Türkçede Çatı Kavramı ve Çatı Değiştirimi

Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2021

This study aims to investigate the effect of teaching activities prepared according to Government and Binding Theory, a syntax theory developed by Chomsky, on teaching the concept of voice to 8th-grade students. The teaching activities involved the use of a grammar design formed by combining the data from this theory with the principles of the Functional Grammar model. The study group included 83 students studying at the 8th-grade level in three separate schools. These students were selected based on their socioeconomic levels using stratified purposeful sampling. The study applied a mixed method research design that involved the use of qualitative and quantitative research techniques. The quantitative data were collected using a one-group pre-and post-test quasi experimental design, while the qualitative data were collected through interviews conducted with the students and teachers and researcher observations. According to pre-test and post-test results, the study group of 8th-grade students benefitted from the teaching activities prepared according to the Government and Binding Theory, as indicated by the statistically significant increase in their learning levels and general achievement levels on voice from the pretest to the posttest. From the content analysis performed on the students' and teachers' views, which constituted the qualitative data of the study, the themes of active participation in teaching activities, suitability for the level, attractiveness, using all skills at the same time, sufficient number of activities, suggestions, fun of the activities, easiness of the activities, use of foreshadowing technique, activity-based, and satisfaction emerged. The qualitative data obtained from the students" and teachers" views supported the positive, significant results of the quantitative analysis.

Geleneksel anlayışla kaleme alınan Türkçe dil bilgisi kitaplarında ekler, yapım ve çekim olarak iki ana kategoride ele alınmaktadır. Ekin ikili sınıflamasına dayanan bu anlayışta, işlevinin göz ardı edildiği ve şekle dayalı bir yaklaşımın benimsendiği görülmektedir. Ekin kelimeyle ve ekle karşıtlığına dikkat edilm eyen ikili sınıflamada bazı eklerin hangi kategoride değerlendirilmesi gerektiği konusunda tartışmalı durumlar bulunmaktadır. Bu eklerden biri de çatı ekidir. Çatı eki geleneksel anlayışta özne ve nesne ile ilişkisine göre değerlendirilmiş ve bunların eylemin çatısını değiştiren ekler olduğu belirtilmiştir. Yandaş karşıtlık ilkesinin göz ardı edildiği bu anlayışla kaleme alınan dil bilgisi kitaplarının bazılarında yapım kimilerinde ise çekim kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bazı araştırmacılar ise çatı ekinin ayrı bir kategoride değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bu çalışmada çatı ekinin tanımı, işlevi üzerinde durulacak ve neden ikili ek sınıflamasının dışında ayrı bir kategoride değerlendirilmesi gerektiği açıklanmaya çalışılacaktır.

Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2023

Bu araştırmanın amacı Türkçe öğretmenlerinin eylemde çatı konusunu nasıl ele aldıklarını betimlemektir. Bu amaçla araştırmanın çalışma grubunu farklı okullarda görev yapan 10 Türkçe öğretmeni oluşturmuştur. Araştırma, nitel bir araştırma deseni olan durum çalışmasına göre yürütülmüştür. Araştırma verilerinin toplanmasında doğal gözlem yöntemi kullanılmış, eylemde çatı konusunun işlenişini betimleyebilmek için araştırmacıların hazırladığı yarı yapılandırılmış gözlem formlarıyla on farklı gözlem raporu tutulmuştur. Gözlemlerden elde edilen verilerin içerik analizi yapılmıştır. Araştırma sonucunda; eylemde çatı konusunda Türkçe öğretmenlerinin özne ve nesneyle ilgili birçok terim kullandıkları bu yüzden terim birliğinin olmadığı; öğretmenler arasında 8. sınıf düzeyinde hangi çatı çeşitlerinin öğretileceği ile ilgili birliğin olmadığı belirlenmiştir. Ayrıca Türkçe öğretmenlerinin eylemde çatı konusunun öğretiminde biçimsel bir yaklaşım benimsedikleri ve genelde öğretmen merkezli yöntemleri kullandıkları tespit edilmiştir. Araştırmada sadece biçimsel bir yaklaşımla değerlendirildiğinde tartışmalı, karmaşık ve zor bir konu hâline gelen eylemde çatı konusunun işlevsel bir yaklaşımla ele alınarak çatının anlamsal ve edimsel boyutları işe koşulduğunda terim birliğinin sağlanacağı önerisi getirilmiştir. Aynı zamanda biçimsel ve işlevsel yaklaşımların birlikteliğinden doğan bakış açısıyla hazırlanan öğretim etkinlikleriyle 8. sınıf düzeyinde bütün çatı çeşitlerinin başarılı bir şekilde öğretilebileceği önerisi sunulmuştur.

VIII. ULUSLARARASI TÜRK DILI KURULTAYI 22-26 Mayıs 2017, 2021

Türkçenin çatı kategorisi; farklı tanım, sınıflandırma ve sonuca ulaşmayan tartışmalarıyla henüz üzerine görüş birliği sağlanamayan meselelerinden biridir. Bu çalışmada Türkiye Türkçesinde genel inceleme yöntemi olan morfolojik yöntemin esas alınmasında yüklemin-(I 4)n-ve-(I 4)l-biçimbirimleriyle işaretlenmesinin dışında-(I 4)şbiçimbirimine değinilecek, bunun yanında morfolojik yöntemli dönüşlü çatıların-(Ø)-biçimbirimiyle de oluşturulabileceği gösterilmeye çalışılacaktır. Buna ek olarak-(I 4)n-ve-(I 4)l-biçimbirimleriyle oluşturulan dönüşlü çatıların fiili geçişsiz yapmasına karşın sıfır biçimbirimle oluşturulan ettirgenliklerin geçişli de olabileceğine dikkat çekilecektir. Ayrıca dönüşlü çatının sentaktik ve leksik yöntemle oluşumları gösterilmeye çalışılacaktır.

Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama analiz ve bilgilerin sunumu aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalışmanın Eskişehir Osmangazi Üniversitesi tarafından kurulan bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını kabul ettiğimi ve hiçbir şekilde intihal içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu beyana aykırı bir durum saptanması halinde ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm. Muharrem YILDIZ ÖZET ESKİ TÜRKÇEDE İŞLEVSEL BAĞLAMDA ÇATI EKLERİ YILDIZ, Muharrem Yüksek Lisans-2014 Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Danişman: Doç. Dr. Ferruh AĞCA Araştırmada Eski Türkçedeki çatı eklerinin yüklendiği farklı görevler ile çatı eklerinin yeniden tanımlanması ve kategorize edilmesi konu edinilmiştir. Türk runik harfli çevreden, Maniheist ve Budist çevreden, Karahanlı, Eski Anadolu, ve Türkiye Türkçesinden seçilen örnekler ile çatı eklerinin Eski Türk dili alanında işlevlerine göre tanımlanması amaçlanmıştır. Birinci bölümde çatı kavramının dilbilimsel açıdan izahına çalışılmıştır. İkinci bölümde klasik dilbilgisi anlayışına göre Türkiye Türkçesi alanında çatı kavramının işlenişi konu edinilmiş ve bu anlayışa göre konunun izaha muhtaç yönleri belirlenip, dilbilgicilerin konuyla ilgili farklı görüşleri üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, her bir çatı ekinin Eski Türkçede ve günümüz Türkiye Türkçesindeki işlevleri hakkında bilgi verilmiştir. Çatı eki almış olan fiiller, belirlenen eserlerden taranmış ve bu eklerin çatı içerisinde ve çatı haricindeki işlevleri veya işlevsiz durumları beş başlık altında tasnife çalışılmıştır. vi Eski Türkçede çatı eklerinin bazı örneklerde çatı değişimine sebep olmayıp sadece türetimlik işlevi gördüğü, -(X)n-ve -(X)t-ekli pek çok örnekte bu eklerin pekiştirme amaçlı kullanıldığı, günümüz Türkiye Türkçesinde ettirgenlik işlevi ile kullanılan -(X)t-, -DXr-eklerinin Eski Türkçede işlev kaymasına uğrayarak edilgenlik işlevi gördüğü, günümüz Türkiye Türkçesinde çatı eklerinin üst üste gelebilme durumu belirli kaidelerle sınırlandırıldığı halde Eski Türkçede bazı fiillerin bu kaidelere aykırı biçimde şekillendiği vb. sonuçlara ulaşılmıştır. ABSTRACT VOICE SUFFİXES İN FUNCTIONAL CONTEXT İN OLD TURKİSH YILDIZ, Muharrem

Bu günkü Türkiye Türkçesinde İkili Çatı sorununu inceleyeceğimiz bu araştırmada konuya giriş yapmadan önce; genel olarak "Çatı" kavramını açıklamanın yararlı olacağı kanaatindeyiz.

2021

Sozluksellesme; genis anlamda sozcuklerin veya eklerin diger eklerle ya da birlikte kullanildigi diger sozcuklerle anlamsal farkliliklara ugrayarak ayri ve farkli bir anlami isaretlemesi, kodlamasi sonucunda sozluk birimi hâline gelmesidir. Sozluksellesmenin bir turu olan bicimbirimsel sozluksellesme ise, bicimbilgisel donuklasma, degisme, ornekseme, ekleme, sozcukbirimsel sinifa gecme, dilbilgisellesme, eksiltme vb. yollarla gerceklesmektedir. Bu tur sozluksellesme, bicimbilgisel acidan seffaf gorunen, yapisal acidan cozumlenebilir olan ancak donuklasmis olan yapilar olarak degerlendirilmektedir. Cati bicimbirimlerini alan eylemlerin sozluksellesmesi de bu turden bir sozluksellesmedir. Cunku cati eki alan yapilara eszamanli bakildiginda cozumlenebilirliklerinin yuksek, yapiyi olusturan unsurlarin anlam acisindan seffaf oldugu gorulmektedir. Ancak yine de cati bicimbirimi almis eylemlerin bir kismi metaforik olarak farkli anlami isaretlediklerinden sozluk icerisinde ayri bir birim o...

2020

Dilin sürekli gelişmekte olması ekleme, birleştirme, kısaltma gibi çeşitli söz yapım yollarıyla sözlükselleşmenin ortaya çıkmasını sağlar. Bir sözcüğün veya söz öbeğinin biçimbilimi, anlambilimi ve kökenbilimiyle ilgili özelliklerini en iyi şekilde anlamak için sözlükselleşme süreci büyük bir öneme sahiptir. Söz yapım yollarından ekleme ile sözlükselleşen eylemlerin biçimbilimsel ve anlamsal sözlükselleşme yöntemlerine göre incelenmesi gerekir. Örneğin çatı işaretleyicilerinden herhangi biriyle türetilerek sözlükselleşen eylemlerin incelenmesinde biçimbilimsel ve anlamsal değişiklikler söz konusudur. Biçimbilimsel değişiklikler eyleme eklenen biçimbirimlerle gerçekleşirken; anlamsal değişiklikler ise eylemin temel anlamını kaybedip başka bir anlamda kullanılmasıyla ortaya çıkar. Bu makalede Tuva Türkçesinde çatı biçimbirimlerini almış eylemlerin temel anlamını ve çatı işlevini tamamen kaybedip sözlükselleştiği eylemler incelenmiştir. Çalışmanın bütüncesini Tuvaca-Rusça Sözlükler, Tuvaca-Türkçe Sözlükler, Tuvaca gramer kitapları ve Türkiye Türkçesi için Türk Dil Kurumu'nun Güncel Türkçe Sözlük'ü (online) oluşturmaktadır. Bu kapsamda, bütüncenin tamamından taranan çatı biçimbirimlerini almış bazı eylemlerin çatı işlevleri dışında bağımsız bir sözlük birim olarak kullanılabildiği tespit edilmiştir.

2013

Cati ekleri butun fiillerin uzerine gelmemektedir. Bu makalede TDK sozlugunun ‘a’ maddesi esas alinarak cati eklerine toplu olarak bakildi. Alinma kelimeler ayrica gosterilerek degerlendirildi. Mesela alinma isimlerden yapilan fiillerde edilgenligin hic kullanilmadigi goruldu. Islek cati ekleri esas alinarak bir liste yapildi. Listede yazilan orneklerde italik olanlarin tek basina kullanimi yoktur. Incelemede islek olmayan cati ekleri art ve es zamanli olarak irdelendi. Anlatimin akiciligini bozmamak icin aciklamalar ve koken bilgileri dip notlarda verildi. Cati ekleri, tablodaki satirlarda fiiller esas alinarak alti sutun hâlinde gosterildi. Kelimeler alinma ve Turkce kelimeler diye ikiye ayrildi. Katmerli yapilar siniflandirildi. Orneklerden sonra ekler koyu punto ile yazildi. Orneklerin ve eklerin sayilari parantez icerisinde gosterildi. Gerekli gorulen kelimelerin koken bilgileri irdelenirken eklerin de morfo-fonolojisi verildi. Ornekler sayilara dokulerek sonucta degerlendirild...