Deneylerin Etik Sınırları Üzerine

Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics Law and History, 1994

Sorun, onların düşünüp düşünmedikleri ya da konuşup konuşmadıkları değil; acı çekip çekmedikleridir.

Ö ÖZ ZE ET T Hayvan deneyleri, hayvan hakları konusunda yürütülen çalışmalarda özel bir yere sahiptir. Bunun nedeni, diğer tüm hayvan kullanım alanlarında suç sayılan acıya ve eziyete sebep olma, hayvanın can güvenliğini tehlikeye atma gibi davranışların, hayvan deneyleri söz konusu olduğunda yasal olması ve genel kabul görmesidir. İnsanlar için yararlı olduğu varsayımı ve konunun toplumdan özenle gizlenmesi, toplumda hayvan deneyleri konusunda büyük bir bilgi ve farkındalık eksikliğine neden olmaktadır. Ancak, resmi kayıtlara göre dünya çapında her yıl seksen milyonu aşkın hayvan üzerinde deney yapılıyor olması, konunun ayrıntılı şekilde ele alınmasını, gerek hukuki gerekse etik boyutlarıyla incelenmesini zorunlu kılmaktadır. Bu çalışma, Türkiye'deki deney hayvanlarının hukuki ve etik statülerini incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma kapsamında hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen deneylerin daha ayrıntılı incelenmesi amacıyla, öncelikle hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen deneylerin tarihçesine kısaca yer verilmektedir. Daha sonra hayvan deneylerini düzenleyen ilke, prensip ve hukuk kurallarının gelişimi incelenmektedir. Çalışmanın ilerleyen bölümlerinde konu Türkiye özelinde incelenmektedir. Bu amaçla deney hayvanları mevzuatının doğuşu ve gelişimine yer verilmekte, deney hayvanlarının hukuki statüleri değerlendirilerek ilgili yasa ve yönetmelikler incelenmektedir. Türkiye'de hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen deneyler konusunda yetkili kurumlar olan Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu ile Hayvan deneyleri yerel etik kurulları, yapısal ve işlevsel yönden irdelenmekte, mevzuat veya işleyişteki eksiklikler saptanmaya çalışılmaktadır. Son olarak, hayvan deneylerine karşı ortaya konan düşünceler özetlenerek, hayvan deneylerine muhalif görüşlere yer verilmektedir.

2012

Hayvan Haklari Evrensel Beyannamesi uyarinca; hayvanlar uzerine yapilan fiziksel ya da psikolojik aci cekmeye sebep olan deneyler hayvanlarin haklarinin ihlalidir. Turk Hayvanlari Koruma Kanununun 9. maddesine gore; hayvanlar, bilimsel olmayan teshis, tedavi ve deneylerde kullanilamazlar. Tibbi ve bilimsel deneylerin uygulanmasi ve deneylerin hayvanlari koruyacak sekilde yapilmasi ve deneylerde kullanilacak hayvanlarin uygun bicimde bakilmasi ve barindirilmasi esastir. Baskaca bir secenek olmamasi halinde, hayvanlar bilimsel calismalarda deney hayvani olarak kullanilabilir. Hayvan deneyi yapan kurum ve kuruluslarda bu deneylerin yapilmasina kendi bunyelerinde kurulmus ve kurulacak etik kurullar yoluyla izin verilir. Calisma, hayvan deneyini tanimlamakta ve sorunlu alanlari tahlil etmektedir.

2022

Denemeler, yazarların deneyimlerini ve fikirlerini eleştirel bir biçimde, nesnellik ve gerçeklik gibi özelliklere bağlı kalmadan özgürce aktardığı türlerdir. Bu özelliklerin yanı sıra denemeler, dilsel ve biçimsel özellikleri açısından da diğer metin türlerinden farklılık göstermekte ve alanyazında farklı bakış açılarıyla ele alınmış ve birbirinden farklı metin türleri altında sınıflandırılmaktadır. Bu nedenle de tartışmalı bir tür olarak değerlendirilmektedir. Denemelerde metin yapısının betimlenmesi, anlamsal-mantıksal ilişkilerin ortaya çıkarılması önem taşımaktadır. Bu amaçla çalışmada denemelerde bağlantılılığı sağlayan tutarlılık ilişkileri incelenmiştir. Yapı Kredi Yayınları Kitap-lık dergisinde yer alan 25 deneme Kehler (2002) tarafından geliştirilen tutarlılık ölçütleri aracılığıyla çözümlenmiştir. Veri tabanını oluşturan denemelerin ne türden tutarlılık ilişkileri ile kurgulandığı ve bu ilişkilerin dağılım farkları incelenmiştir. Denemelerde tutarlılık ilişkilerinin tamamının kullanıldığı ve tutarlılığın en çok nedensel ilişkiler aracılığıyla gerçekleştiği sonucuna ulaşılmıştır.

2015

Hayvan üzerinde deney yapılması, tıp tarihine içkin, onun kadar uzun bir tarihe sahip. tıp tarihi dediğimizde, sınırlarını dini, toplumsal, kültürel, düşünsel farklılıklarının çizdiği bir tarihsel kesitten söz ediyorsak, hayvanlar bu kesitin en önemli bileşeni. Hem bilginin ve bilgi üretiminin oluşturduğu ekonominin nesnesi, hem de insan-hayvan arasındaki ayrımın kurulduğu düşüncenin dayanağı olarak. Bu kesit, farklı coğrafyalarda farklı gelişim ve dönüşümler gösterse de, bugün hayvanın akademik bilgi ve meta üretimine tabi olma biçimlerinin belirlendiği tarihsel-toplumsal tecrübenin, batı modernitesini kuran ayrıştırıcı pratiklerle geliştiğini söylemek mümkün. Bugün hayvan deneylerini, insan ile hayvan arasındaki yakınlık tecrübesinin içinden, insan bedenine benzer ama farklı bir forma dair bilgiye haiz olma sonucu gelişmiş bir uygulama olarak düşünmek, pratiğin özündeki kullanma, ele geçirerek içselleştirme, tüketerek katletmeyi görünmez kılmak, bu pratiği hem modern insanı kuran öznellik anlayışından; hem de endüstriyel üretimle birlikte aldığı dönüşümlerden azade düşünmek anlamına gelir. Hayvan deneylerini, yalnızca uygulamalı etiğin ilkeleri bağlamında, kültürel biriciklik ekseninde, insan ile hayvan arasundaki mesafenin endeksiyle, tarihdışı ve kötülüğe meyyal insan doğası anlayışıyla, ya da yalnızca hayatın ve ölümün istimlakı üzerinden düşünmeyecek olmamızın nedeni de, bütün bu dinamiklerin kurucu birlikteliği ve biraradalığı. Hayvan deneyleri, bu kurucu dinamiklerin bir araya gelme ve farklı coğrafyalarda farklılaşma mantığına bakmak için aralamamız gereken bir kapı. Bu aralıktan baktığımızda, hayvan üzerinde deney yapmanın yalnızca tıp tarihinin merhamet yoksunu sayfalarından zaptedilmiş bir bilgi birikimi olmadığını; farklı coğrafyalardaki doğa-kültür farklılaşmasının temelinde yer alan, öznelliğin yasal, maddi ve gündelik, ilişkisel üretiminin altında yatan çelişkilerden ve farkılaşmalardan mütevellit olduğunu görüyoruz. Hayvan deneylerini mümkün kılan ve üzerinde temellendiği farklılaşmaları (sınıfsal, kültürel, ideolojik ve dinî), Batı toplumları için hukuksal-ekonomik-politik düzenlemenin mantıksal yapısına; Batıdışı coğrafyalarda bu düzenlemenin çapraşık, toplumsal tecrübesi ve yarattığı formlar açısından Batı'dan farklı, zamansal olarak Batı'dan geç, biraraya gelme mantığı enformellik, düzensizlik ve uyumsuzluklarla örülü ancak son derece etkili dinamikler ekseninde değerlendirmeye çalışmak son derece önemli. Özellikle Türkiye gibi hayvan deneyinin yasallaşması sürecinin hâlâ politik mücadele konusu olduğu, sokak hayvanlarının masrafsız, ya da bedava hammadde, denek, biyokütle olarak görüldüğü ülkelerdeki hayvan kurtuluşu siyasetinin dönüştürücü potansiyellerini kuvvetlendirmek açısından.

ASBÜ Hukuk Fakültesi Dergisi, 2022

İş sözleşmelerinin işçi ve işveren arasında sürekli ve güvene dayalı kişisel ilişkiler kurmasının bir sonucu olarak, tarafların birbirlerini daha iyi tanıyabilmek ve işçinin işe, işyerine ve çalışma ortamına olan yatkınlığını ölçmek adına iş sözleşmesinde deneme süresi kararlaştırmaları mümkündür. Bu imkân doğrultusunda taraflara deneme süresi içinde veya sonunda iş sözleşmesini bildirim sürelerine uymaksızın feshetme ya da deneme süresinin sonunda iş sözleşmesine devam etme seçeneği sunulmuştur. Deneme süresi içinde veya sonunda yapılan fesihler yönünden fesih hakkını genel fesih kurallarına göre kolaylaştıran bu hükümler, uygulamada özellikle işverenlerin fesih hakkını kötüniyetli, ölçüsüz ya da hukukun genel ilkelerine aykırı kullanmalarının önünü açmıştır. Bu çalışmada deneme süresi içinde yapılan fesihler yönünden işverenin fesih hakkını ve bu hakkın sınırlarını ele almak; deneme kaydının geçerliliği, süresi, bireysel veya toplu iş sözleşmesiyle getirilen sınırlara uygunluk, dürüstlük kuralı ve hakkın kötüye kullanılması yasağına uygunluk ve eşitlik ilkesine uygunluk yönünden işveren fesihlerini incelemek amaçlanmaktadır.

"Economics" of animal experimentation_______________The economy based on animal use and exploitation is very large. It is a gigantic sector that grows with intertwined, connected sectors, and these sectors make up a large part of the economy. In this gigantic "industry", the place of animal experimentation is not underestimated. In this article, this aspect of the problem will be addressed.________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Özet Hayvan kullanımına ve sömürüsüne dayanan ekonominin boyutları çok büyük. İç içe geçmiş, birbirine bağlı yan sektörlerle büyüyen dev bir sektör söz konusu ve bu sektörler, ekonomilerin büyük bir bölümünü oluşturuyor. Bu dev "sanayi"de ise hayvan deneylerinin yeri hiç de azımsanmayacak bir büyüklükte. Bu yazıda, sorunun bu yönü ele alınacaktır.

Deney Düzeni:

Deneysel Tıp Arastırma Enstitusu Dergisi, 2012

Araştırmalar için standart deney hayvanların seçimi kadar temel uygulamalardaki verimlilikte deneysel verilerin kalitesine önemli ölçüde etki etmektedir.