“Aşkın Şehidi” Romanında Alevilik

Tel. 0 (424) 233 55 13 -233 15 00 (114) Belgegeçer (faks) : 0 (424) 237 49 65 Baskı TDV Yayın Matbaacılık ve Tic. İşletmesi Tel. 0312 354 91 31 Yenimahalle / ANKARA Abone Şartları (Yıllık): Yurt İçi: 30 TL Yurt Dışı: 40 Avro Yıllık Kurum Abone: 120 TL Gönderilen yazılar basılsın basılmasın iade edilmez. Yayın Kurulu dergiye girecek yazılarda gerekli gördüğü değişiklikleri yapar. Yayımlanan yazıların fikrî sorumluluğu yazarlarına aittir. Bizim Külliye adı anılmaksızın alıntı yapılamaz.

Toplumsal alanda kimlik edinme ve bireyin kendini temsil etme noktasında cinsiyetin belirleyici rolü, toplumların kültürel yapılanmalarının sonucudur. Toplumların belirli tarihsel süreçlerinde cinsler için koyduğu, belirlediği kurallar bütününün kültürel bağlamdaki görünümü iktidar ilişkilerinden bağımsız değildir. Toplumsal cinsiyet oluşumunda iktidar ilişkilerinin rolü de her toplumun kendi kültürel dinamiklerine göre şekillenmektedir. Dolayısıyla toplumsal cinsiyet sisteminin oluşmasında ilişkiler düzleminin söylemsel yapısı her toplumun yargılarına göre dönüşmektedir. Türkiye"de toplumsal cinsiyet yapılanmasının iktidar odaklı mekanizmasının oluşumu da çoğunlukla çift yönlü olarak kurulmuştur. Hegemonik erkeklik inşası ve heteroseksüelliğin homoseksüelliği dışlaması sonucunda oluşan çoklu cinsel eğilim söz konusudur. Çalışmada Alev Alatlı romanlarındaki toplumsal cinsiyet yapılanmasının yaşamsal pratikteki karşılığı bu bağlamda ele alınacaktır. Hegemonik erkekliğin ve çoklu cinsel eğilimin ortaya çıkış süreci iktidar ilişkileri merkezinde ortaya konulacaktır.

Journal of Turkish Studies, 2013

Bu makalede, Fakir Baykurt"un "Kaplumbağalar" romanında yer alan Alevîlik olgusu değerlendirilmiştir. Bu araştırma kapsamında "Kaplumbağalar" romanı, iki kez okunmuş; birinci okumada eserde yer alan Alevîliğe dair unsurlar tespit edilmiş; ikinci okumada ise bu unsurların romanın muhtevasıyla olan ilişkisi ve esere katkıları irdelenmiştir. Alevî köylülerin trajik yaşamının anlatıldığı eserde, Alevîlikle ilgili birtakım inanış ve ritüellere yer verilmiştir. "Lokma paylaşma, Cem, Semah, Dedelik Kurumu, deyiş vb." Alevîliğe dair geleneksel uygulamaların ve sözlü edebiyat ürünlerinin romanda söz konusu edilmesi, insan-toplum ilişkisinin irdelenmesine imkân sunmuştur. "Kaplumbağalar" romanında olaylar, 60 evli bir köy olan Tozak"ta geçer. Tozak, Orta Anadolu"nun bozkırında susuz, bir damla suya muhtaç kıraç bir yerdir. Yazar, romanda Tozak"ı "Tozak kırı, koca yeryüzünün üstünde, gene bin yamalı bir yoksul yorganı (s: 360)" olarak tasvir eder. Tozaklı Alevî köylülerin şaraplık üzüm bulma konusunda yaşadığı sıkıntılar, romanda yaşanacak olayların ana çatısını oluşturur. Anlatı boyunca okuyucu, bir taraftan köylülerin bağ ekme macerasına tanık olurken öte taraftan Alevî kahramanların dinî inanış ve ritüelleriyle karşılaşır. Eser, bu yönüyle psikolojik tahlillere yer vermeyen, ancak sosyal dokuyu analiz eden bir mahiyete sahiptir. Din ve kültür harcıyla örülen sosyal yaşam, romana da aynı eksende yansır. "Kaplumbağalar", kahramanlarının çoğu Alevî köylülerden oluşan ve Alevîliğe dair olumlu tasvirleriyle dikkati çeken bir eserdir.

Saha araştırmaları özellikle folklorcu ve sosyologlar için çok önemlidir. Çünkü milletlerin ve küçük sosyal grupların kültürel kalıplarının bakiyeleri ve temelleri önemli ölçüde bu tür çalışmalar sonucu ortaya konulur. Dolayısıyla bu çalışmalarla elde edilen veriler milli birliğin perçinlenmesinde çok önemli fonkisyonlara sahiptir. Ancak hemen ifade edelim ki art niyetli ve ilmi temellere dayanmayan çalışmalar da milli birliği yıkıcı fonksiyonlra sahiptir. Bu nedenle her şeyden önce bir "milli kültür politikamız" olmalı ve insanlarımıza ilmi çalışmaların ışığında kültürel kodlarını tanıtmayı bir milli vazife te lakki etmeliyiz. İnsanları, "sosyal grup", sosyal grupları da "kültürel grup" ve "millet" yapan bazı değerler vardır. îşte bu değerlere genel tabiri ile kültür kodlan veya kültür kalıplan denir. Kültür kodlan tarihi bir süreç içinde geçmişten kaynaklanan ve toplumun tümüne mal olarak sosyal kurumlar* yoluyla günümüzde damgasını vuran bir "kültür ve zihniyet bi rikimidir"^. Başka deyişle eski bir kültürün unsurlarından kaynaklanan, her zaman de ğişmeyle beraber tarihi temelden kopmadan, çeşitli kurumlar yoluyla belirgin bir şekilde var olan ve sosyal hayatımızı belirleyen sembolleşmiş kültür kalıplanna "kültür kodu"di-yoruz (2). Bugün sosyal hayatımızdaki bir takım kalıplar işte bu kültür kodlanma varyantla rıdır. Bu değerlerin ortaya çıkanlması kültürümüzde ayrılığı değil farklılıklar içinde bir olduğumuzu ifadeye yarar. Diğer taraftan eğer, milli kültürümüzde bizleri ayıncı kültür kalıplan var ise (biz olduğuna inanmıyoruz) bunları saklamaya çalışmakla bir yere var mayız. Hatta bu nedenle bazı tahrikçi gruplara fırsat vermiş oluruz. Dolayısıyla içinde yaşadığımız ve bizleri şekillerinden kültürel değerlerimizi başkalarından; yani batılı sos yal bilimcilerden değil, kendi bilim adamlarımızdan öğrenmeliyiz ve onlann ilmi kriter lerle ortaya koyduğu sonuçlan, ister hoşunmuza gitsin, isterse gitmesin, kabul etmek zo rundayız. Aksi halde "hakikatten kötülük çıkacağını düşünmek için ya sahtekâr ya da ge ri zakalı olmak gerekir" <3). (*) Pertevniyat lisesi Sosyoloji öğretmeni ve l.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Öğrencisi

In doctoral thesis named "Novels of Alev Alatlı" is examined construction of her's novels, who has publishing 12 novels since 1985. Alatlı is has a private position in Turkish novels after 1980. She has illuminating to near period of Turkey with documentary novels. Military revolutions, torture, violence, intellectuals, orientalism, logic of Aristoteles, fuzzy logic and Russia are worked in her's novels. Chief characters are women nearly all of novels. Generally the women are intellectuals, and all of the women have original ideas. This characters take most of features from own the writer. Chief characters are showing autobiography peculiarity. In general spaces are functional. Description of spaces do not detailed. As open spaces Đstanbul and as closed spaces homes are used too many. Elements of tensions are weak. Skirmishes and knots do not effective adequately. Intertextuality is used too many. From different authors and philosophers is quoted with method of text addition and text transformation. Kinds of satire, science fiction and utopia are used as well as documentary novel. There are too many terms in her's novels. In addition there are swearwords and slangs.

2020

George Orwell, çağdaş İngiliz yazarları arasında, imzası en çok tanınan sanatçıların başında gelir. Pek çok dile tercüme edilen "Hayvan Çiftliği" adlı romanı ise onun şöhretini pekiştirmiş bir eserdir. Eser pek çok dile tercüme edildiği gibi o dillerde defalarca yaptığı baskı sayısı ile de dikkat çeker. Edebî cephesiyle kültürel, içerdiği mesajlar nedeniyle siyasal bir trafiğin parçası olmuş "Hayvan Çiftliği", oldukça geniş bir okuyucu kitlesiyle buluşmuştur. Orwell'ın başta alegori olmak üzere grotesk, hiciv hatta kara mizahla yoğurduğu romanı, bugün artık dünya edebiyatı kapsamında değerlendirilebilecek bir çağdaş klasik olarak yerini almıştır. Roman çağdaş bir mit ya da fabl olarak da ele alınmıştır. Hayvan Çiftliği politik düzen, sosyal ilişkiler, hiyerarşi ve sosyo-politik yozlaşma bağlamında büyük bir alegorik eserdir. Okuyucuya gönderdiği mesajlar bakımından da politik, edebî ve kültürel okumalara katkı sağlayan bir romandır. Makalede, romanın olay örgüsüne kısaca temas edilerek, eserdeki alegorik yapı ortaya konacak ve "Hayvan Çiftliği"nin içerdiği göndermeler gözler önüne serilecektir. Orwell, söyledikleri ile sadece mensubu olduğu İngiliz milletini ve kendi çağını değil, esasen tüm dünyayı ve tüm zamanları muhatap olarak yakalamayı başarmış bir sanatçıdır. Bu bakımdan romanın Türk okuyucusuna ve içinde yaşadığımız zaman dilimine de hitap ettiği açıktır. "Hayvan Çiftliği" anlam katmanları, zengin çağrışım dünyası ve ince bir mizahla edebiyat araştırmacıları için oldukça mümbit bir edebî rezerv teşkil eder. Onu okumak, incelemek ve anlamak ise sadece edebiyata meraklı olanlara değil, sanatın gücünü takdir eden her kültürlü insana keyif verir.

ALEVİLİK–BEKTAŞİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ

Âşıkların yetiştikleri ortam, mensubu oldukları inanç sistemi ve şiirlerini icra ettikleri ortamlar şiirlerinin içeriğinin oluşmasında önemli olmuştur. Alevi inanç sistemi ve zâkirlik geleneği içerisinde yetişen Âşık Kul Semaî’nin şiirlerinin oluşmasında da yetiştiği ortamın etkileri açık bir şekilde görülmektedir. Küçük yaşlardan itibaren cemlere katılan ve Aleviliği hem yaşayarak hem de teorik olarak öğrenme fırsatı bulan Âşık Kul Semaî, şiirlerinde Muhammet-Ali, On İki İmam ve Ehlibeyt’e olan bağlılığını ve sevgisini dile getirirken Alevi geleneğine mensup taliplerin izlemesi gereken edep ve erkânın önemini de şiirlerinde vurgulamıştır. Alevilik inancına göre; Hak yoluna giren kişinin geçmesi gereken belirli aşamalar ve uyması gereken birtakım kurallar vardır. Bu aşama ve kurallara ise edep ve erkân denilmektedir. Talip, kâmil insan olup Hakk’a ulaşabilmek için; bir mürşide bağlanmak, kendini bilmek, nefsinden arınmak ve dört kapı kırk makam aşamalarını sırasıyla geçmek zorundadı...

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2013