TOKAT COĞRAFİ KONUMU VE SINIRLARI

Me'âni'l-Kur'ân eserleri ile tefsir kaynakları arasına girmiştir. Söz konusu bu birikim âyetlerin dil ile ilgili tefsirlerinde yoğun bir biçimde kullanılmıştır. Sonraki dönemlerde ise kırâat farklılıkları tefsir kaynaklarında daha sık olarak kullanılmaya başlanmıştır. Mütevâtir ve şâz kırâatler müfessirlerin en önemli tefsir malzemesi olmuş ve tefsir kitapları vasıtasıyla kuşaktan kuşağa aktarılmışlardır. İlk dönemlerden itibaren tarihî seyir içerisinde; Taberî'nin (ö. 310/923) Câmiʿu'l-beyân ʿan te'vîli âyi'l-Kur'ân'ı, İbn Ebû Hâtim'in (ö. 327/938) Tefsîrü'l-Kurʾâni'l-ʿazîm'i, Ebû İshak es-Sa'lebî'nin (ö. 427/1035) el-Keşf ve'l-beyân ʿan tefsîri'l-Kurʾân'ı, Ferrâ el-Beğâvî'nin (ö. 516/1122) Meʿâlimü't-tenzîl'i, İbn Atıyye el-Endelüsî'nin (ö. 541/1147) el-Muharrerü'l-vecîz'i, Zemahşerî'nin (ö. 538/1144) Keşşâf'ı, Fahreddin er-Râzî'nin (ö. 606/1210) Mefâtîhu'l-ġayb'ı Kurtubî (ö. 671/1273) el-Câmiʿ li-ahkâmi'l-Kurʾân'ı vb.tefsir kaynakları mütevâtir kırâatlerin yanında çok fazla sayıda şâz kırâatin taşıyıcı unsurları olmuşlardır. Müfessirler İslâm düşünce geleneğinde önemli bir yer temsil ederler. Kur'ân'ı, murad-ı ilahi doğrultusunda anlama konusunda kırâatlere geniş yer veren müfessirlerin ortaya koydukları çabaları, kırâat tasavvurlarını ve kırâatlerle alakalı fikirlerini belirlemek tefsir tarihi açısından önem arzetmektedir. Rûhu'l-Me'ânî tefsiri, mütekaddim ulemanın kitaplarında dağınık olarak yer alan kırâat malzemesinin toplu olarak değerlendirildiği çalışmalardan biridir. Bu çalışmamızla kırâat müktesebatının, son dönem müfessirlerden birisi olan Âlûsî tarafından işleniş tarzını, kırâat tasavvurunu ortaya koymayı amaçlıyoruz. Aynı zamanda kırâat-tefsir ilişkisi alanındaki çabalara yeni bir halka ekleyerek bu alana katkı yapmayı amaçlıyoruz.

Bu çalışmayı hazırlarken kendileri ile değişik konuları tartışma imkanı bulduğumuz, mülakatlar, çalıştaylar ve diğer vesilelerle bilgi ve tecrübesine başvurduğumuz, isim sırasına göre, Ali Fuat Bilkan, Fuat Keyman, İbrahim Beyyumi Ghanem, İhsan Bal, Fatih Tayfur, Misbah el Ahdab, Mouayed Alwindawi, Naci Koru, Özdem Sanberk, Rabi el Hafidh, Samir Budinar, Sayyar el Cemil ve Ziya Öniş'e teşekkürlerimizi sunarız. Bu çalışmanın makale versiyonu Akademik Ortadoğu dergisinde yayınlanmıştır. Rapor formatında yeniden basılmasına izin verme nezaketinde bulunuduğu için editör Mehmet Şahin'e de ayrıca teşekkür ederiz.

HISTORY STUDIES (İnternational Journal of History), 2019

Tanzimat'ın ortaya çıkış idealinin bir uzantısı olarak Osmanlı ülkesinde çok kapsamlı bir varidat tespiti yapılması gerekiyordu. Bu maksatla devletin nüfus, emlak, arazi ve hayvanat varlığını ortaya koymak için 1840 yılı başında Muhassıllık Kurumu kurulmuştur. Bu bağlamda ülkede 1840-1846 yılları arasında iki seri halinde varidat sayımı yapılmıştır. Bu sayımlarda tutulan kayıtlar neticesinde Osmanlı tarihinin en kapsamlı emlak, arazi ve hayvanat kayıtları olan Temettüat defterleri ortaya çıkmıştır. XIX. yüzyıl Osmanlı tarihi hakkında yapılan çalışmalarda vazgeçilemez bir önemi haiz olan bu defterler sayesinde, Osmanlı Devleti'nin sosyal ve ekonomik yaşamına dair detaylı bilgilere ulaşılmaktadır.

Ülkemizde 1950’li yıllardan itibaren Marshall Planı çerçevesinde ivme kazanan kentleşme hareketi, günümüze kadar sürekli artarak devam etmiş ve kentlerin nüfuslarının kontrol edilemeyecek şekilde artmasına neden olmuştur. Bu süreçte ortaya çıkan kentleşme, sanayileşmenin sonucunda gerçekleşmiş düzenli bir kentleşme olmayıp, plansız ve sağlıklı olmayan bir kentleşmedir. Bu durum kentlerimizde geçmişten günümüze kadar devam eden birçok soruna yol açmıştır. Bu sorunlar kentin hem fiziksel yapısında hem de toplumsal yapısında kendini göstermiştir. Kentteki sorunların çözümünde ihtiyaç duyulan olgulardan biri de kentlilik bilincidir. Bireylerin kenti algılamaları, kendilerini kente ait hissetmeleri, kenti sahiplenmeleri, kente karşı sorumluluklarının farkında olmaları sorunların çözümünde önem kazanmıştır. Bu çalışma, Tokat’ta ikamet eden bireylerin kentlilik bilincini etkileyen demografik ve sosyo-ekonomik değişkenleri ve bireylerin kentlilik bilinci düzeylerini incelemektedir. Çalışmada nicel araştırma tekniği uygulanmıştır. Veriler 574 katılımcıdan anket yöntemi kullanılarak elde edilmiştir. Anket çalışması sonrası elde edilen veriler SPSS ile değerlendirilmiştir. Uygulamadan elde edilen sonuca göre cevaplayıcılarda tam anlamıyla kentlilik bilincinin oluştuğu söylenememektedir. Kentlilik bilinci üzerinde demografik ve sosyo ekonomik değişkenlerin etkili olduğu görülmüştür.

Kavimler Göçünden sonra ikiye bölünen Roma İmparatorluğu daha sonraları İstanbul’da (Konstaninapolis) varlığını 1453 yılına kadar sürdürmüştür. Anadolu coğrafyası incelendiğinde Bizans dönemine ait birçok eser gerek yüzey araştırmalarında gerekse arkeolojik araştırmalarda karşımıza çıkabilmektedir. Bunlar genel olarak lahit mezar veya sikke, ya da çeşitli lüturjik eserler olarak karşımıza çıkmaktadır. Daha çok kurtarma ve temizleme kazılarında ya da yerleşke kazılarında karşımıza çıkan eserlerden bir tanesi genelde dini yönden ön plana çıkmış olan rölikerlerdir. Bu buluntular genel olarak bakıldığında bazen lahit formunda küçük pişmiş toprak, mermer ya da taş malzemeden yapılmış olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak metal olanları da yine kazı çalışmaları sırasında rastlanıldığı sonuç raporları ve müzelerde sergilenen örneklerden de bulunduğu görülmektedir. Bu eserler genel olarak kutsal kişilerin yani Hz. İsa gibi Hz. Meryem ve dönemin önemli azizlerinden arta kalan eşyaların bu rölik kutularına konularak genelde boyuna asılmış ve kişi üzerinde bulundurmuştur. Genel olarak Hıristiyan din adamlarının boynunda asılı olarak gömüldüğü ve daha sonraki yapılan kazılarda mezar içerisinde buluntu olarak karşımıza çıktığı görülmektedir. Bizans kronolojisi içerisinde neredeyse tüm dönemler içerisinde bu tür Röliker buluntu örnekleri ile karşılaşmaktayız.

edip (usülünü) öğretmek dinen sabit midir? 38.SORU: Nakşî tariki sâdâtının mûtâdı olduğu üzere, dil kıpırdamadan, harf ve savt olmaksızın, sadece kalp ile Allah'ı zikretmek meşru mudur? 39.SORU: Bir insan Allah'ın dostu olabilir mi? Zaten bütün müminler Allahın dostu değilmi? 40.SORU: Keşif ve keramet nedir? 41.SORU: Keramet hak mıdır? 42.SORU: Evliyanın kerâmeti hak ve sâbit midir? Ehlüllâh'ın kerâmetini inkâr edip itirazda bulunanlar, Ehl-i sünnetten sayılabilirler mi? 43.SORU: İstidraç nedir? Keramet ve istidraç arasında ne gibi farklar vardır? 44.SORU: Bey'at ne demektir? 45.SORU: Mürid ile mürşid arasında yapılan ahdin dini bir dayanağı var mıdır? 46.SORU: Süluk etmek isteyen kimse, mürşide el verip tevbe etmek suretiyle bey'at eder. Bunun dinde yeri var mıdır? 47.SORU: Kadınlardan bey'at alma, erkeklerde olduğu gibi musafaha ile mi, yoksa sadece karşılıklı sözleşme ile mi yapılır? 48.SORU: Rabıta nedir? 49.SORU: Rabıta şirk midir? 50.SORU: Rabıtanın yanlış bir yol olduğunu iddia edenlere ne dersiniz? 51.SORU: Nakşî tarikatinde oduğu gibi, diğer tarikatlerde de rabıta var mıdır? Bu rabıta evvelki devirlerde var mıydı? 52.SORU: Seyr-i Süluk ne demektir? 53.SORU: Cezbe nedir? Tasavvuf ehli bazı kimselerin vecd haline gelerek kendilerinden geçmektedirler. Bu şer'an caiz midir? 54.SORU: Tasavvufta "Cezbe" Nedir? islamda Cezbe var mıdır? 55.SORU: Murakabe ne demektir? 56.SORU: Hatme-i Hacegân nedir? 57.SORU: Teberrük caiz midir? Peygamberle velilerin kendilerine has hırka ve sarık gibi eşyalarını, giyeni düşünerek, sahibine saygı ve hürmet besleyerek ziyaret etmek caiz midir? 58.SORU: Nakşibendiyye'nin Halidiyye koluna mensup sofilerin yapmakta olduğu, sessiz, hareketsiz, dil damağa rabtedilmiş olduğu halde susarak, yalnızca kalben yapılan zikir doğru mudur? 59.SORU: Zamanımızda kendilerinin tasavvuf ehli olduklarını iddia eden kimseler ile gerçek tasavvuf ehli arasında ne gibi farklar vardır? 60.SORU: Mürşid kendisine intisap eden bir kimsenin her şeyine vakıf mıdır? 61.SORU: Bazı kimseler; "Mürşidim bana putlara tap, kafir ol dese, bunu bir emir kabul eder ve kafir olurum." diyerek bu ve buna benzer cümleler kullanmaktadırlar. Böyle konuşmak caiz midir? 62.SORU: Bazı kimseler; "Mürşidim bana rızık gönderdi, mürşidim bana dünya ve ahiret ni'metlerini verdi" gibi sözler sarfetmektedir. Böyle söylemek caiz midir? 63.SORU: Mürşidi ziyaret esnasında, mürşidin elini defalarca öpmek uygun mudur? 64.SORU: Her görülen rüyanın mürşide anlatılması gerekir mi? 65.SORU: Mürşidin verdiği selam alınır mı? 66.SORU: Tarikat değiştirmek caiz midir? 67.SORU: Bazi sofiler arasında; "Benim Mürşidimin makamı daha büyüktür" gibi tartışmalar olmaktadır. Bu şekilde tartışan kimselere ne dersiniz? 68.SORU: Kişinin bir şeyh edinmeksizin zikir ve fikirde bulunması, evrâd-ı şerife okuması câiz değil midir? 69.SORU: Hallâc Mansûr'un sarf ettiği "Enel-hak" sözünü nasıl tevil edersiniz? 70.SORU: Sahih bir nisbeti bulunan bir mürşidten ruhsat ve icâzet almaksızın, bir şahıs kendi kendine (şeyhlik iddiasında bulunarak topladığı) müridlerini irşâd ve terbiye etmeye muktedir olabilir mi? 71.SORU: İrşada salahiyeti olan mürşidin kerâmet ehli olması şart mıdır? 72.SORU: İrşada salahiyeti bulunan mürşidin şartı ve alâmeti nedir?

Günümüzde mürid  (Türkçe lisanında mürit) ve mürşit  enflasyonu hat safhâda bulunuyor fakat kaliteye bakılınca da bu yok gibi… Konu hayli bir şekilde yozlaştırılmış durumda… Tasavvuf'tan ziyâde tarikat lâfı uçuşup duruyor her tarafta… Bu da tasavvuf kurumunun 'tarikat' sözcüğüyle epey yozlaştırıldığının ilk belirtisi...

Türk kültüründe her dönemde kuşlara önem verilmiştir. İslamiyet öncesi devirlerde kuşlara kurban törenlerinde, yaradılış destanlarında ve şaman geleneklerinde çeşitli anlamlar yüklenmiştir. Çeşitli kurganlardan çıkarılan eşyalarda kuş tasvirlerine yer verildiği görülmektedir. Türklerin İslamiyeti kabulüyle beraber kuşlara verilen önem katlanarak devam etmiş; bu durum sanat eserlerine de yansımıştır. Anadolu Selçuklu ve Beylikler döneminde gerek mimari eserlerin üzerinde gerekse küçük el sanatlarında çeşitli kuş tasvirleri görülmektedir. Osmanlılar döneminde ise kuş sevgisinin somut bir göstergesi olarak çeşitli yapıların üzerine kuşevleri eklenmiştir. Daha önceki dönemlerde çok nadir görülen kuşevleri, Osmanlı döneminde yaygınlaşmıştır. Kuşevlerinin erken örnekleri sade oyuk şeklinde karşımıza çıkmaktadır. 18. yüzyıl ve sonrasında ise yapı tasvirli cephe düzenlemeleriyle zarif örnekler yapılmaya başlanmıştır. Özellikle dönemin başkenti İstanbul’da en dikkat çekici örneklerini gördüğümüz kuşevleri, Anadolu’da ve Balkanlarda da farklı merkezlerde karşımıza çıkmaktadır. Tokat Anadolu’da kuşevlerinin görüldüğü kentlerden birisidir. Kent merkezinde Ulu Camii (o.1678/79), Ali Paşa Camii (16. yy), Ali Paşa Türbesi (16. yy), Sulu Han, Paşa Hanı (1752-53) ve Zile Yeni Hamam’da (15-16. yy) kuşevleri bulunmaktadır. Tokat’taki kuşevleri arasında Ulu Cami ve Zile Yeni Hamam’daki örnekler kufeki taşına işlenmiş yapı tasvirli cepheleriyle dikkat çekmektedir. Kentteki diğer örnekler ise farklı yapıları ve malzemeleriyle kuşevi çeşitliliğinin bir parçası olarak karşımıza çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kuşevi, Tokat, Ulu Cami, Zile Yeni Hamam, Osmanlı

AKADEMİSYEN YAYINEVİ, 2024

w w w. a k a d e m i s y e n . c o m ÖNSÖZ Kültürel coğrafya, insan topluluklarının oluşturmuş olduğu kültürlerin özelliklerini, mekânsal dağılış ve farklılıklarını nedensellik ve zaman faktörlerini dikkate alarak incelemektedir. Mekân ve zaman değiştikçe kültürler değişmekte, dolayısıyla kültürel özellikler süreç içerisinde bir yandan yaşanırken diğer yandan değişmeye devam etmektedir. Bu bağlamda kültür, insanların geçmişten devraldıkları ve gelecek nesillere değiştirerek aktardıkları bilgi ve davranış kalıplarını içine alan sosyal ve ekonomik faktörleri de bünyesinde taşıyan özellikler bütünüdür. Kültürel özelliklerin oluşmasında bulunulan mekânın coğrafi özellikleri etkili olmaktadır. Bir toplumun yaşadığı coğrafi alanın özellikleri o alanda gerçekleştirilen ekonomik faaliyetlerin şekli ve hacmi üzerinde etkili olduğu gibi bölgedeki yerleşmelerin dokusu, dağılımı ve fonksiyonları üzerinde de etkilidir. Coğrafi özellikler aynı zamanda mekândaki idari ve siyasi yapılanmanın şekli ve boyutunda da önem taşıyan bir öğe olarak yerini almaktadır. Fiziki çevresel faktörler ekonomik, sosyal ve siyasi yapı üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır. Bunun yanında insan topluluklarının sahip olduğu kültürel birikimler de çevre ve insan aktiviteleri üzerinde etkilidir. İnsanların ulaşmış olduğu kültürel birikim yaşanılan mekânın şekillenmesinde, ekonomik faaliyetlerin şekil ve boyutunda, siyasal ve sosyo-kültürel kurumların oluşmasında ve insanların yaşam şekli üzerinde etkisi olan unsurları bünyesinde barındırmaktadır. Bu çalışmada kültürel coğrafyanın çalışma alanı içinde yer alan birçok konu (kültürün tanımı ve özellikleri, kültürel coğrafyanın genel özellikleri, dünya kültür âlemleri, kültür ve mekân ilişkisi, kültürel coğrafya ve diller, kültür ve ırklar, tarihsel süreç içerisinde kültürel coğrafyanın düşünsel gelişimi, kültür-coğrafya ve devlet ilişkisi, kültürel coğrafya ve müzik, coğrafya ve milli kültür ilişkisi, yerel ve otantik kültürler, kır ve şehir kültürleri, kültürel coğrafya ve plüralizm, ekonomik özellikler ve kültür ilişkisi, sanayileşme ve kültür ilişkisi, göç ve kültür ilişkisi, turizm ile kültür ilişkisi, imparatorluk ve sömürgeciliğin kültüre etkileri, kadın-feminizm ve kültür ilişkisi, mimari özellikler ve kültür ilişkisi, kültür ve coğrafi işaretler, küreselleşme ve kültür ilişkisi) coğrafyacılar ve değişik disiplinlerdeki araştırmacılar tarafından kaleme alınmıştır. Yirmi üç ayrı bölümden oluşan bu kitapta yazarlar kendi bölümleriyle ilgili çalışmalarını uygulama veya kavramsal çerçevede gerçekleştirmişlerdir.