Алесь Махноўскі – беларускі дзеяч з Латгаліі (1902 – 1967)

Лаўрэш Леанід. Страчаная цывілізацыя. Гістарычныя хронікі: Маёнтак Ішчална

Лаўрэш Леанід. Страчаная цывілізацыя. Гістарычныя хронікі: Маёнтак Ішчална // Новы замак. 2022. Выпуск 10. С. 179-20

Беларускі гістарычны агляд, 2016

Запісы БІНіМ, t. 42, 2022

Уводзіны Латвійская Рэспубліка, якая ўзьнікла на палітычнай мапе Эўропы пасьля Першай сусьветнай вайны, мела шматнацыянальны склад. Да ліку найбуйнейшых нацыянальных меншасьцяў трэба залічыць беларусаў, якія належалі да аўтахтоннага насельніцтва краіны й кампактна жылі ў адной з правінцыяў-Латгаліі. Статыстычныя зьвесткі наконт колькаснага складу беларускага насельніцтва ў міжваеннай Латвіі адлюстроўвае наступная табліца:

...В этом контексте интересна новая книга “Национальность – беларус”, написанная доктором истории из Белостока Олегом Латышонком, одним из лидеров беларусского исторического общества. Автор пытается ответить на вопрос “Откуда пошла беларусская земля?” (C. 9) и для этого прослеживает письменные упоминания названий этого края от языческих времен до начала двадцатого века. Согласно автору, вопреки расхожему мнению, название “Беларусь” и его варианты употреблялись по отношению к беларусским землям задолго до периода модернизации, “европейского” нациостроительства и колонизации в Российской империи... Отзыв на рецензию: http://palityka.org/2011/07/postkalaniyalnaya-imperyya-ab-imperio-2011-1/

…Пачуць, як лёсу валяцца муры: Памяці Генадзя Кісялёва. – Мінск : Лімарыус, 2009. – С. 217–249.

“Беларускі гістарычны агляд”, nr 30,, 2023

Адным з буйных цэнтраў беларускага нацыянальнага жыцця ў міжваенны час была Латвія. Месца кампактнага пражывання латвійскіх беларусаў-паўднёва-ўсходняя частка краіны, Латгалія і часткова Земгалія. У адміністрацыйным плане гэта тры латгальскія (Дзвінскі, Люцынскі і Рэжыцкі) і адзін земгальскі (Ілукштанскі) паветы. Акрамя таго, значная колькасць беларусаў жыла ў Рызе. Беларусы лічыліся пятай па колькасці групай сярод нацыянальных меншасцяў (пасля рускіх, яўрэяў, немцаў і палякаў). Колькасць жыхароў Латвіі, якія дэкларавалі сябе беларусамі, была няўстойлівай і вагалася ў межах ад 79 529 чал. (у 1920 г.) да 26 867 (у 1935 г.). Такія значныя разыходжанні не былі вынікам міграцыйных працэсаў або натуральнага прыросту. Галоўную прычыну трэба шукаць у стане самасвядомасці гэтай супольнасці. Нацыянальная ідэнтычнасць беларускамоўных жыхароў Латвіі знаходзілася ў стадыі фармавання. Маючы праблемы з нацыянальнай самаідэнтыфікацыяй, адны і тыя ж людзі ў розны час і пад уплывам разнастайных сацыяльных і палітычных чыннікаў дэкларавалі розную нацыянальнасць. Маласвядомая ў нацыянальным сэнсе беларускамоўная латгальская вёска ў першай палове ХХ ст. была прадметам нацыянальна-культурнай экспансіі з боку мясцовых нацыянальных рухаў. За душы і сэрцы "тутэйшых" змагаліся рускія, польскія, латгальскія і беларускія дзеячы.

Беларуская мова як замежная, 2019

Stanislaw Moniuszko is considered the father of the Polish national opera. He lived and worked in Minsk (with breaks from 1830) and Wilno (Vilnius) (with breaks in 1840–1858). He died on June 4, 1872 in Warsaw, where he spent the last years of his life – from the end of 1858. The PolishBelarusian-Lithuanian linguistic and cultural symbiosis on the lands of the former Grand Duchy of Lithuania refl ected on the formation of Moniuszko’s personality and his creativity. The autograph to Moniuszko by the BelarusianPolish writer Wincenty Dunin–Marcinkiewicz, with whom he collaborated, is published for the first time. His father Czeslaw Moniuszko also infl uenced the personality of the composer. For the fi rst time records of Belarusian songs made by him are published.

Часопіс Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. Гісторыя. , 2023

Исследуется вклад А. Л. Аниховского в развитие белорусской науки и культуры в 1918-1928 гг. До недавнего времени специалистам было известно о результатах его краеведческой и археологической деятельности исключительно в Оренбургском крае. Вклад А. Л. Аниховского в развитие белорусской археологии ошибочно приписывали его тезке-студенту Белорусского государственного университета, краеведу и педагогу А. Г. Аниховскому. В ходе изучения белорусских архивов было доказано, что именно А. Л. Аниховский проводил археологические работы на востоке Беларуси. Показываются этапы его профессионального пути. Реконструируются основные направления полевой археологической деятельности А. Л. Аниховского: составление плана Старого города в Минске, проведение археологических экспедиций на территории Верхнего Поднепровья, участие в обследовании пещер в ур. Дубки, осмотр городища и раскопки кургана в окрестностях д. Черкасово на Оршанщине, исследование курганов около д. Старые Прянич ки и д. Старый Дедин на Могилёвщине, изучение археологических древностей и поиск полезных ископаемых на территории Оренбург ского края. Подчеркивается, что исследователь занимался популяризацией археологического наследия Беларуси, осно вал краеведческие музеи в Горках и Бугуруслане. Отмечается, что результаты научной деятельности археолога неоднократно подвергались критике. Несмотря на то что А. Л. Аниховский не являлся выдающимся полевым исследователем и не внес весомый вклад в разработку теоретических проблем науки, в своем стремлении заниматься археологической деятельностью он может стать примером для следующих поколений ученых. Ключевые слова: история археологии; краеведение; история музейного дела; Институт белорусской культуры; Беларусь; Оренбургский край. Благодарность. Автор высказывает признательность В. Н. Тарасевич, И. И. Баринову и А. И. Груше за помощь в подборе архивных материалов. О б р а з е ц ц и т и р о в а н и я:

„Запісы БІНіМ” 2016, т. 38, , 2016

Праблематыка, зьвязаная зь беларусамi ў Латвii ў першай палове ХХ ст., да сёньня знаходзiцца ў сьпiсе тэмаў, якiя найменш ведамыя чытачам i найменш дасьледаваныя ў гiстарыяграфii. Найчасьцей гэтая тэматыка закраналася ў працах, непасрэдна альбо ўскос на прысьвечаных Кастусю Езавiтаву, знакамiтаму беларускаму дзея чу Латвii ў вышэйзгаданы пэрыяд. Пра беларускую актыўнасьць у латвiйскай дзяржаве ў мiжваенны час вельмi павярхоўна й абагульняльна, пiсаў Язэп Найдзюк у сваёй працы "Беларусь учора i сяньня" 1. Варта таксама згадаць апрацаваньне "Беларусы ў Латвii" 2 аўтарства Кастуся Езавiтава, якое сучасным дасьледнiкам належыць разглядаць перадусiм як гiстарычную крынiцу. Часткова белую пляму ў гiстарыяграфii за паўняюць дзьве вельмi грунтоўныя публiкацыi праф. Эрыкса Екабсонса 3. Iх каштоўнасьць заключаецца мiж iншым у тым, што аўтар абапiраўся на няведамыя дасюль архiўныя крынi цы. За выняткам вышэйзгаданых публiкацый, у гiстарыяграфii, па сутнасьцi, адсутнiчаюць навуковыя працы, якiя тычылiся б беларускага жыцьця ў Латвii ў мiжваенны час, як i ў гады Другой сусьвет най вайны. Такi стан дасьледаваньняў ня можа не засмучваць, тым больш калi ўзяць пад увагу той факт, што ў мiжваенны пэрыяд Латвiйская рэспублiка была адным з асноўных асяродкаў беларускага грамадзкапалiтычнага руху. У гэтай краiне дзейнiчалi беларускiя арганiзацыi й таварыствы, у тым лiку палiтычныя, функцыянавала школьнiцтва, выдавалася прэса. Сярод найбольш актыўных лiдараў тамтэйшага беларускага руху былi Кастусь Езавiтаў, Мiкалай Дзямiдаў, Уладзiмер

Przegląd Środkowo-Wschodni, 2019

Utworzenie i działalność Zrzeszenia Białoruskiego w Okręgu Generalnym Łotwa (1941-1944) W wyniku ofensywy wojsk niemieckich latem 1941 r. Łotwa dostała się pod okupację III Rzeszy. Struktura narodowościowa Łotwy cechowała się różnorodnością. Wśród najliczniejszych grup mniejszościowych znajdowali się Białorusini. Niemieckie władze okupacyjne, stosując zasadę "dziel i rządź", były skłonne przyznać Białorusinom pewną autonomię kulturalno-oświatową. Miejscowa inteligencja białoruska upatrywała w tym szansę na umocnienie własnych wpływów w Łatgalii, którą traktowano jako część tzw. białoruskiego obszaru etnografi cznego. W związku z tym, kierując się zimną polityczną kalkulacją, podjęto współpracę z okupantem. W 1941 r. w Rydze i Dyneburgu utworzono Białoruski Komitet Narodowy (od wiosny 1942 r. Zrzeszenie Białoruskie) w Okręgu Generalnym Łotwa. Głównym kierunkiem działalności tej organizacji była działalność społeczna i kulturalno-oświatowa wśród mieszkańców Łatgalii. Prowadzono chóry i zespoły artystyczne, działalność wydawniczą i kulturalno-oświatową. Ponadto podejmowano próby wprowadzenia języka białoruskiego do świątyń katolickich i prawosławnych. Dążono do obsadzenia administracji cywilnej i samorządów na szczeblu niższym i średnim w niektórych gminach Łatgalii osobami narodowości białoruskiej. Za priorytet w działalności Białorusinów należy jednak uznać organizację szkolnictwa w języku ojczystym. Aktywność białoruska wywołała zaniepokojenie wielu Łotyszy, ponieważ przywódcy łotewskich Białorusinów liczyli się z możliwością przyłączenia w przyszłości Łatgalii do Białorusi. Z wielu powodów "akcja białoruska" na Łotwie pod okupacją niemiecką nie odniosła większego sukcesu. S ł o w a k l u c z o w e : Łotwa, Białorusini, II wojna światowa, okupacja, kolaboracja This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 3.0 PL