Ahmed-i Dâ’î’nin Teressül Adlı Eserinin Yeni Bir Nüshası

Ṣalāḥ al-Dīn al-ʿAlāʾī (d. 761/1359) was a scholar who lived in the period of the Mamluks, who made important contributions to the science of ḥadīth both with his duties in ḥadīth schools, and his works in the field of ḥadīth criticism/the discipline of al-jarḥ wa-l-taʿdīl (impugning and accrediting). One of his works on the science of ḥadīth is Ibn al-Jawzī's (d. 597/1201), al-Naqd al-Sahîh, which he wrote in order to explain that the ḥadīths that he decreed were fake up in Maṣābīḥ al-Sunna are not as claimed. The author's work in question is one of the first texts of authorship written for Ibn al-Jawzī's al- Mawḍū'āt and al-'Ilal. This article focuses on ʿAlāʾī's life, his identity as a muḥaddith and his contributions to the science of ḥadīth, as well as his evaluations on some of the ḥadīth in question in our country. The aim of the study is to identify ʿAlāʾī's personality and the introduction his work, the method he followed in his analysis of ḥadīth, and to gain an idea about whether

Türkistan’da yazdığı Türkçe ve Farsça şiirleriyle yaşadığı dönemde oldukça tanınan Ṣûfî Allâhyâr, 1633/1634 (H. 1043) yılında Semerkant yakınlarındaki Kettekurgân’ın Mingler köyünde dünyaya gelmiş, 1723/1724 (H. 1136) yılında Surhanderyâ’daki Denov şehrinin Kettevahşivar (Rahşavar) köyünde vefat etmiştir. Nakşibendî şeyhi olarak çevresinde etkili bir isim olarak tanınan Ṣûfî Allâhyâr, yazdığı tasavvufî eserlerle insanlara yol gösterici olmuştur. Onun önemli eserlerinden biri de Ŝebâtü’l-‘Âcizîn’dir. Ŝebâtü’l-‘Âcizîn, Çağatay Türkçesi ile mesnevi tarzında yazılmış dinî, ahlakî, tasavvufî bir eserdir. Bu eser Türkistan’ın farklı bölgelerinde, İran’da, Pakistan’da, Afganistan Türkleri arasında çok yaygın bir şekilde sevilip okunmuştur. Dolayısıyla bu eserin Taşkent, Buhara, Kazan, Bakü, Tahran, Süleymaniye, Şam, Peşaver nüshaları gibi oldukça fazla sayıda nüshası mevcuttur. Bazı nüshalarında eserin adı “Ṣûfî Allâhyâr” olarak geçmektedir. Son dönemlerde Arap ya da Kiril alfabesiyle Özbekistan’da, Kazakistan’da, Kırgızistan’da yeniden basımı yapılmıştır. Ṣûfî Allâhyâr’ın “Ŝebâtü’l-‘Âcizîn” adlı eserinin elimizdeki nüshasının adı, Taşkent nüshası gibi “Ṣûfî Allâhyâr” olarak geçmektedir. Ancak karşılaştırmamızda bu nüshanın Taşkent nüshasından ses ve biçim özellikleri bakımından farklılıklar gösterdiği görülmüştür. Oldukça yıpranmış olan nüsha, Ulupamir Kırgızları arasında tespit edilmiştir. Bu çalışmada, önce Ṣûfî Allâhyâr’ın eserinin elimizdeki nüshası ile Taşkent, Tahran, Süleymaniye, Şam ve Peşaver nüshaları karşılaştırılacaktır. Daha sonra nüshalar arasındaki ayırıcı özelliklerin Çağatay Türkçesindeki ses ve şekil özelliklerinden farklılık gösterip göstermedikleri ve bunların hangi çağdaş Türk lehçeleri ile bağlantılı olabileceği değerlendirilecektir.

Dîvân Yolunda Bir Bilge: Prof. Dr. Bayram Ali Kaya Armağan Kitabı, 2024

Öz: Biyografik kaynaklarda kendileri ve eserleri hakkında bilgi bulunduğu halde günümüzde eserlerinin nüshaları elimizde olmayan, bu yüzden de edebiyat tarihimizdeki yerleri tam olarak belirlenemeyen birçok müellif bulunmaktadır. Bunlardan birisi de 18. yüzyılın önemli tezkire yazarlarından birisi olan Mehmed Sâlim Efendi'nin babası Şeyhülislam Mustafa Mirzâ Efendi'dir (ö. 1135/1722). Kaynaklarda kendisinin Eşrât-ı Sâ'at isimli Türkçe bir eseri bulunduğu söylense de bu yazının kaleme alındığı döneme kadar herhangi bir nüshası tespit edilememişti. Bu çalışmada, yakın zamanda tespit edilen bir nüshası üzerinden Eşrât-ı Sâ'at'in günümüze kadar tespit edilemeyişinin kataloglamaya dayalı nedenleri, nüshanın ayrıntılı tavsifi, eserin muhtemel telif tarihi ve muhteva incelemesi yapılacaktır. Eşrât-ı Sâ'at'in esas bölümlerinde kıyamet alametleri hakkındaki rivayetlerin derlenmiş, hâtime kısmında ise yöneticilere nasihatlerde bulunularak özet mahiyetinde bir siyasetname metni ortaya konmuştur.

Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2025

“Sîret” bilinen yaygın ismiyle “siyer”, Hz. Peygamber’in hayatını konu alan ve 14. yüzyılla beraber Türk edebiyatında önce tercüme daha sonra ise telif şeklinde görülmeye başlayan, manzum, mensur ve manzum-mensur karışık olarak yazılan bir türün adıdır. Türklerin sohbet meclislerinde Hz. Peygamber, Hz. Ali ve diğer sahabelerin hayatları, mücadeleleri ve faziletleri her zaman bir merak ve söyleşi konusu olmuştur. Zamanla bu konular etrafında eserler telif edilmiştir. Bu maceralar üzerine eserler telif eden müelliflerden biri de 15. yüzyıl şairlerinden Muhammed’dir. Muhammed, bu eserini Hasan el-Bekrî’nin siyerinden hareketle nazmetmiştir. Yazıldığı dönemde ve sonrasında halk tarafından çok sevilen bu kitabın birçok nüshası istinsah edilmiştir. Kütüphanelerde bu eserin günümüze kadar ulaşabilmiş tam ve eksik olmak üzere 69 adet nüshası tespit edilmiştir. Tespit edilen bu nüshalara ek olarak şahsi kütüphanemizde, Muhammed’in “Siyeri”nin 434 varaktan meydana gelen ve sonunda İslâm dünyasının ilk 5 halifesinin hayat ve vefatlarını konu alan bir ek manzumenin de yer aldığı yeni ve bilinmeyen bir nüsha daha vardır. Bu çalışmamızda bu nüshanın tavsifi ve eser hakkında yapılmış en geniş iki çalışmada esas alınan diğer tam nüshalarla karşılaştırılması yapılmıştır. Eserin kapak da dâhil bazı bölümlerinin fotoğrafları çalışmanın sonuna eklenmiştir. Böylece eserin

TDK Belleten, 2021

Bu makale ile okuyucuya sunulan metin, Hemdemî’nin Fihrist-i Şâhân’ının yeni bir nüshası ve zeylinden oluşmaktadır. Müellif, ismini veya mahlasını belirtmemiştir. Millî Kütüphane’de bulunan yazma bir esmayıhüsna metninin arkasında 35b-39b varakları arasında yer almaktadır. Osmanlı tarihi yazımında, Fihrist-i Şâhân gibi yazarı belirtilmeyen veya bilinmeyen ve bugün anonim Tevârih-i Âl-i Osman olarak nitelenen, manzum ve mensur birçok tarihî metin bulunmaktadır. Yazarı bilinmeyen bu zeyil, Hemdemî’nin IV. Mehmed ile biten metninin ardından II. Süleyman, II. Ahmed, II. Mustafa ve III. Ahmed Han dönemlerini manzum olarak işlemektedir. Metin yarım bırakılmışa benzemektedir. Bu çalışmayla ilk kez neşredilen metin, Cumhuriyet Üniversitesi Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Mehmet Arslan tarafından yayımlanan nüshayla karşılaştırılmış ve aradaki nüsha farkları dipnotlar ile belirtilmiştir.

Doğu Araştırmaları, 2024

Nizâmî-i Gencevî, Fars edebiyatında hamse yazma geleneğinin öncüsü olarak kabul edilir. Şairin Penc Genc isimli hamsesini oluşturan eserler, yazıldığı coğrafyanın dışında da oldukça ilgi görmüş, hamseyi oluşturan mesnevilerin tümüne birçok nazire yazılmıştır. Bu hamseyi oluşturan mesnevilerden ilki olan Mahzenü'l esrâr, şairler tarafından adeta ulaşılması gereken bir mertebe olarak görülmüş ve bu esere nazire yazmak neredeyse bir gelenek halini almıştır. Osmanlı sahasında da birçok şairin ilgisini çeken bu esere hem Türkçe hem Farsça nazireler yazılmıştır. X/ XVI. yüzyılda, Osmanlı hâkimiyeti altında bulunan Bağdat'ta yaşayan Şemsî-i Bağdâdî de, Mahzenü'l esrâr'a nazire yazan o şairlerden biridir. Bu çalışmada Şemsî-i Bağdâdî'nin, Nizâmî'nin Mahzenü'l esrâr adlı eserine nazire olarak kaleme aldığı Manzar-i ebrâr mesnevisi incelenmiş ve çeşitli açılardan Mahzenü'l esrâr ile benzerlik ve farklılıkları ortaya koyulmaya gayret edilmiştir.

Bu çalışma, 2020 yılında tarafımdan yapılan "Gulâmî'nin Dâsitân-ı Hadîcetü'l Kübrâ Adlı Eserinin Bilinmeyen İki Nüshası ve Diğer Nüshalarına Dair" adlı çalışmanın devamıdır.

Sosyal Bilimler Dergisi sobider, 2020

I NÜZÛL 1 Özet Esbâb'ı Nüzûl İslam'ın ilk devrinden itibaren Kur'ân İlimleri içerisinde etkili bir yere sahip olmuş, varlığı ile İslam dünyasına ilahi murada matuf anlayış/kavrayış biçimlerinin geliştirilmesine katkıda bulunmuştur. Sahabeyi de üstün kılan vasıflardan birisi de nüzûl ortamına, zamanına, âyetlerin kimin hakkında indiğine vb sebebi nüzûle ilişkin hususların bilinmesindeki yetkinliğidir. Onların bütün bu hususlara vâkıf olması aynı zamanda ilâhi maksada da hâiz olmalarını sağlamıştır. Ebu Ubâde'nin İbrahim Teymi'den naklettiği, aynı dine, aynı kıbleye sahip olan ümmetin ihtilafa düşmesi hususundaki rivâyeti esbâb'ı nüzulün önemini bir kez daha ortaya çıkarmıştır. Biz bu makalemizde çağdaş dönem yazarlarında biri olan, hayatını İslam davası uğruna mücadelelerle geçiren Mevdûdî'nin Tefhîmu'l Kur'ân adlı eserine esbâb'ı nüzûl konusunu ele aldık. Mevdûdî'nin sebeb-i nüzûle bakış açısını, yöntemini inceleyip ilgili rivayetler hususundaki değerlendirmelerine değindik. Ayrıca klâsik dönemlerde tartışma konusu olan belli başlı meselelerde müfessirin yaklaşım tarzlarını ele aldık. Bu sayede müfessirler içerisinde Mevdûdî'nin yeri ve önemi hakkında okuyucuyu bilgilendirmeye çalıştık.