Türkçede Bağımlı Karşıt Anlamlılık

Language markers are called modals that state the moods of speaker and indicate the manner, attitude and movements of speaker over against the circumstance and case. Modals are used in daily life code the certainty, probability, evidential, inference, assumption, presumption, suspicion, curiosity, astonishment depending on information; obligation depending on containing effect of internal or external force; a lot of semantic field depending on containing the emotions like happiness, anger and regret. Each language benefit from the morphological, lexical, syntactical and contextual modalities while referring semantic fields in question. The morpheme-Abil-in sentence Ali gelebilir remarks all " probability of Ali's arrival to home " and " no disability of Ali's arrival to home " , " allowed to him ". If İçeri girmeli refers to girmek zorunda (have to enter) it specifies the " obligation " modality, if it refers to girmesi gerek/lazım (need to enter) it specifies the " necessity " modality. The modality-mAlI in the sentence İçeri giren Ali olmalı refers the prediction or inference semantic field. This study is dwelled on modal functions of basic structured bound morphemic modalities as-DI,-mIş,-AcAk,-yor,-Ar/-Ir,-mAktA,-Abil- ,-mAlI,-sA,-A, (AyIm/-AlIm),-DIr, mI. These suffixes mark one or more modals according to context. For instance,-sA marks the condition, probability, prediction, possibility and optative mood, and-mIş marks the certainty, direct epistemic modality and inferential epistemic modality. ÖZET Konuşurun bir olay ya da durum karşısında takındığı tutum, tavır ve hareketleri gösteren veya duygu durumunu anlatan dilsel işaretleyicilere kiplik denmektedir. Günlük hayatta sıkça kullanılan kiplikler, bilgiyi temel almasına göre kesinlik, olasılık, delile dayalılık, çıkarım, varsayım, çıkarım, tahmin, şüphe, merak, hayret; içsel veya dışsal bir gücün etkisini barındırmalarına göre yükümlülük; sevinç, öfke, pişmanlık gibi duyguları içermelerine göre ise duygu kipi gibi pek çok anlam alanını kodlamaktadır. Her dil söz konusu anlam alanlarına göndermede bulunurken biçimbirimsel, sözlüksel, söz dizimsel, söylemsel olmak üzere çeşitli kipliklerden yararlanmaktadır. Ali eve gelebilir sözcesinde-Abil-eki, " Ali'nin eve gelme olasılığı " nı belirtebildiği gibi; " Ali'nin eve gelmesinde bir sakınca olmadığı " , " ona izin verildiği " anlamını da işaretlemektedir. İçeri girmeli sözcesi ise girmek zorunda anlamına göndermede bulunuyorsa " zorunluluk " ; girmesi gerek/lazım anlamına göndermede bulunuyorsa " gereklilik kipi " ni göstermektedir. Söz konusu-mAlI kipliği İçeri giren Ali olmalı önermesinde ise tahmin veya çıkarım anlam alanına işaret etmektedir. Bu çalışmada-DI,-mIş,-AcAk,-yor,-Ar/-Ir,-mAktA,-Abil- ,-mAlI,-sA,-A, (AyIm/-AlIm),-DIr, mI olmak üzere basit yapılı bağımlı biçimbirimsel kipliklerin kipsel işlevleri üzerinde durulmaktadır. Söz konusu ekler, bağlama göre kip alanlarının bir ya da birkaçını işaretleme işlevi üstlenmektedir. Örneğin bahsi geçen eklerden-sA eki, cümleyi şart, olasılık, tahmin, varsayım, istek gibi anlamlarla işaretlerken;-mIş eki kesinlik, doğrudan delile dayalılık, çıkarımsal delile dayalılık gibi kip alanlarından biri ile kodlamaktadır.

Kocatepe Beşeri Bilimler Dergisi, 2023

Anlambilimi, dil çalışmalarında önemli bir yer tutmaktadır. Anlambilimine dair yapılan çalışmalar hem sözcük düzeyinde ele alınır hem de tümcelerin ve öbeklerin anlam sorununa odaklanır. Gerektirim ve karşıolgusallık ögeleri de tümce anlambiliminin bir parçasıdır. Bu ögeler, biçimsel anlambiliminin çatısı altında yer alır. Bu çalışmada gerektirim ve karşıolgusallığın ne olduğu üzerinde durulmuş, ardından da Türkçede gerektirim ve karşıolgusallık incelenmiştir. Sonrasında da Türkçede gerektirim ve karşıolgusallığın arasında ne gibi bir ilişki olduğuna bakılmıştır. Karşıolgusal tümcelerde, gerektirimkarşıolgusallık ilişkisinde zaman, görünüş-kip eklerinin dizilimlerine bağlı gerektirim ilişkileri görülür. Bu tümcelerde bir olay, başka bir olayın gerçekleşmesi koşuluna bağlıdır ve her iki olay da geçmiştedir ve ilki gerçekleşmediği için ikincisin de gerçekleşmemiş olduğu görülür.

Turkish Academic Research Review - Türk Akademik Araştırmalar Dergisi [TARR], 2021

Bilim dünyası son yüzyıla kadar bağımlılığa bir hastalık olmaktan çok ahlâki bir zaâf olarak yaklaşarak koruyucu ve tedavi edici eylemlerden ziyâde cezâi uygulamalar çerçevesinde konuyu ele almıştır. Bugün ise bilimsel çalışmalar bağımlılığın insan beyni ile davranışlarını olumsuz yönde etkileyen hastalıklar kategorisinde inceleneceğini göstermektedir. Son çeyrek yüzyılda ise alanın uzmanları bağımlılık deyince ilk akla gelen alkol ve madde kullanımı dışında sosyal medya, kumar ve sanal oyunlar, toplama, biriktirme, cinsel eğilimler, temizlik gibi pek çok alışkanlığı kişinin çalışma gücünü azaltan, çevre ile ilişkilerine zarar veren, beden ve ruh sağlığı üzerinde olumsuz etkileri bulunan bağımlılıklar çerçevesinde incelemektedir. Genel olarak dinlere ve özelde İslam dînine eğildiğimizde alkol, kumar, şans oyunların açık naslarla haram kılındığı görülür. Söz konusu yasaklamaya konu olan eylemlerin kişi ve toplum üzerindeki zararlarını pek çok farklı alanda görmek mümkün se de hepsinde ortak olan özellik kişiyi içinden kurtulması güç bağımlılık döngüsüne mahkum etmesidir. Din tedrîcî bir yöntemle tebliğ süreci içinde bu yasakların içselleşmesini sağlamıştır. Bununla birlikte din, insanı bağımlılık döngüsüne düşüren unsurları bu söz konusu yasaklarla sınırlandırmamış, insanın kendisi için tezyin edilen kadın, erkek, evlat, altın ve gümüş biriktirme, besili atlar, hayvanlar ve ekinlere düşkünlüğüne dikkat çekmiştir. İnsan meyilleri, alışkanlıkları, düşkünlükleri arasında kulluk yolculuğunu gerçekleştirmeye çalışırken araçların amaç hâline gelmemesi konusunda uyarılmıştır.

HAMZA ZÜLFİKAR ARMAĞANI, 2021

2017

Bagimliligin ne oldugunu felsefenin bakis acisi ile inceledigimizde haz ve tutku kavramlari ile bagina bakmak gerekir. Genel olarak hosa giden bir seyin yarattigi, uyandirdigi bir duygu olarak tanimlanabilecek haz felsefe tarihinde Antik Yunandan gunumuze kadar insanin biyolojik, psikolojik ve ahlaki yasaminin anlamlandirilmasinda kullanilan bir kavramdir. Tutku ise siddetli ve surekli duygu, guclu istek ve egilim olarak tanimlanmaktadir. Tutku insan davranislarini yoneten guclu bir duygudur. Yoneldigi amac ya da sectigi nesne uzerinde ve disinda hicbir seyi goremeyecek kadar yogunlasmis olan tutku ayni zamanda bir tur korlesmeyi de ifade eder. Iste bu nedenle felsefe tarihinde filozoflarin cogu tutkuya karsi olumsuz tavir takinmis onu insana zarar veren bir ozellik olarak degerlendirmislerdir. Haz ve tutku ile davranislarini bicimlendiren bagimli insanin ozgurlugunu kaybettigi ve bagimlisi oldugu seyin onu kontrol ettigi dusunulmektedir. Ozgurlugun yeniden kazanilmasi kontrolun te...

Sosyal Bilimler Çerçevesinde Bağımsızlık ve Yeniden Kuruluş/ Independence And Re-Establishment Within The Framework of Social Sciences, 2022

ARSLAN, H. Ç. (2022). Eski Türkçe Metinlerde Bağımsızlık Kavramı. Bedriye Tunçsiper ve Dilek İnan (Ed.). Sosyal Bilimler Çerçevesinde Bağımsızlık ve Yeniden Kuruluş/ Independence And Re-Establishment Within The Framework of Social Sciences (pp. 157-169) içinde, Kriter Yayınevi: İstanbul.

Dilbilimde Güncel Tartışmalar, 2020

Karşıolgusallık (counterfactuality) belirli bir gerçekliğin paralelinde, gerçek olmayan bir durumu anlatan ifadeler olarak tanımlanabilir (Lyons 1977, s. 795; Kumakiri 2013, s. 166). Bu ifadeler, olgusal dünya ile ilişkili olarak tanımlanan olası bir dünyada konumlandırılan önermelerden oluşur. Önermede ifade edilen yargı, olgusal dünyanın zıttında yer alır ve işaretlenen zaman içeriğinde değerlendirilir. Alanyazında karşıolgusal bildirimler epistemik kiplikle ilişkili olarak incelenir, ancak belirsizlik anlamı taşımazlar, çünkü konuşucu olgusal durum hakkında bilgi sahibidir. Karşıolgusallık iki durumda karşımıza çıkar. İlki öznenin var olan durumun aksini ifade ettiği arzu ve istekler aracılığıyla oluşan karşıolgusal dilekler, diğeri ise şimdiyle ilişkili olarak geçmişteki bir olası duruma işaret eden koşul tümceleridir. Bu önermelerde, olgusal dünyadaki durum bilinmekte fakat işaretlenen zamanda olgusal durumun karşısında yer alan olası durum ifade edilmektedir. Konuşucu konuşma anından geçmişe yönelen bir bakış açısıyla ya da geçmişte, geleceğe yönelen bakış açısıyla yargıda bulunur. Bu çalışmada, karşıolgusallık bildiren keşke, eğer vb. sözcüksel işaretleyiciler ve dilbilgisel işaretleyiciler; Lyons (1977), Iatridou (2000), Declerck (2011) ve Kumakiri’nin (2013) görüşleri çerçevesinde “karşıolgusal dilekler” ve “karşıolgusal koşul tümceleri” başlıkları altında ele alınmıştır. Örneklem alanı günümüz Türkçesinin farklı metin türlerine erişim imkânı sağlayan Türkçe Ulusal Derlemi (TUD) olarak belirlenmiş ve tespit edilen karşıolgusal ifadeler anlambilimsel bakış açısıyla incelenmiştir. Anahtar Sözcükler: karşıolgusallık, kiplik, koşul bildirimi, dilek bildirimi.

2014

Kisilerarasi iliskilere bakildiginda, bireyin sahip oldugu bir takim kisilik ozellikleri ve davranis oruntuleri nedeniyle karsisindakine bagimli iliskiler gelistirdigi gozlenebilmektedir. Bu durum, “iliski bagimliligi” kavramini ortaya cikarmaktadir. Bireylerin iliskilerdeki bagimlilik duzeylerini olcmek amaciyla cesitli olcme araclari gelistirilmistir. SFIBO, disariya asiri odaklanma/asiri bakicilik, duygularini ifade etmede zorluk ve digerleriyle olan iliskilerde bir amaca odaklanma gibi iliski bagimliligi ozelliklerini olcmeyi saglayan ve kisilerarasi iliski bagimliligini olcen psikometrik araclar icinde en onemli olceklerden biridir. Bu calismada, SFIBO’nun Turkce’ye uyarlanmasi ve psikometrik ozelliklerinin degerlendirilmesi amaclanmistir. Arastirmanin amaci dogrultusunda, SFIBO, kisisel bilgi formu, olcut gecerliliginin yapilabilmesi amaciyla Genel Saglik Anketi-12 ve Rossenberg Benlik Saygisi Olcegi katilimcilara uygulanmistir. Olcegin ic tutarliligina, Cronbach alfa katsayis...

Pamukkale University Journal of Education, 2014

Kişilerarası ilişkilere bakıldığında, bireyin sahip olduğu bir takım kişilik özellikleri ve davranış örüntüleri nedeniyle karşısındakine bağımlı ilişkiler geliştirdiği gözlenebilmektedir. Bu durum, "ilişki bağımlılığı" kavramını ortaya çıkarmaktadır. Bireylerin ilişkilerdeki bağımlılık düzeylerini ölçmek amacıyla çeşitli ölçme araçları geliştirilmiştir. Fischer, Spann ve Crawford (1991) tarafından geliştirilen Spann-Fischer İlişki Bağımlılığı Ölçeği (SFİBÖ), dışarıya aşırı odaklanma/aşırı bakıcılık, duygularını ifade etmede zorluk ve diğerleriyle olan ilişkilerde bir amaca odaklanma gibi ilişki bağımlılığı özelliklerini ölçmeyi sağlayan ve kişilerarası ilişki bağımlılığını ölçen psikometrik araçlar içinde en önemli ölçeklerden biridir. Bu çalışmada, SFİBÖ'nün Türkçe'ye uyarlanması ve psikometrik özelliklerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda, SFİBÖ, ölçüt geçerliliğinin yapılabilmesi amacıyla Genel Sağlık Anketi-12 ve Rossenberg Benlik Saygısı Ölçeği katılımcılara uygulanmıştır. Ölçeğin iç tutarlılığına, Cronbach alfa katsayısı hesaplanarak bakılmıştır. Ölçeğin orijinal yapısı tek faktörlü olup, bu yapı Türk Kültüründe ölçüt geçerliği Genel Sağlık Anketi ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ile değerlendirilmiştir. Ölçeğin toplam varyans yüzdesi, % 18.698 olarak elde edilmiştir. Ölçme aracının, iç tutarlılık katsayısı, α=0.65 olarak bulunmuştur. SFİBÖ, Türk katılımcıların yer aldığı araştırmalarda kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracıdır.

Palet Yayınları, 2020