Ziya Gökalp ve Din

TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ PORTRELER, 2019

Yeni Okumalar Işığında Ziya Gökalp Editörler: Mustafa YİĞİT, İkbal VURUCU içinde kitap bölümü, 2017

Ziya Gökalp'ın İT dönemi ve Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş döneminde ideolojik belirleyiciliği incelenmiştir.

Journal of Turkish Studies, 2017

Kaynağı Avrupa olan, sanatta halka yönelme eğilimi, Osmanlı'da 19. yüzyılda başlamıştır. Ziya Gökalp ise hayatın tümünü içine alan bir bakışla "Yeni Hayat" felsefesini ortaya çıkarmıştır. Öncelikle dilde sadeleşme olarak görülen bu anlayış için Ömer Seyfettin, "Yeni Lisan" makalesini yazmıştır. Bu makalede "Yeni Hayat" felsefesi içinde yer alacak dil anlayışı ortaya konulmuştur. Ziya Gökalp, Selanik'teki arkadaşları, ülke çapında pek çok sanatçı ve aydın bu anlayışla eserler vermeye başlar. Bu felsefe Osmanlı'nın fikir zenginliğine katkı sağlarken yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ni kuran kadroları da yetiştirmiş olur. Aynı zamanda yeni devletin temel prensipleri de bu anlayıştan doğar. Bu çalışmada edebiyatta halka yönelme anlayışının Osmanlı'daki kısa özeti üzerinde durulacak. Ziya Gökalp'in Selanik'te basın yayın yoluyla başlattığı "Yeni Hayat" felsefesi söz konusu edilecek ve bu anlamda "Yeni Felsefe" ve "Genç Kalemler" dergileri üzerinde durulacaktır. "Yeni Hayat"ın başka bir uygarlığı taklit etmek gibi bir anlayışı yoktur. Bu anlayış bütün birikimleriyle, tarihi ve kültürüyle halka odaklanmayı amaç edinmiştir. Öncelikle dil birliği sağlayacak aydınlar, sanatın gelişmekte olan iç yapısına çalışmak yerine insan ve sanat, halk ve sanat düzleminde eserler verecektir. Bu sayede sanatçı için de yaşanılan hayat önemli bir malzeme haline gelmiş olacaktır. Böylece zamanın bir gerekliliği olarak halka yönelik sanat ortaya çıkacaktır. Bu durum, sanatçının halktan yararlanmasını gerekli kılacak sanatçıyla halkın iletişimi de böylece kurulmuş olacaktır.

1976

Journal of Turkish Studies, 2019

This article was checked by iThenticate.

Bingöl üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, 2017

Ziya Gökalp is one of the important figures of the XX. century's Turkish notion and literature scene. He left significant mark on both artists of his era and the posterior ones as a philosopher, scientist, journalist, educator and politician. The new establishments of the era carry his traces of ideology. Gökalp took his mindset from notional sources. He is a nationalist ideologist as well as one of the pioneers of the modern science. He contributed many works of literature to carry out his ideals and lead Turkish people of Republican era with his notions. Works of folklore have been used on various times for ideological purposes. Especially in the XX. century, they had been heavily worked on and were of importance in the determination and protecting of the national identities. Folk spirit has been sought in folklore. Scientific information has been utilized about the ideological dogmas. Folklore was also used as a propaganda tool to affect vast groups of people about some ideologies. Gökalp is one of these who used folklore for this aim. In this study, tales which have been rewritten by Gökalp are analysed according to the folklore doctrine. The tales are examined after some information about the ideological folklore. It is seen at the end of the study that he has written tales to spread the ideology of Turkism among the public community. He has the aim of educating and leading the new Turkish generation with nationalist ideology in this tales. Gökalp used them to unite the new generation around a mutual awareness and specific and to establish a national solidarity. He used tales as a nationalist politic tool.

Bugünü anlamının yolu dünü bilmekten, aynı şekilde yarına yön vermenin yolu da bugünü anlamaktan geçmektedir. Günümüz Türkiye'sinin yaşadığı sosyal, siyasal ve dini problemlerin anlaşılabilmesi için geçmişine gidilmesi gerekir. Bu nedenle Osmanlının yıkılış döneminde ortaya çıkan fikri akımlar ve bu akımların ortaya çıktığı dönem önem kazanmaktadır. Ancak özellikle tarihi araştırmalarda, ele alınan konuların sağlıklı değerlendirilebilmesi için sosyal hadiselerin yaşandığı dönemin koşulları göz önüne alınmalıdır. Çünkü her dönemde, toplumu oluşturan sosyal ve siyasal yapılar farklılık arz edebilmekte ve çeşitli alanlarda meşruluk ölçütleri değişebilmektedir. Fransız İhtilali'nden sonra bütün dünyada hızla yayılmaya başlayan milliyetçilik fikri, çok uluslu yapılara sahip imparatorlukları derinden etkilemiştir. İçinde Türk, Arap, Kürt, Arnavut Rum, gibi birçok farklı unsurları barındıran Osmanlı İmparatorluğu da milliyetçilik akımlarından en çok etkilenen devletlerden birisi olmuştur. XIX. yy.'da milliyetçilik fikirlerinin hızla yayılmasıyla Osmanlı içindeki farklı unsurların bağımsızlık girişimleri üzerine, Osmanlının yıkılmasını önlemek ve onu Batı karşısında düştüğü durumdan kurtarılmasını isteyen Osmanlı aydınları, Osmanlının kurtuluşunu farklı fikri mülahazalarla değerlendirmişlerdir. Bu fikri tasavvurların ortak özelliği, Batı karşısında düşülen güçsüzlükten çıkış noktası olarak Batının tekniğinin alınarak Osmanlının çağdaş bir yapıya büründürülmesidir. Bu çalkantılı dönemin düşünürlerinden olan Ziya Gökalp da devrin şartlarından etkilenmiş ve fikirleri de bu devrin algı tarzına göre şekillenmiştir. Bu çalışmada fikirleri ve eleştirileri ile yoluma ışık tutan ve çalışmam boyunca bana her türlü desteği göstererek çalışmanın tamamlanmasında ciddi emek ve katkıları olan danışman hocam Yrd. Doç. Dr. Alaattin DİKMEN'e teşekkürü bir borç bilirim. Ayrıca bu teze katkılardan dolayı Yrd. Doç. Dr. Celal ÇAYIR'a, Yrd. Doç. Dr. Oktay BOZAN ve Yrd. Doç. Dr. Orhan ATEŞ'e müteşekkirim. Mehmet Tahir ACET II ÖZET İnsanlık tarihi boyunca birey ve toplum yaşamına etki eden en büyük olgulardan birisi din olmuştur. Ancak özellikle Rönesans ve Reform hareketleri ile birlikte akla yapılan aşırı vurgu ve Sanayi Devrimi ile Fransız İhtilali sonrası toplum hayatında görülen büyük değişimler, dinin birey ve toplumsal hayat ile siyasal düzlemde etkisinin azalmasına neden olmuştur. Dinin birey, toplum ve siyasal düzlemde kapladığı alanın yerine, modern anlamda ortaya çıkan, başta milliyetçilik olmak üzere çeşitli siyasi, politik ve kültürel akımların doldurması beklenmiştir. Ancak dinin toplum algısında oluşturduğu meşrulaştırma dâhil birçok işlevsel yönlerini milliyetçilik fikri tam anlamıyla yerine getirememiştir. Bu nedenle belli kesimler tarafından milliyetçilik fikrinin yanında dinin de toplumsal alanda yaşaması istenilmiştir. Modern anlamda ortaya çıkan milliyetçilik fikri, her milletin bir devlet sahibi olması fikrini savunmaktadır. Bu fikri akım, Osmanlı Devleti gibi birçok farklı milliyeti içinde bulunduran devletlerin parçalanmasına zemin hazırlamıştır. Osmanlının parçalanmasını önlemek amacıyla Osmanlı aydınları tarafından Batıcılık, İslamcılık, Osmanlıcılık, Türkçülük gibi birçok farklı akım ortaya çıkmıştır. Bu tür fikirlerin yoğun olarak tartışıldığı dönemin aydınlarından olan Ziya Gökalp'ın fikir dünyasını bu çalkantılı dönem yoğun olarak etkilemiştir. İlk dönemlerinde Osmanlıcı-İslamcı bir çizgide olan Gökalp, özellikle Selanik'te geçirdiği dönem sonrasında fikir hayatında büyük değişmeler yaşamış, böylelikle milliyetçilik fikrinin son dönem Osmanlının ve yeni kurulacak olan Cumhuriyetin en büyük teorisyeni haline gelmiştir. Ancak Gökalp, dinin birey ve toplum düzeyinde üstlendiği işlevsel yönleri ile dinin meşrulaştırma özeliğinden dolayı laik bir yapılanmanın yanına dini de koymak istemiştir.

Ensar Neşriyat - Editör: Ali Karakaş, Abdusselam Ertekin, Uğur Yiğiz, Tahsin Kula, 2024

1876 yılında Diyarbakır’da dünyaya gelen Ziya Gökalp, 1895 yılında Baytar Mektebine kaydını yaptırarak İstanbul’a gitmiş, burada kurduğu siyasi bağlantılar onun düşünce dünyasının şekillenmesinde etkili olmuştur. 1900 yılında Diyarbakır’a sürgün edilmiş, II. Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki’nin Diyarbekir şubesini kurmuş, 1912’de ise Ergani-Maden mebusu seçilerek Mebusan Meclisine girmiştir. 1919 yılında Malta’ya sürgün edilen Ziya Gökalp, 1923 yılında Diyarbakır milletvekili seçilmesinden kısa bir süre sonra 1924’te İstanbul’da vefat etmiştir. Türk kültür, siyaset ve düşünce dünyasının önde gelen isimlerinden biri olan Ziya Gökalp genç Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasında ve kültür politikalarının geliştirilmesinde de dönemin siyasal aktörlerine fikir babalığı yapmış, Osmanlının son dönemlerinde ortaya çıkan Türklük, İslamcılık ve Batıcılık gibi fikir akımlarını sentezlemiştir. Fikirlerini dönemin Türk Yurdu, Halka Doğru, Türk Sözü, İslâm Mecmuası, İçtimâiyyat Mecmuası, Millî Tetebbûlar Mecmuası, Yeni Mecmua gibi gazete ve dergilerde dile getirmiştir. Ziya Gökalp’in basın tarihimiz açısından ise esas önemi künyesinde “Sahib-i imtiyaz ve müdür-i mesulü Ziya Gökalp” ifadesinin yer aldığı Küçük Mecmua isimli bir süreli yayını doğrudan kendisinin çıkarmasıdır. Künyesinde baskı yeri “İdarehanesi Diyarbakır Hükümet Dairesinde Vilayet Matbaası” olarak belirtilen Küçük Mecmua, otuz üç sayı olarak yayınlanmıştır. Büyük maddi imkânsızlıklar içinde çıkan dergi, her ne kadar “Küçük Mecmua” ismiyle basın tarihimizde yer alsa da dönemin fikir hayatının şekillenmesinde büyük öneme haiz olmuştur. Nitekim Atatürk, İzmir’de yaptığı bir basın toplantısında “Ziya Gökalp’ın Küçük Mecmuası inkılâbımıza büyük hizmetlerde bulunmuştur” ifadeleriyle bu duruma dikkat çekmiştir. Çalışmada, Ziya Gökalp’in gazetecilik yönü Küçük Mecmua dergisi merkeze alınarak ortaya konulacaktır.

Cumhuriyet Dönemi Türk Düşüncesi: İsimler, Yönelimler, Bakışlar, (Ed.Ö. Buçukcu) Bibliyotek Yayınları, İstanbul , 2017

Kitap Bölümü