TÜRK-İSLÂM KÜLTÜRÜNDE RİVÂYET GELENEĞİ

Türklerin insanlık alemine hediye ettiği en önemli buluşlardan biri de içinde gündelik hayabn geçtiği, insanın sağlık ve ihtiyaçlan göz önünde bulundurularak inşa edilmiş olan ev' dir. Biz tebliğimizde Kazak, Özbek, Türkmen vb. keçe evi, tek, iki ve üç bölmeli evleri ile Osmanlı devri göçer evi, yer ev, iki katlı evleri, ev planları, inşa malzemeleri ile ev eşyaları gibi hususlardan hareket ile Kazak, Türk ve Rus kaynaklarından ulaşabildiklerimiz ölçüsünde mukayeseli olarak değerlendirip, yorumlamaya çalışacağız. Rusçacia halen KirpiÇ-(Kerpiç), Oçağ (ocak) şeklinde ifade edilen Türk evinin hususiyetlerinin bilhassa Rus kültürünü derinden etkilemesine rağmen, Sovyet devrinde yapılan araştırmalarda, bu hususla ilgili her türlü bilgi ve birikimin Ruslara mal edilmesi üzerinde durulacaktır.

Religious-Sufi Turkish Literature has been formed with increasing experience of Turks on religion over the centuries. There have been fundamental changes in the understanding of * Doç.Dr., KTÜ ,Edebiyat Fakültesi, [email protected] Kemal ÜÇÜNCÜ TÜRK KÜLTÜRÜ ve HACI BEKTAŞ VELİ ARAŞTIRMA DERGİSİ / 2011 / 59 224

KÜLTÜREL DEĞİŞİM VE ENDÜSTRİLEŞME SÜRECİNDE TÜRK DİZİLERİ (2010 - 2020), 2022

Televizyon yayın serüvenine başladığı tarihten itibaren toplumsal hayatın en temel birleşenlerinden bir tanesi haline gelmiştir. Televizyonun gündelik hayatımızda önemli bir yer edinmesi ve uzun ekran/televizyon izleme sürelerinin mevcut bulmasında en önemli etkileyicilerinden birinin dizi içerikleri olduğu belirtilebilir. 1990’lı yıllarla birlikte kamusal yayıncılık anlayışına tecimsel yayıncılığın da dâhil olduğu ülkemizde dizi üretim endüstrisi her yıl ortalama 50 dizi üreten önemli bir faaliyet alanıdır. Ekonomik bağlamları çerçevesinde ülkemizde dizi içerik üretim sektörünün başlıca üç gelir kaynağına dayalı olarak faaliyet gösterdiği söylenebilir: Kanaldan alınan yapım ücreti, reklam gelirleri ve yurt dışı ihracat gelirleri. Bugün Türk dizileri en çok tüketilen içerik olmasının yanında daha önceleri ülkemizde dizi ithal edilen Latin Amerika ülkeleri de dâhil olmak üzere ortalama “146 ülkeye ihraç edilmektedir ve yaklaşık 700 milyon kişi tarafından izlenmektedir.” Türk dizi sektörünün bugün geldiği noktada ihracat hem sektörün üretim kapasitesinin gelişmesinde önemli bir gelir kaynağı hem de bu sektörün çıktıları ile başarı kazanılması mümkün olabilen bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk dizi ihracatının öznesi olan dizilerin ihracattaki başarıya katkı sağlayan üretim pratiklerinin gelişim eğilimi ise tarihsel olarak belirli dönüşüm noktalarından geçmiştir. Çalışmada öncelikle bahsi geçen gelişim eğilimine yer verilecek ardından Türk dizilerinin üretim pratiklerinin ihracat dinamiklerine etkisi sektörün görüşünü içeren diyalojik bir tutumla incelenecektir.

Unpublished Master's Thesis, 2011

ÖZET Türkiye’de İslamcılık düşüncesi, Osmanlı Devleti’nin Batı’nın gerisinde kalması ve yanlış Batılılaşma yapıldığı gerekçesiyle devleti kurtarmak adına bir grup İslamcı aydın tarafından geliştirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin yıkılmasıyla onun mirası üzerinde kurulan yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu kadroları devleti laik esaslar üzerine kurduklarından dini kamusal alandan çıkarmışlardır. Bu kadrolar, laik reformları gerçekleştirmek için İslamcıların muhalefetini önlemek amacıyla sert yasal tedbirler almışlar, dini yaşam biçimlerine ve dini sembollere yasaklar getirmişler ve topluma milli bir din dayatmışlardır. Buna karşılık İslamcılar, bu uygulamalara yerel düzeyde karşılık vermişler ancak başarılı olamamışlardır. 1924-1950 arası dönemde hemen tüm dini yaşam alanları kısıtlandığından İslamcı aktörler geri çekilmişler ve informal yollarla özellikle dini eğitim ve kültürel alanda gizli faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu dönemde özellikle Nurculuk ve Süleymancılık hareketleri halk tabanında karşılık bularak cemaat oluşumu sürecini başlatmışlardır. Türkiye’nin 1945’ten itibaren çok partili sisteme geçmesiyle oluşan nisbi özgürlük ortamından yararlanan İslamcı aktörler, faaliyetlerini artırarak güçlenmeye başlamışlardır. Gazete ve dergilerle başlayan bu süreç, 1960’ların sonlarından itibaren müstakil bir İslamcı partinin kurulmasıyla siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel alanda yaygınlaşmıştır. İslamcılık, 1950’den sonra uluslar arası İslamcı hareketlerden de etkilenerek, çeşitlenmiş ve güçlenmiştir. Siyasal İslamcılığın çekim merkezi oluşturduğu bu süreçte cemaat ve tarikat ağları ile radikal İslamcılık arasında geniş bir düzleme oturan İslamcı aktörler hem sistemle hem de kendi aralarında uzlaşma ve çatışmalar yaşamışlardır. İslamcı hareketi, ideolojik merkezinin en büyük tehlikesi olarak gören Kemalist’ler ise onu durdurmak için birçok kez hukuksuz yollara başvurmuşlardır. Sonuçta İslamcı hareket, ulusal ve uluslar arası gelişmelere paralel olarak ve toplumsal dinamiklere göre büyük bir değişim ve dönüşüm yaşamıştır. Bu çalışmada, İslamcı hareketin sebep-sonuç ilişkisi içinde ve toplumsal hareket yaklaşımları çerçevesinde gelişim nedenleri, önemli aktörleri, sistemle ve kendi aralarındaki ilişkileri, ittifakları, çatışmaları ve etkileşimleri araştırılmıştır.

2021

Bu tezde, tasavvufun teşekkül sürecine dair önemli ipuçları sunması bakımından “velî” kavramının ortaya çıkış süreci velâyet düşüncesinin ilk teorisyeni olarak gösterilen Hakîm etTirmizî’ye kadar olan dönem boyunca ele alınmaktadır. Çalışma, velî ve velâyet kavramlarının Arap dili, Kur’ân ve hadislerdeki manalarının araştırıldığı kavramsal çerçeve ile başlamaktadır. Ardından ilk zâhid ve âbidlerden itibaren kavramların tasavvufî anlamlar kazanma süreci başta zühd meselesi, iman-amel tartışmaları, iman edenler arasındaki derecelendirme, hilâfet meselesi ve nübüvvet-velâyet tartışmaları gibi problemler ekseninde incelenmektedir. Çalışma, nübüvvet-velâyet tartışmalarının merkezi olan Bağdat-Basra bölgesinde yaşamış Muhâsibî, Tüsterî, Harrâz, Cüneyd-i Bağdâdî ve Nûrî gibi hicrî üçüncü yüzyıl sûfîlerinin insan tasavvurları, iman edenler arasındaki manevî derecelendirmenin temellendirilmesi bağlamında ele alınarak bu şahsiyetlerin akıl, nefs, kalb ve ruh hakkındaki görüşlerinin tasavvufun ideal insan tanımı olarak gösterebileceğimiz velî tipi ve velâyet düşüncesinin oluşumuna olan tesirleri ile son bulmaktadır. Bu bağlamda çalışmada ulaşılan en önemli sonuç, literatürde Tirmizî ile bilinen tasavvufta velâyet düşüncesinin, belirtilen problemler ile ilişkili olarak Tirmizî öncesinde tartışıldığı yönündedir.

Erken dönem mizah ve eğlence edebiyatını içeren kaynaklar doğru analizlerle değerlendirildiğinde, toplumların zaman ve mekân farklılığına rağmen gülme paydasında bir araya geldikleri görülmektedir. Duygu ve zevklerin evrenselliği prensibi, tarih boyunca Türk kültürünü de oldukça etkilemiş ve diğer kültürlerin mizah malzemeleri, özgün edebiyatımız içerisinde yoğrularak renkli figürler ortaya çıkarılmıştır. Dini, coğrafi ve sosyal etkenler göz önünde bulundurulduğunda Türk mizahının en çok etkilendiği kültürlerin Arap ve Fars kültürleri olduğu görülür. Makalemizde; Arap ve Fars edebiyatı kaynaklı İslami mizah malzemesinin Türk mizahını nasıl etkilediği tespit edilip örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Bu etkileşimi yakından ilgilendiren Farsî edip Avfî'nin (ö. 629/1232) kendisinden önceki Arap edebiyatı eserlerinden derlemiş olduğu Cevâmiu'l-Hikâyât ve Levâmi‘u'r-Rivâyât isimli eseri çalışmamızın temel kaynağı olarak belirlenmiştir. Müellifin bu eserine kaynaklık eden Arap edebiyatı eserleri ve 15. yüzyılda Osmanlı Türkçesine yapılan tercüme nüshaları da incelenmek suretiyle bu üç kadim medeniyet arasındaki mizah etkileşimi ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Doğaçlama ya da bilinen Arapça ismiyle irtical geleneği, Türk halk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Önemli bir yere sahip olması ile birlikte, bu önemi ne yazık ki çok fazla fark edilememiş bir gelenektir. Halk kültürünün maddi, manevi, sözel ve yazılı hemen hemen bütün kültür ürünlerinin bünyesinde-az ya da çok-doğaçlama geleneği vardır. Bu gelenek, bazı kültür ürünlerinde kendisini o kadar belli eder ki, doğaçlama olmadan o kültür ürünü halk tarafından benimsenmez. Türk halk tiyatrosu da bu doğaçlama geleneğinin olmazsa olmaz sayıldığı kültür ürünlerindendir. Yazımızda incelediğimiz ve belirginleştirmeye çalıştığımız Türk halk tiyatrosu türleri ve bu türler içerisinde doğaçlama geleneği ve özelliklerinin yanında, günümüzde yapılan popülerlik amaçlı gösterilerin de halk tarafından beğenilip beğenilmeme nedenlerinin, halkın seçicilik unsurlarının belirlenmesi konusunun da netleşmesini sağlayacağı düşüncesindeyiz. IMPROVISATION (IRTICAL) CUSTOM IN TURKISH CULTURE AND THE PARTITION OF THIS CUSTOM IN TURKISH PUBLIC THEATRE ABSTRACT Improvisation or Irtical custom in the name of Arabic, has an important role in Turkish Public Culture. Beside this considerable role, unfortunately it is a custom of which importance is not explored as much as it deserved. The improvisation custom rather exist within almost all cultural products which are physical, moral, verbal and written in Public Culture. This custom show itself in some cultural products insomuch that, these cultural products will not be adopted again by people without improvisation. Turkish Public Theatre is one of this kinds of cultural products that hardly exists without improvisation. Beside the kinds of Turkish Public Theatre and improvisation custom and its characteristics in these kinds that we inspected and set off in this article, the reasons of why people prefer or not the shows aiming to popularity at the present day will clarify the subject of determination of people's selectivity factors.

TÜRK İSLAM KÜLTÜRÜ VE AKTARIMI, 2021

Türk-İslâm edebiyatında kullanılan edebî sanatların menşeinin Arap edebiyatı olduğu konusunda şüphe yoktur. Nitekim bu alanın temsilcilerinin şiir ve nesirlerinde istifade ettikleri muhteva kaynakları da büyük oranda Arap edebiyatıdır. Çünkü Türk-İslâm edebiyatı, İslâm itikad sisteminin de tesiri altında inkişaf etmiş ve söz konusu medeniyet havzasının değerlerine bağlı kalmıştır. Dolayısıyla klasik olarak adlandırılabilecek edebî bir eserin muhtevası doğrudan ya da dolaylı olarak dini literatürle ilişkili olacaktır. Zira edebiyatımız için kullanılan "Türk-İslâm Edebiyatı" adlandırması başta olmak üzere toplumun kullandığı iletişim sistemini değerlerinden ayrı düşünmek mümkün değildir. Hâkka, 69/44-46.

The Culture of Psychology in The Tradition of Islam Hayati HÖKELEKLİ*. ; Özet. Günümüz psikoloji bitminin İslam dOnyasındaki karşı)@ olan İtmü'n-Nefs, gerek Clini gerekse felsefi kaynaklardan beslenerek, çok erken dönemlerden itibaren gelişmeye başlamışbr. Bu makalede, bu bilim dalının dini ve felsefi kaynaklan, önde gelen temsilcileri, önemli eser ve görüşleri tanılılmaya çalışılmışbr. Ayrıca nefsin gUçleri, bilişsel ve dini/ahlaki gelişimi hakkında ortaya konulan _görUş ve teorilerin bir özeti verilmiştir. Bugünkü anlamıyla psikoloji modem bir bilimdir ve başlangıcı 19. yüzyılın son çeyreğine dayanır. Fakat psikolojinin konusu olan insanın ruhsal hayatı ve davranışlannı anlamaya yönelik çabalann tari-hinin insanlık kadar eski olduğu söylenebilir. Ruh, rüya, ölüm, ölüm sonrası, hayat, ölmüş kişilerle iletişim, akıl hastalığı, insanın çeşitli korkulan ve ihti-raslan hakkında çok eski zamanlardan beri sorular sorulduğu ve bazı açıklamalara girişjldiği bilinmekte-dir. Bütün bu olgu ve olayiann tabiatüstü güçlerle {cinler, periler, iyi ve kötü ruhlar vb.} açıklandığı bir dönemin varlığına işaret edilmektedir.1 Bunun yanında, insanın ruhsal yetileri, duyu, hayal, idrak ve düşünme yetkinlikleri hakkında sistemli gözlem ve teoriler ile doğal nedensel ilişkilere dayalı kavram-Iaştırma ve açıklamalann ilk olarak antik Yunan'da başladığı ileri sürülmektedir. • Prof. Dr., Uludafüniversitesi ilahiyat Fakultesi. r Bkz. Baymur, Feriha, Genel Psikoloji, İnkilap ve Aka Kitabevleri, 4. bas. İstanbul 1978, s.-287-288; Bruno, Frank J, Psikoloji Tarihine Giriş (çev. Nesrin Hisli} Ege Üniversitesi Edebiyat Fakiiliesi ·Yay., İzmir 1982, s. 1. Abstract The Culture of Psychology in The Tradition of Islam as a consequence of careful examination of both religious and philosophical sources, Ilm al-Nafs which is used instead of contemporary psy"chology, has begun to develop from considerably early times in Jslamic culture. In this paper, we tried to introduce religious and philosophical researches, main representatives, important works and tho"ughts of this science. In addition to this, it is given an abstract of theory and thoughts which are about the religious/moral and cognitive development of mıfs and its powers. KeyWords Psychology, The Culture of Islam, Self, Heart, Dream, Faculties and Powers of Nafs, Muslim Psychologiest, The Stage and Development · of Nafs, The Types of Reason (lntellect), Religious-Moral Development İslam'ın kutsal kitabı Kur'an-ı Kerim, okuyucu-Iann dikkatini üç ana bilgi kaynağına çeviriyordu. Bunlar, insanlığın geçmiş tarihi, tabiat olayları ve insanın iç dünyası ve davranışlandır. Dolayısıyla dikkatli bir Kur'an okuyucusunun psikolojik olaylar konusunda ilgisiz ve duyarsız kalması düşünülemez di. Bu yüzden, çol< erken· dönemlerden itibaren Müslüman araştırmacı ve düşünürlerinin gerek Kur'an ayetleri ve gerekse yabancı kültür ürünlerinin uyandırdığı ilgi ve merak çerçevesinde. psikolojik olgu ve olaylan anlamaya yönelik çabalannın hiç eksik olmadığını görüyoruz. Bilinç halleri, akıl ve düşünme, arzu ve dürillierin etkinliği, niyetli davranış... gibi konuları özgün bir yaklaşım ve Kur'ani kavramlar eşliğinde ele alan Haris ei-Muhasibi'nin {165/ 781-243/857) İslam dünyasın da ilk olarak insanı iç açıdan inceleme ve anlamanın yolunu açtığı söylenebilir. Bu çizgi ~alıa sonra genel olarak tasawufi eğilim taşıyan yazarlar tarafından geliştirilmiş ve devam ettirilmiştir.-İslam'ın doğuşu ve çok kısa bir zamanda yayılışı ile birlikte yabancı kultür ve medeniyetlerle ilişki içerisine girmesi sonucunda, bu eski geleneklerin mirasını devraldığı bir gerçektir. Helenistik dönem