini sağlama yolları (imkânlar) ve sorunların çözümüne yardımcı olacak yaklaşımlar, teknik ve yöntemler ele alınmıştır.
Bir alan araştırması olan çalışmanın uygulama bölümünde ise din görevlilerinin dini danışma ve rehberlik ilişkilerinin nasıl bir örüntü gösterdiği incelenmiştir. Bu amaçla Diyanet İşleri Başkanlığı’nda dini danışma ve rehberlik hizmeti veren personele, Kişisel Bilgi Formu, İnovatif Tutum Ölçeği, Dini Danışma ve Rehberlik Tutum Ölçeği ve Maslach Tükenmişlik Ölçeği’nden oluşan anket uygulanmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre, araştırmaya katılan din görevlileri arasında anlamlılık derecesinde farklılıkların, ilişki ve etkileşimin bulunduğu tespit edilmiştir. Yapılan istatistiksel analizler sonunda araştırmada öngörülen hipotezlerin büyük çoğunluğunun desteklendiği gözlenmiştir.

*Bu belgede yalnızca satışa sunulmuş ‘Türkçe kitaplar’ bulunmaktadır.
*Bu belge, güncel literatüre dair bilgi sunmayı da amaçlamaktadır. Eserleri okuma aşamasına geçmeden önce kendi seviyenize göre bir yol belirlemek isterseniz bilirkişilere danışabilirsiniz. Bu nedenlerle, ‘kitap okuma listesi’ değil, ‘kitap listesi’ ifadesi kullanılmıştır.
*Bu belge, temel bir kılavuz görevi görmeye çalışmaktadır. Eserlerin, belirlenen başlıklara dahil edilmesinin birincil nedeni budur. Bazı eserleri yalnızca bir konu başlığı altında değerlendirmek yahut en uygun başlık altında sınıflandırmak her koşulda mümkün olmamaktadır. Örneğin, ‘Ölüm Kaygısı ve Dindarlık’ ve ‘Din Erdem ve Sağlık’ başlıklı eserler, ruh sağlığı başlığında da değerlendirilebilecek iken birincisi ölüm, ikincisi pozitif psikoloji ile ilgili eserler başlığında değerlendirilmiştir. Listenin kabarmaması için aynı eser birden fazla başlıkta ele alınmamıştır. Ayrıca, bazı kitapların dahil edileceği özel başlıklar henüz oluşturulmadığından, bu kitaplar benzer konu başlıklarına dahil edilmiştir. Bu nedenlerle, özellikle aradığınız bir kitap veya odaklandığınız bir konu başlığı olsa dahi tüm listeyi kontrol etmeniz tavsiye edilmektedir.
*Bu belgede, eserlere yer verilirken, ulaşılabilir olma (baskısının bulunması) ilkesi ‘olabildiğince’ gözetilmiştir. Matbu halde pek çok kitap bulunabilir (ikinci el, yerel kitapevleri). Eserler, listeye internet satışı olup olmadığı kontrol edildikten sonra (sadece Bölüm 1 için geçerli) dahil edilmiştir. İlk elden satış olarak bulunması zor kitaplar için ‘satış yok’, ‘baskı yok’ gibi ifadeler kullanılmıştır. Bunlara ek olarak, kitaplar önem, harf, baskı yılı vb. kriterler gözetilerek sıralanmamıştır.
*Bu listede yer alan yayıncılıkların özellikle tavsiye edildiği düşünülmemelidir. Bazı eserler birden fazla yayınevinden çıkabilmektedir. Pek çok kitap sadece bir yayınevinden çıksa da birden fazla yayınevinden çıkan kitaplar için ayrı bir araştırma yapmanız gerekebilir.
*Liste iki bölümden oluşmaktadır. İkinci bölümde; yöntem ve sosyal bilimler, temel psikoloji, psikoloji ve felsefe, psikoloji ve edebiyat, psikoloji ve sosyoloji eserlerinin yer aldığı; psikolojik bakış açısını besleyici filmleri içeren başlıklar bulunmaktadır.
*Bu listenin devamlı surette yenilenmesi, alanyazında yer alsa da listede henüz bulunmayan eserlerin listeye dahil edilmesi hedeflenmektedir. Görüş, öneri ve eleştirilerinizi [email protected]* adresine yazabilirsiniz.
*Arş. Gör. Ahmet Celalettin Güneş
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Psikolojisi Anabilim Dalı İskenderpaşa Mahallesi Kavalalı Sokak Numara 1 Fatih İSTANBUL

Türkiye’de psikolojik yardım uygulamalarının geçmişi 1950’li yıllara dayanmaktadır. Psikolojik yardım günümüzde çoğunlukla klinik ortamlarda gerçekleşmekle birlikte eğitim, adalet, endüstri, sosyal hizmet ve din hizmeti alanlarındaki uygulamalarıyla giderek yaygınlaşmaktadır. Önümüzdeki yıllarda toplum, psikolojik yardım hizmetlerine daha da fazla ihtiyaç duyacaktır. Çünkü globalleşme ile birlikte kültür kodlarında yaşanan değişimler, çok kültürlülük, değişen aile ve toplum yapısı, modern yaşam biçimi ve hızla gelişen teknoloji, birey ve toplumun psikolojik yaşantılarını daha da derinden etkileyecektir. Toplumda yaşanan ve giderek artan bu hızlı değişime ayak uydurma çabaları psikolojik yardım hizmetlerine duyulan ihtiyacı arttırmaktadır. Bu çalışmada toplumda giderek daha fazla ihtiyaç duyulan psikolojik yardım hizmetlerinin belli başlı alanları nelerdir? Psikolojik yardım uygulamaları bağlamında Türkiye’de dinî danışma ve rehberlik alanında yapılan akademik çalışmalar hangi aşamadadır? Sorularına cevap aranmaktadır. Ülkemizde psikolojik yardım alanında, psikiyatrist, terapist, psikoterapist, psikolog, klinik psikolog, pedagog, rehber, psikolojik danışman, sosyal hizmet uzmanları profesyonel yardım sağlamaktadır. Bu yardım alanları içinde son yıllarda ortaya çıkan dinî danışma ve rehberlik, Türkiye’de henüz yeni çalışılan konular arasındadır. Özellikle lisansüstü çalışmaların son derece az olduğu bu alanın akademik ilgiye ihtiyacı vardır. Gündeme daha çok din hizmetleri çerçevesinde gelen dinî danışma ve rehberlik konusu daha çok master düzeyindeki çalışmalar, makale, sempozyum ve çalıştay bildirileri ile ele alınmaktadır. Bu çalışma psikolojik yardım alanları bağlamında gelişen dinî danışma ve rehberlik konusunun diğer psikolojik yardım hizmetleri sunan meslekler ile ilişkisine dikkat çekerek sürecin olgunlaşmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir.

Aging is a process that can’t be avoided, but it has a lot of problems and
advantages as is the case in all stages of the life cycle. Today, the mosque-based social
services which depend on religious values for the elderly is of utmost importance for them to maintain a significant presence in the World. Because, it is possible
to find a solution for the periodic problems of the elderly, especially the loneliness,
through the mosque and to set the mosque at the heart of the modern life. Since the
rate of aging is increasing in our country periodically, the Presidency of Religious
Affairs as the competent authority and its personnel related to the religious services
individually have to focus and reconsider the aging issues and the quality of
social services. In this study, we tried to draw a framework and analyze what
mosque-based social services might contain for the elderly, taking into account
the most basic socio-psychological situation and expectations of the elderly. This
study data was conducted from Erzurum Palandöken Güneş Mosque with basis
of observation and own experience. According to the study, if the religious leaders
who lead basic daily prayers (as an active duty) use different methods and are more
enthusiastic (as a proactive duty) in terms of solving the most common human and
social needs in the context of social/religious services for the elderly in our age, the
quality of religious/social services will improve and produce the desired results in
the congregation.
Keywords: Aging, Elderly’s expectations, Spiritual Social Services, Mosque,
Religious Leaders.

Bu çalışma, öncelikli olarak irşat usullerini belirler sonra da uygulamada ortaya çıkan sorunları analiz eder. Sosyal hizmet alanlarında dini danışmanlık gerektiren her bir hizmet türü ayrı ayrı uzmanlık bilgisi gerektirmektedir. Dini danışmanlık hizmeti verebilmek mevcut mesleki donanım ve yeterlikten farklı donanım ve yeterlik gerektirmektedir. Bu formasyon, dini disiplinlerle diğer sosyal disiplinlerin ortaklaşa çalışmasıyla sağlanabilir.

Although contemporary pastoral care is an independent, multidisciplinary, and multi-faith discipline based on behavioural sciences, it has deep roots in Christian tradition and theology. In the early 1920’s, pastoral care transformed into a counselling relationship. In this process, its Biblical and doctrinal references have not changed, however, they have been reinterpreted under new perspectives.
‘Pastoral care’ has arisen as a well-known but unnamed area in the Islamic religious service. From past to present, consulting personal cases with a trustworthy religious authority has always been a common practice in Muslim societies. However, today’s religious authorities are faced many questions about individual and relationship problems, which were not answered in the classical sources. This requires training new professionals capable of helping Muslim individuals with their problems within the context of Islamic rules and sources. In this vein, the question of which principles make pastoral care Islamic has come into prominence.
This article aims to focus on the Islamic ground of Muslim religious counsellor and client relationship. As pastoral care has strong references in the Bible and the clerical hierarchy, a comparative approach of Christian and Islamic perspectives is adopted. In the first chapter, after brief information about the theological background of Christian pastoral care, a general outlook of the current religious counselling services for Muslims is described. In order to seek the theological roots of Islamic religious counselling, accessible English and Turkish-written sources are analysed. Although the concept of ‘Islamic pastoral care’ is preferred in many English-written studies, the writer has chosen the term of religious counselling. Because, the concept of pastor/ shepherd, from which the name of pastoral care is derived, has different semantic references in the Bible and ḥadīth. Besides, the term of pastor refers to a clerical title in Christianity.
For analysing the theological aspect of the issue, an eclectic method is adopted by initially asserting the current debate, and then evaluate it in the light of theological sources. In this study, ḥadīth narrations have come into prominence for they are not only the repository of legal judgements but also recorded documents of the communication between the Prophet Muḥammad and his companions. Considering that religious counselling depends on a Journal of Divinity Faculty of Hitit University, Volume: 19, Issue: 2 |649| Dini Danışmanlıkta Danışan Danışman İlişkisi: Hadisler Çerçevesinde Teolojik Bir Bakış one-to-one dialogue between a counsellor and a client, there is an obvious parallelism between the two fields. Religious counselling is a field that has no institutional counterpart in traditional Islamic religious service but has strong references in the Qur’ān and sunna. Religious counselling is rooted in three Islamic concepts: commanding good & forbidding evil, responsibility, and solidarity. As there is no clerical body in Islam, there is no example of an authoritative relationship for the salvation of a believer, in the sense that it was in medieval Christian pastoral relationship. This theological diversity goes back to the difference in the semantic reference of the shepherd metaphor in the Bible and ḥadīth. Referring to the Prophetic saying, “Everyone of you is a guardian [shepherd], and responsible for what is in custody”, a Muslim religious counsellor’s duty is limited by guiding other Muslims to the good acts and deeds (ma‘rūf) with his/her knowledge and skills.
Secondly, divine ordinances (ḥudūdullāh) binding both the counsellor and client makes the difference between Islamic religious counselling and other secular therapeutic relationships. Along with many Qurānic verses, the ḥadīth of “both legal and illegal things are evident” asserts that the counsellor and client relationship is embraced by religious norms. A Muslim religious counsellor’s duty is not only supporting clients based on their subjective concerns but also guiding them in the framework of ḥalāl/ḥarām norms and help them to attain a healthy relationship with God.
Thirdly, although Islamic religious counselling derives its methods mainly from behavioural sciences, differences in aims of both fields require being selective about methods. The therapeutic relationship, a permissive interpersonal context for the mobilisation of unconscious wishes and associated affects, is widely accepted in contemporary pastoral care, as its roots go back to the confession in Christian theology. However, the ḥadīth of “Everyone of my followers will be forgiven except those who expose their wrongdoings”, strongly advise not to tell others about sinful acts. Different approaches in psychotherapy and Islamic theology require to reconsider the congruence between these two fields.
As a result, Muslim religious counsellors need not only specific techniques based on behavioural sciences but also a process-driven interpretation of religious sources. Providing the samples of how to carry out the counselling process, ḥadīth literature is a fruitful source for Islamic religious counselling.