Van Küresi̇n Ağzinda Deyi̇mler

Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü dergisi, 2017

Ağız çalışmalarında genellikle sözlük ve dizinler hazırlanır. Ancak bu sözlük ve dizinlerde deyim ve özellikle atasözlerine pek yer verilmez. Bir dilin ifade gücü, işlenmişlik düzeyi ve söz varlığının zenginliğini gösteren deyim ve atasözlerinin ağız çalışmalarında göz ardı edilmesi, bu araştırmalarının önemli bir eksikliğidir. Bu eksiklik, ağız çalışmalarında elde edilen verilerin yeterince değerlendirilmediğini gösterir. Yapılan ağız çalışmalarında deyim ve atasözleri tespit edilerek bunların nerede, ne için ve ne anlamda kullanıldıkları kayıt altına alınmalıdır. Böylece bir yandan pratik zekâ ürünü olan konuşma dilinin kayıt altına alınmasına önemli katkılar sağlanırken bir yandan da kültür mirası kayıt altına alınmış olur. Mülakat, gözlem ve sınıflandırma metotları kullanılarak sondajlama usulüyle yapılan bu çalışmada Van il merkezi ve merkeze bağlı köyler ile Özalp, Saray, Edremit ilçe merkezleri ve bu ilçelere bağlı köylerde konuşulan Van Küresin Ağzı'nda kullanılan atasözlerinden oluşan söz varlığı derlemeleri yapılmıştır. Daha sonra bu ağızda kullanılan sesler tespit edilerek bir alfabe oluşturulmuş, yapılan derlemeler bu alfabeye göre belirlenen transkripsiyon işaretleriyle deşifre edilmiştir. Böylece yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Van Küresin Ağzı'nın ifade gücü, işlenmişlik düzeyi ve söz varlığı zenginliğini gösteren atasözlerinin dokümantasyonu çıkarılmıştır. Bu atasözlerinin kaynak kişileri özellikleriyle beraber verilmiş ve derlenen atasözlerinin ne durumda, niçin ve ne anlamda kullanıldıkları tespit edilerek kayıt altına alınmıştır.

2023

Öz 13. yüzyıla kadar tek bir yazı dili olarak gelişen Türkçe, bundan sonra çeşitli sahalarda başka yazı dilleri ile ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu yazı dillerinden birisini de Batı Türkçesi oluşturmaktadır. Batı Türkçesi, bugünkü Türkiye Türkçesi, onun oluşumundaki ilk halkayı oluşturan Eski Anadolu Türkçesi ve onun devamı olan Osmanlı Türkçesini içine alan dönemin adıdır. Batı Türkçesinde 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi olarak iki farklı lehçe meydana gelmiştir. Azerbaycan Türkçesi sadece Azerbaycan sahasında değil; Türkiye'de de özellikle Doğu Anadolu ağızlarında etkisini göstermiştir. Bu ağızlardan birisi de Van ağzıdır. Van ağzı gerek ses gerek şekil bilgisi noktasında birçok yönden Azerbaycan Türkçesi özelliği taşımaktadır. Ancak söz konusu ağız zamanla Türkiye Türkçesi ve ağızlarıyla yakın teması neticesinde Azerbaycan Türkçesi özelliklerinden yavaş yavaş sıyrılıp bir Türkiye Türkçesi ağzı olma yolunda seyretmektedir denilebilir. Azerbaycan Türkçesinin Van ağzındaki izleri, söz varlığında da izlenebilmektedir. Söz varlığının önemli bir yönünü deyimler oluşturmaktadır. Deyimler, genelde en az iki kelimeden oluşan, mecaz anlam kazanmış kalıp ifadelerdir. Deyimin kalıp ifadelerden oluşması, onların değişmeden günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Dolayısıyla bunlar, söz varlığı tespitinde önemli veriler sunabilmektedir. Bu çalışmada Azerbaycan Türkçesinin söz varlığı Van ağzında deyimler özelinde ele alınmıştır. Toplamda 110 deyim incelenmiş ve bunların Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan deyimlerden farklı olmasına dikkat edilmiştir. Makale, bir derleme çalışması olması nedeniyle kaynak kişilerle görüşülmüştür. Bu kişilerle ilgili bilgiler çalışma sonunda sunulmuştur.

Sosyal Bilimler Enstitüsü dergisi, 2024

Deyim; genellikle en az iki kelimeden oluşan, gerçek anlamından az ya da çok uzaklaşıp mecaz bir anlam kazanmış, anlatıma canlılık, renk ve heyecan katan kalıplaşmış söz dizileri olarak tanımlanabilir. Deyimin kalıplaşma özelliği, onun uzun süre değişmeden günümüze kadar ulaşmasını da beraberinde getirmiştir. Bu özelliği deyimi, dil açısından ele alınıp incelenmesi noktasında çekici bir hâle getirmiştir. Türkçe ilk kullanıldığı dönemlerden itibaren zengin bir deyim varlığına sahip olmuştur. Bu zenginlik, Türkçenin sadece yazı dillerinde değil; aynı zamanda bu yazı dillerine mensup olan ağızlarında da kendisini göstermiştir. Ağızlarda kullanılan deyimler üzerine yapılan çalışmaların sayısı son zamanlarda artmıştır. Bu çalışmada da Van ağzındaki deyimler ele alınmıştır. Van ağzı Türkiye'deki ağız sınıflandırmalarında Doğu Grubu Ağızları arasında ele alınmaktadır. Söz konusu ağız özellikle deyim varlığındaki zenginliğiyle dikkat çekicidir. Bu deyimler, birçok kavramın ifadesinde rol oynamaktadır. Bu kavramlardan bazıları;

2010

Surp Vardan Kilisesi, Eski Van Şehri'nin kuzeydoğusunda yer almaktadır. Günümüzde yapının beden duvarlarının bir kısmı ile dış örtü sisteminin tamamı yıkıktır. Yapım tarihi ve mimarı hakkında herhangi bir yazılı helge bulunmayan yapının muhtemelen 15. ya da 16 yy. inşa edildiği tahmin edilmektedir. Kare formlu ana mekandan merkezi kuhheyc geçişler köşelerde pandantiflerle sağlanmıştır. Dışa taşıntı yapmayan apsis 3.80 m derinliğinde 4. ı 5m genişliğinde olup beşgen forınludur. I\psisin iki yanında postoforion hücreleri yer almaktadır. Kilisenin aydınlattıması yedi mazgal pencere ile sağlanmıştır. Yapı da yapı malzemesi olarak kesme taş, kaba yonu ve moloz taş bir arada kullanılmıştır.

Murat NAG/Ş muratnagis@aktue/arke%ji.com.tr

2019

Makalede farkli mensei ulkeden kadin multecilerin Turkiye’nin Van ilinde yasadigi deneyim farkliliklari analiz edilmektedir. Bu cercevede makale, “multeci” olarak tanimlanan gocmen gruplarin aslinda cinsiyetine, mensei ulkesine, irkina, dinine ve mezhebine gore yasadigi sorunlar arasinda ciddi farkliliklar oldugunu one surmektedir. Bu farkliliklari tespit etmek her bir grubun ev sahibi topluma entegrasyonunda birbirinden farkli cozumler ve araclar gelistirdigini de ortaya koymaktadir. Bu nedenle makalede esasinda entegrasyon politikalari gelistirilirken “multeci”nin degil, “multeciler”in gozetilmesi gereginden hareket etmektedir. Bu iddiayi sinayabilmek icin literatur taramasina ek olarak Afganistanli, Iranli ve Suriyeli kadin gocmenlerle yapilan odak grup gorusmesi verileri kullanilmistir. Arastirmanin yapildigi kent olarak tarihsel olarak goc yollari uzerinde bulunan Van ili secilmistir. Farkli mensei ulkeden multecilere tarihten bu yana ev sahipligi yapan Van kenti, multeciler ar...

Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 1992

Turkish Studies, 2013

This article tells about another Kasidah by Âgehî titled as "Şütür Kasidah", which seems to be as original as the Keşti Kasidah. This poem is rather different from the conventional kasidah or eulogium since it gathers about one word and conceptualize it as a symbol in sufi tradition. It was transcribed, paraphrased and interpreted so as to identify the meanings of the word şütür.

Yüzüncü yıl üniversitesi fen bilimleri enstitüsü dergisi, 2005

The Journal of Academic Social Science Studies, 2015

Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü başta olmak üzere Ordu ili ağzı üzerine yapılmış derleme, inceleme, araştırma vb. nitelikteki yazılı kaynaklara dayalı olarak Ordu ili ağzının söz varlığının önemli bir kısmını oluşturan deyimleri tespit etmeyi ve bir araya getirmeyi amaçlayan bu çalışmada kelime grubu yapısındaki deyimlerde yapı, anlam ve köken bilgisi üzerinde durulmuştur. Ordu ağzındaki deyimler genellikle isim tamlaması, sıfat tamlaması, isim-fiil grubu, sıfat-fiil grubu, tekrar grubu, edat grubu, birleşik fiil ve kısaltma gruplarından oluşmuş olup bunların içerisinde en fazla isim-fiil ve birleşik fiilden oluşmuş kelime gruplarının fazlalığı dikkati çekmektedir. Deyimlerin çok az bir kısmı da ilenç/beddua kelimelerinden oluşmuştur. Bunlar genellikle "baba" kelimesi ile türetilmişlerdir. Örneğin; baba çıkasıca, baba tutasıca, baba tutmaz, babalar ala, karababaya tutulmak gibi. Eski Uygur Türkçesi'nden günümüze Türkiye Türkçesi ağızlarında hâlen kullanılan eski (arkaik) kelimelere Ordu ağzında da rastlamak mümkündür. Örneğin süksün (<süskün), samık, osmak ~ ozmak gibi. Yabancı kelimelerin sayısı ölçünlü dile göre ağızlarda daha az sayıdadır. Bu özelliği Ordu ağzında da görmek mümkündür. Ordu ağzındaki deyimlerde ağırlıklı olarak Türkçe kelimeler tercih edilmiştir. Kullanım sıklığına göre yabancı kelimeler genellikle Arapça, Farsça, Rumca, Ermenice gibi Doğu kökenli olup onları İngilizce ve Fransızca gibi Batı kaynaklı kelimelerin izlediği görülür.