З гісторыі беларускага руху ў Латвіі ў міжваенны і ваенны пэрыяды

Беларускі гістарычны агляд, 2018

Адным з найбуйнейшых асяродкаў беларускага нацыянальнага жыцця ў міжваенны час была Латвійская рэспубліка. Латвійскія беларусы кампактна жылі ў паўднёва-ўсходняй Латгаліі і часткова Земгаліі. Яны былі пятай па колькасці групай сярод нацменаў (пасля рускіх, яўрэяў, немцаў і палякаў). Колькасць жыхароў Латвіі, якія дэкларавалі сябе беларусамі, змянілася ад 79 529 чал. (у 1920 г.) да 26 867 (у 1935 г.). Такая значная розніца ў лічбах не была вынікам міграцыйных ці натуральных працэсаў. Галоўная прычына хавалася ў саміх беларускамоўных жыхарах Латгаліі, нацыянальная самасвядомасць якіх тады яшчэ знаходзілася ў стадыі фармавання. Маючы праблемы з нацыянальнай самаідэнтыфікацыяй, адны і тыя ж людзі ў розны час і пад уплывам разнастайных сацыяльных і палітычных чыннікаў дэкларавалі розную нацыянальнасць. Несвядомая і маласвядомая ў нацыянальным сэнсе беларускамоўная латгальская вёска на пачатку ХХ ст. стала прадметам нацыянальнакультурнай экспансіі з боку мясцовых нацыянальных рухаў. За душы і сэрцы "тутэйшых" змагаліся рускія, польскія, латгальскія і беларускія дзеячы. Ліберальнае заканадаўства Латвійскай рэспублікі (да 1934 г.) спрыяла нацыянальнакультурнаму развіццю прадстаўнікоў нацыянальных меншасцяў. Дэмакратычная канстытуцыя давала нелатышам шырокія магчымасці нацыянальна-культурнай аўтаноміі, аналогію якой цяжка знайсці на карце тагачаснай Еўропы. Гэта выкарысталі таксама беларусы. Пачаткам арганізацыі беларускага нацыянальнага руху ў Латгаліі было стварэнне Культурна-асветнага таварыства "Бацькаўшчына", якое Удзел беларусaў у парламенцкіх выбарах у Латвіі (1922-1931)

Запісы БІНіМ, t. 42, 2022

Уводзіны Латвійская Рэспубліка, якая ўзьнікла на палітычнай мапе Эўропы пасьля Першай сусьветнай вайны, мела шматнацыянальны склад. Да ліку найбуйнейшых нацыянальных меншасьцяў трэба залічыць беларусаў, якія належалі да аўтахтоннага насельніцтва краіны й кампактна жылі ў адной з правінцыяў-Латгаліі. Статыстычныя зьвесткі наконт колькаснага складу беларускага насельніцтва ў міжваеннай Латвіі адлюстроўвае наступная табліца:

Беларуская думка, 2020

У артыкуле на аснове аналіза беларускай і замежнай гістарыяграфіі разглядаецца праблема перыядызацыі беларускага нацыянальна-вызваленчы руху ў міжваеннай Польшчы. Робіцца выснова аб адсутнасці ў сучаснай гістарыяграфіі актуальнай перыядызацыі гэтага аспекта. Аўтарам артыкула распрацавана ўласная перыядызацыя, якая складаецца з трох фаз: фаза развіцця беларускага нацыянальнага руху ў Заходняй Беларусі, фаза крызісу і фаза арганізацыйнага заняпаду. Асноўным крытэрыям пры распрацоўцы перыядызыцаі выступала унутранае развіццё самаго руху як асобнай сістэмы грамадскага жыцця, якая складалася з розных палітычных плыняў.

Гісторыя і грамадазнаўства, 2023

У артыкуле ўпершыню ў айчыннай гістарычнай навуцы зроблена спроба распрацоўкі калектыўнай біяграфіі актывістаў беларускага нацыянальнага руху ў міжваеннай Заходняй Беларусі. Аўтар зрабіў акцэнт на такіх крытэрыях калектыўнай біяграфіі, як далучэнне актывістаў да беларускага руху, іх прафесійная характарыстыка, сацыяльнае становішча, узрост, узровень адукацыі, канфесійная прыналежнасць. Важным крытэрам з’яўляецца праблема адаптацыі ці неадаптацыі актывістаў у польскае грамадства міжваеннага перыяду. У высновах падкрэсліваецца тэзіс аб развіцці масавага беларускага нацыянальнага руху ў міжваеннай Польшчы.

Беларускі гістарычны агляд, 2016

Беларусь у кантэксце еўрапейскай гісторыі: асоба, грамадства, дзяржава : зб. навук. арт. У 2 ч. Ч. 1 / рэдкал.: А. А. Каваленя (гал. рэд.), І. Ф. Кітурка (гал. рэд.) [і інш.]. – Гродна : ГрДУ, 2019. – С. 162–168.

During the period from 1863 to 1917 Russian memoirs about the 1863-64 Uprising were developing unevenly and often depended on political factors. At the same time the intensity of the development of memoir genre was much higher comparing with the development of historiography. As a result, there was a unique situation when memoirs served as historiography – they spread the information about the Uprising and enrooted the topic in historical discourse. В статье рассматривается процесс формирования и выполняемые функции пласта мемуарных произведений, изданных на русском языке в 1863–1917 гг. и посвященных тематике восстания 1863–1864 гг. на территории Беларуси. Определяются наиболее важные вненаучные факторы, влиявшие на интенсивность написания и печати мемуаров, выделяются наиболее информативные из числа опубликованных произведений, делаются выводы о принципиальной важности развития мемуаристики восстания для распространения сведений соответствующей тематики в российском обществе в целом.

“Беларускі гістарычны агляд”, nr 30,, 2023

Адным з буйных цэнтраў беларускага нацыянальнага жыцця ў міжваенны час была Латвія. Месца кампактнага пражывання латвійскіх беларусаў-паўднёва-ўсходняя частка краіны, Латгалія і часткова Земгалія. У адміністрацыйным плане гэта тры латгальскія (Дзвінскі, Люцынскі і Рэжыцкі) і адзін земгальскі (Ілукштанскі) паветы. Акрамя таго, значная колькасць беларусаў жыла ў Рызе. Беларусы лічыліся пятай па колькасці групай сярод нацыянальных меншасцяў (пасля рускіх, яўрэяў, немцаў і палякаў). Колькасць жыхароў Латвіі, якія дэкларавалі сябе беларусамі, была няўстойлівай і вагалася ў межах ад 79 529 чал. (у 1920 г.) да 26 867 (у 1935 г.). Такія значныя разыходжанні не былі вынікам міграцыйных працэсаў або натуральнага прыросту. Галоўную прычыну трэба шукаць у стане самасвядомасці гэтай супольнасці. Нацыянальная ідэнтычнасць беларускамоўных жыхароў Латвіі знаходзілася ў стадыі фармавання. Маючы праблемы з нацыянальнай самаідэнтыфікацыяй, адны і тыя ж людзі ў розны час і пад уплывам разнастайных сацыяльных і палітычных чыннікаў дэкларавалі розную нацыянальнасць. Маласвядомая ў нацыянальным сэнсе беларускамоўная латгальская вёска ў першай палове ХХ ст. была прадметам нацыянальна-культурнай экспансіі з боку мясцовых нацыянальных рухаў. За душы і сэрцы "тутэйшых" змагаліся рускія, польскія, латгальскія і беларускія дзеячы.

Studia Historica Europae Orientalis, 2019

Дзярновіч, Алег. Militares Livoniensum: Рэестр лівонскага войска пад Пасволем у 1557 г. і праблемы мілітарнай гісторыі рэгіёна [in] Studia Historica Europae Orientalis = Исследования по истории Восточной Европы : науч. сб. Вып. 12. Редкол. : А. В. Мартынюк (отв. ред.) [и др.]. Минск : РИВШ, 2019. С. 163—194. Militares Livoniensum: Register of the Livonian Troops near Pasvalys in 1557 and the Problems of the Militaristic History of the Region The events that led to the emergence of a document called “Militares Livoniensum” reflect the military and political situation in the Eastern European region on the eve of the great ordeal – the Livonian War (1558-1583) and the territorial redistribution of the Baltic region, which occurred during and as a result of the war. But Pasvalys Conflict has its own specific prerequisites and its own political dimension in the quadrilateral: Livonia — GDL – Crown of Poland – Prussian Duchy. “Militares Livoniensum” is in fact the register of the Livonian troops under Pasvalys in September 1557, where the troops of Livonia and the Grand Duchy of Lithuania met in a military demonstration. This document illustrates the military mobilization potential of Livonia in the middle of the 16th century. Militares Livoniensum: Рэестр лівонскага войска пад Пасволем ў 1557 г. і праблемы мілітарнай гісторыі рэгіёна Падзеі, якія прывялі да ўзнікнення дакументу пад назвай “Militares Livoniensum”, адлюстроўваць ваенна-палітычную сітуацыю ў рэгіёне Усходняй Еўропы напярэдадні вялікага выпрабавання – Лівонскай вайны (1558—1583) і тэрытарыяльнага перадзелу Балтыі, які адбыўся на працягу і ў выніку вайны. Але “Пасвольскі канфлікт” мае і свае спецыфічныя перадумовы і ўласнае палітычнае вымярэнне ў чатырохкутніку Лівонія – ВКЛ – Карона Польская – Прускае герцагства. “Militares Livoniensum” фактычна з’яўляецца рэестрам лівонскага войска пад Пасволем у верасні 1557 г., дзе ў ваеннай дэманстрацыі сышліся войскі Лівоніі і Вялікага Княства Літоўскага. Гэты дакумент ілюструе ваенна-мабілізацыйны патэнцыял Лівоніі сярэдзіны XVI ст. Militares Livoniensum: Реестр ливонского войска под Пасволем в 1557 году и проблемы милитаристскую истории региона События, которые привели к возникновению документа под названием "Militares Livoniensum", отображать военно-политическую ситуацию в регионе Восточной Европы накануне великого испытания – Ливонской войны (1558—1583) и территориального передела Балтии, который произошел в течение и в результате войны. Но «Пасвольски конфликт» имеет и свои специфические предпосылки и собственное политическое измерение в четырехугольнике Ливония – ВКЛ – Корона Польская – Прусское герцогство. «Militares Livoniensum» фактически является реестром ливонского войска под Пасволем в сентябре 1557 года, где в военной демонстрации сошлись войска Ливонии и Великого Княжества Литовского. Этот документ иллюстрирует военно-мобилизационный потенциал Ливонии середины XVI в.

Гісторыя і грамадазнаўства, 2020

У артыкуле аналізуецца роля гарадоў як асяродкаў беларускага нацыянальнага руху ў міжваеннай Заходняй Беларусі. Нягледзячы на тое, што беларусы складалі меншасць сярод гарадскога насельніцтва, беларускі кампанент у той ці іншай ступені прысутнічаў у грамадска-палітычным і культурным жыцці заходнебеларускіх гарадоў. Аўтар артыкула на аснове гістарычнай літаратуры і крыніц распрацаваў стратыфікацыю беларускага нацыянальнага руху ў Заходняй Беларусі па схеме горад/вёска і вылучыў тры “”ярусы”, два з якіх ахопліваюць гарады. Першым “ярусам” вызначана Вільня як месца канцэнтрацыі і актыўнай дзейнасці кіруючых структур беларускага нацыянальнага руху ў Заходняй Беларусі. У другі “ярус” уваходзяць гарадскія правінцыяныя асяродкі, у рамках якіх вылучаны тры лакальныя гарадскія цэнтры беларускага руху ў Заходняй Беларусі – Гродна, Баранавічы і Навагрудак.

Беларуская думка, 2022

У айчыннай гістарыяграфіі гэта праблематыка толькі пачынае набываць сваё даследчыцкае поле з выкарыстаннем новых падыходаў і метадаў. Аўтар раскрывае ролю гістарычнай адукацыі і асветы ў палітыцы памяці беларусаў у міжваеннай Польшчы, аналізуе камемарацыйныя практыкі, звязаныя з усталяваннем помнікаў вядомым беларускім дзеячам на могілках і правядзеннем мемарыяльных мерапрыемстваў, вызначае «літаратурную» накіраванасць гістарычнай палітыкі, дзе на першым месцы згадваліся прадстаўнікі беларускай культуры, а не вядомыя палітычныя дзеячы.

2019

У артыкуле разглядаюцца адукацыйныя, дабрачынныя, культурныя, палітычныя праекты беларускай дыяспары ў Літве як асноўныя кірункі дзейнасці нацыянальнай супольнасці. Аўтар у дэталях апісвае характарыстыкі культурных і адукацыйных цэнтраў у Літве ў міжваенны перыяд, сярод якіх «Беларуская хатка», Беларускі дзіцячы садок, Беларускі народны тэатр. Асаблівае значэнне нададзена Беларускаму Цэнтру ў Коўна як асноўнаму выдавецкаму цэнтру беларусаў замежжа. Аўтар падрабязна разглядае ролю Беларускага культурна-асветніцкага таварыства для сацыяльна-псіхалагічнай адаптацыі беларусаў. У даследаванні апісана дзейнасць беларускай студэнцкай арганізацыі Універсітэта Вітаўта Вялікага. Прааналізаваны праблемы працы Беларускага таварыства Чырвонага Крыжа. Значная ўвага надаецца Беларускаму народнаму ўніверсітэту як праграме дадатковай адукацыі дарослых. Аўтар прыходзіць да высноў, што беларусы Літвы вылучаліся сваім высокім узроўнем грамадскай актыўнасці. На аснове сучасных навуковых даследаванняў можна сцвярджаць, што дзейнасць адукацыйных, культурных і грамадскіх арганізацыі дыяспары была важным механізмам для развіцця нацыянальнай ідэнтычнасці беларусаў замежжа.

“Запісы БІНіМ”, T. 40,, 2018

Беларускі гістарычны часопіс. – 2019. – № 4. – С. 10–18.

Аўтар разглядае пачатковы этап развіцця польскай гістарыяграфіі паўстання 1863-1864 гг. на тэрыторыі Беларусі. Даецца яе характарыстыка, звяртаецца ўвага на найбольш значныя працы. The initial stage of development of the Polish historiography of Uprising of 1863-1864 on the territory of Belarus is discussed. Its characteristic is presented. Special attention is paid to the most significant works of the period.

Przegląd Środkowo-Wschodni. Warszawa. 2019. № 4.

Беларусь у эпоху геапалітычных і сацыяльных зрухаў Новага і Навейшага часу. – Мінск : БДУ, 2019. – С. 65–70.

Да 25-годдзя кафедры гісторыі Беларусі новага і навейшага часу гістарычнага факультэта Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта : матэрыялы міжнар. навук.-практ. канф., Мінск, 22 лістапада 2019 г. / Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт; рэдкал.: А. Г. Каханоўскі (старш.) [і інш.].