Sözlüksel İşteş Çatı

International Journal Of Turkish Literature Culture Education, 2018

Duygu ve düĢünceleri ifade etmede en önemli araç dildir. Ġnsan, dil ile duygu ve düĢüncelerini mümkün olabildiği kadar ayrıntılı anlatabilmeyi amaçlar. Bu ayrıntılar, gerekli yerlerde dilin birtakım imkânlarından faydalanmakla ortaya çıkar. Çatı kategorisi bu ayrıntıları ifade etmek için kullanılabilecek imkânlardan birisidir. Bu çalıĢmada Türkçede iĢteĢ çatı yalnızca Cumhuriyet Dönemi eserlerinden hareketle ele alınmıĢ, iĢteĢ çatı oluĢturan yapılar ve iĢlevleri tespit edilmiĢtir. Geleneksel dil bilgisinde iĢteĢ çatı genellikle biçim birimsel 1 açıdan ele alınır ve iĢteĢ çatının yalnızca-{(I 4)Ģ}-biçimbirimi ile kurulduğu belirtilir. Oysa iĢteĢ çatı; biçim birimsel yapının yanı sıra biçim-söz dizimsel, söz dizimsel ve sözlüksel yapılarla da oluĢturulabilmektedir. Bu çalıĢmada Türkçede iĢteĢ çatı oluĢturan yapılar, iĢteĢlik iĢlevleri ve iĢteĢ çatının özellikleri ortaya konmaya çalıĢılacaktır.

VIII. ULUSLARARASI TÜRK DILI KURULTAYI 22-26 Mayıs 2017, 2021

Sanat Kritik, 2021

Birazdan inceleyeceğiniz sözlük maddeleri Sabancı Üniversitesi’nde 2021 yılının Güz döneminde açtığım PROJ201 kodlu “Füruzan’ın Kelimeleri” dersini alan Helin Su Aydın, Ecem Balık, Defne Talya Boyar, Eda Melin Develioğlu, Bilgekağan Durmaz, Defne Hız, Hilal Kakışım, Simge Kanmaz, Rana Kocagöz, Karya Kölgesiz, Şevval Perk, Ömer Faruk Tarakçı ve Pırıl Teker tarafından hazırlandı. Bu sözlük denemesi, dönem boyunca Füruzan edebiyatı üzerine yaptığımız çalışmaların bir bölümünü temsil ediyor. Çalışmaya başlarken ilk amacım, genç okurların ilk kez karşılaştıkları Füruzan metinlerinin estetik yanıyla nasıl ilişkilendiklerini görmekti. Bununla birlikte okuma edimi sırasında anlam oluşturmakta zorlandıkları yerleri nedenleri ile birlikte tespit etmek ve bunlardan bir sözlük oluşturmaktı. Bu sebeple bazı ifadeler sadece kelime anlamı boyutuyla, bazıları taşıdıkları tarihsel, kültürel ya da siyasi veçheleriyle bu mütevazı sözlüğe dâhil oldular. Keyifli okumalar dileriz. Aslan Erdem

2021

Sozluksellesme; genis anlamda sozcuklerin veya eklerin diger eklerle ya da birlikte kullanildigi diger sozcuklerle anlamsal farkliliklara ugrayarak ayri ve farkli bir anlami isaretlemesi, kodlamasi sonucunda sozluk birimi hâline gelmesidir. Sozluksellesmenin bir turu olan bicimbirimsel sozluksellesme ise, bicimbilgisel donuklasma, degisme, ornekseme, ekleme, sozcukbirimsel sinifa gecme, dilbilgisellesme, eksiltme vb. yollarla gerceklesmektedir. Bu tur sozluksellesme, bicimbilgisel acidan seffaf gorunen, yapisal acidan cozumlenebilir olan ancak donuklasmis olan yapilar olarak degerlendirilmektedir. Cati bicimbirimlerini alan eylemlerin sozluksellesmesi de bu turden bir sozluksellesmedir. Cunku cati eki alan yapilara eszamanli bakildiginda cozumlenebilirliklerinin yuksek, yapiyi olusturan unsurlarin anlam acisindan seffaf oldugu gorulmektedir. Ancak yine de cati bicimbirimi almis eylemlerin bir kismi metaforik olarak farkli anlami isaretlediklerinden sozluk icerisinde ayri bir birim o...

Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama analiz ve bilgilerin sunumu aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalışmanın Eskişehir Osmangazi Üniversitesi tarafından kurulan bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını kabul ettiğimi ve hiçbir şekilde intihal içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu beyana aykırı bir durum saptanması halinde ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm. Muharrem YILDIZ ÖZET ESKİ TÜRKÇEDE İŞLEVSEL BAĞLAMDA ÇATI EKLERİ YILDIZ, Muharrem Yüksek Lisans-2014 Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Danişman: Doç. Dr. Ferruh AĞCA Araştırmada Eski Türkçedeki çatı eklerinin yüklendiği farklı görevler ile çatı eklerinin yeniden tanımlanması ve kategorize edilmesi konu edinilmiştir. Türk runik harfli çevreden, Maniheist ve Budist çevreden, Karahanlı, Eski Anadolu, ve Türkiye Türkçesinden seçilen örnekler ile çatı eklerinin Eski Türk dili alanında işlevlerine göre tanımlanması amaçlanmıştır. Birinci bölümde çatı kavramının dilbilimsel açıdan izahına çalışılmıştır. İkinci bölümde klasik dilbilgisi anlayışına göre Türkiye Türkçesi alanında çatı kavramının işlenişi konu edinilmiş ve bu anlayışa göre konunun izaha muhtaç yönleri belirlenip, dilbilgicilerin konuyla ilgili farklı görüşleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, her bir çatı ekinin Eski Türkçede ve günümüz Türkiye Türkçesindeki işlevleri hakkında bilgi verilmiştir. Çatı eki almış olan fiiller, belirlenen eserlerden taranmış ve bu eklerin çatı içerisinde ve çatı haricindeki işlevleri veya işlevsiz durumları beş başlık altında tasnife çalışılmıştır. vi Eski Türkçede çatı eklerinin bazı örneklerde çatı değişimine sebep olmayıp sadece türetimlik işlevi gördüğü, -(X)n-ve -(X)t-ekli pek çok örnekte bu eklerin pekiştirme amaçlı kullanıldığı, günümüz Türkiye Türkçesinde ettirgenlik işlevi ile kullanılan -(X)t-, -DXr-eklerinin Eski Türkçede işlev kaymasına uğrayarak edilgenlik işlevi gördüğü, günümüz Türkiye Türkçesinde çatı eklerinin üst üste gelebilme durumu belirli kaidelerle sınırlandırıldığı halde Eski Türkçede bazı fiillerin bu kaidelere aykırı biçimde şekillendiği vb. sonuçlara ulaşılmıştır. ABSTRACT VOICE SUFFİXES İN FUNCTIONAL CONTEXT İN OLD TURKİSH YILDIZ, Muharrem

Sanat Kritik , 2021

Birazdan inceleyeceğiniz sözlük maddeleri Sabancı Üniversitesi’nde 2021 yılının Güz döneminde açtığım PROJ201 kodlu “Füruzan’ın Kelimeleri” dersini alan Helin Su Aydın, Ecem Balık, Defne Talya Boyar, Eda Melin Develioğlu, Bilgekağan Durmaz, Defne Hız, Hilal Kakışım, Simge Kanmaz, Rana Kocagöz, Karya Kölgesiz, Şevval Perk, Ömer Faruk Tarakçı ve Pırıl Teker tarafından hazırlandı. Bu sözlük denemesi, dönem boyunca Füruzan edebiyatı üzerine yaptığımız çalışmaların bir bölümünü temsil ediyor. Çalışmaya başlarken ilk amacım, genç okurların ilk kez karşılaştıkları Füruzan metinlerinin estetik yanıyla nasıl ilişkilendiklerini görmekti. Bununla birlikte okuma edimi sırasında anlam oluşturmakta zorlandıkları yerleri nedenleri ile birlikte tespit etmek ve bunlardan bir sözlük oluşturmaktı. Bu sebeple bazı ifadeler sadece kelime anlamı boyutuyla, bazıları taşıdıkları tarihsel, kültürel ya da siyasi veçheleriyle bu mütevazı sözlüğe dâhil oldular. Keyifli okumalar dileriz. Aslan Erdem

Oğuz Bitig: Modern ve Tarihsel Oğuzca Üzerine Araştırmalar, 2021

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

Sözlükselleşme, sözcüklerin veya eklerin diğer eklerle ya da birlikte kullanıldığı diğer sözcüklerle anlamsal farklılıklara uğrayarak ayrı ve farklı bir anlamı işaretlemesi, kodlaması sonucunda sözlük birimi hâline gelmesi olayıdır. Sözlükselleşme ile ortaya çıkan yeni sözcükler sözlüğe, dilin söz varlığına yeni ve farklı bir anlamla girmiş olurlar. Bu yönüyle anlamsal değişim veya yeni bir anlamın işaretlenmiş olması, sözlükselleşmede esas unsur olarak görülmektedir. “Yeni” anlam; dilin ses, ek, sözdizim ve karışık unsurlarından kaynaklı olabilmektedir. Bu çalışma ise temel olarak ek kaynaklı sözlükselleşme ile ilgili olacaktır. Tarihî süreçten bugüne Türkçenin genel ek yapısı aynıdır. Bu yapı içerisinde eklerin işlevsellikleri de çok büyük oranda ortaktır. Çatı eklerinin de Kıpçak grubunu oluşturan Başkurt, Karaçay – Malkar, Karakalpak, Kazak, Kırgız, Kırım – Tatar, Kumuk, Nogay ve Tatar Türkçelerinde işlevlerinin ortak, çözümlenebilirliklerinin yüksek, yapıyı oluşturan unsurların...

Orta çatı dünya dillerinin en temel ve dikkat çekici dil bilgisel kategorilerinden biridir. Buna karşın Türkçede birkaç çalışma dışında orta çatı pek kabul görmez. Bu, orta çatının biçim-sözdizimsel ve anlam bilimsel özelliklerinin tam olarak belirlenememesine yol açmıştır. -(X)n-ve -(X)l-ile teşkil edilmiş fiil şekilleriyle tanımlanan orta çatı Türkçede çoğunlukla biçim-sözdizimsel özellikleri aynı olan ayrık geçişsiz, kişisiz edilgen gibi farklı çatı kategorileriyle, özellikle de dönüşlülükle karıştırılmıştır. Dönüşlülük ve edilgenlik daha geç dönemde oluşmuştur. Orta çatı ise çok daha eski ve asli bir yapıdır. Bugün dönüşlü kabul edilen fiil şekilleri gerçekte Eski Türkçeden beri kullanılan orta çatı fiilleridir. Orta çatı ve dönüşlülüğün Türkçede farklı ifade yolları vardır.

ournal Of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları Festschrıft In Honor Of Orhan Bilgin II, 2023

Bu makale, 27 Haziran 2021 tarihinde III. Rumeli [Dil, Edebiyat ve Çeviri] Sempozyumu'nda sunulan ve özet olarak basılan aynı adlı bildirinin yeniden gözden geçirilmiş ve genişletilmiş hâlidir.