Mahtumkulu’nun Türkmen Aydınlanmasına Katkısı
Ahmet Buran2022, e- ISBN: 978-605-74581-5-5
Sign up for access to the world's latest research
Abstract
Aydınlanma; Avrupa’da Orta Çağ’da hâkim olan din ve Tanrı merkezli toplumsal düşünce ve yapıların, insani, akli ve ilmi anlayışlara evirilmesi sürecinin adıdır. Dünyada aydınlanma hareketleri ilk defa Avrupa’da ortaya çıkmıştır. Bu fikirlerin ortaya çıkmasının uzun bir geçmişi ve ekonomik, sosyal, kültürel birçok nedeni vardır. Önemli nedenlerinden biri de Orta Çağ’da Avrupa’da toplum üzerinde etkili olan “din” merkezli anlayış ve uygulamalardır. Türk dünyasında aydınlanma ve modernleşme, Türk dünyasının en batı coğrafyasında bulunan ve Avrupa ile sıkı bir temas içinde olan Osmanlı Türkleri ile başlar. Osmanlı Türklerinde, aydınlanma hareketlerinin siyasi ve fikri ayağı, dil ve edebiyat çalışmalarıyla paralel yürür. Osmanlı Türkiye’sinde aydınlanmanın öncüleri; İbrahim Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Midhat, Münif Paşa, Ali Suavi, Abdullah Cevdet, Şemseddin Sami ve bu ilk neslin açtığı yoldan yürüyen Tevfik Fikret, Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp gibi onlarca edip ve yazardır. Türk dünyasında da aydınlanmanın öncüleri, Mahtumkulu, Abay Kunanbayulı, Abdullah Tukay, Abdulhamid Süleyman Çolpan, Musa Aybek, Ahmed Cevat, Hüseyin Cavid, Mikayil Müşfik, Gaspıralı İsmail Bey, Yusuf Akçura, Ömer Faik Numanzade, Mehmet Ağa Şahtatlı, Mehmet Emin Resulzade vb. edipler ve yazarlardır. Modernleşme, her toplumda kendine özgü bir tarihsel süreç içinde gelişmiştir. Türk modernleşmesini genel anlamda bir bütün hâlinde incelemek de, her bir Türk topluluğunun kendi tarihî, coğrafi ve siyasi şartları içinde ayrı ayrı incelemek de mümkündür. Türk grupları, bir bütünün parçaları oldukları için ayrı ayrı incelense de mutlaka genel anlamda Türk milletinin tarihî, coğrafi, kültürel ve siyasi gelişmesiyle ilişkili yanları olacaktır. Onun için, Türkmen modernleşmesi, genel anlamda, Türk modernleşmesinin bir parçasını oluşturur. Modernleşme sürecinin yaşayan her toplum gibi, Türkmenler de aşağıdaki temel sorunlarla uğraşmak zorunda kalmışlardır: 1. Ana dili bilinci 2. Ulusal kimlik inşası ve ulusal birliğin sağlanması 3. Devletleşme, siyasi otorite ve kamu hizmetlerinin geliştirilmesi 4. Siyasi eşitlik, yönetime katılma 5. Bireysel kimlik ve bireysel haklar 6. Sosyal adalet Türkmen aydınlanmasının hazırlık devresi 18. yüzyıldır. 18. yüzyılda Türkmenlerin yaşadığı tarihî, siyasi ve sosyal şartlar, Türkmen aydınlarının bazı çıkış yolları aramasına sebep olmuştur. Babası Azadî başta olmak üzere bu yüzyılda yaşayan bazı diğer Türkmen şairleri gibi, Mahtumkulu da Türkmen toplumunun yaşadığı sorunlara çözümler üretmeye çalışmış, şiirlerinde bu düşüncelerini dile getirmiştir. Bu bildiride Mahtumkulu’nun Türkmen aydınlanmasının temelini oluşturan, ana dili bilinci, uluslaşma süreci, Türkmen birliği, devletleşme, sosyal adalet vb konulardaki görüşleri değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Mahdumkulu, aydınlanma, Türkmen, Türk dünyas
