Kur’an’da Bilgi ve Düşünce Üretimi

Özet Araştırma bilgiyi edinme ve kullanmada Kur'an'da ve Sünnette eleştirel düşünme metodolojisinin nasıl ele alındığı incelenmiştir. Bu amaçla eleştirel düşünmenin temel özellikleri belirlenmiş, bu özelliklerin yerine getirilmesini öneren ayetlerin sayısı ve özü ele alınmıştır. Araştırma nitel yaklaşımla literatür taraması yaklaşımı ile yürütülmüştür. Bu amaçla eleştirel düşünmenin bilgiyi arama, bilgiyi edinme ve kullanmada amaca sahip olma, araştırma-sorgulama, bilgi toplayabilme ve keşfedebilme ile ilgili olarak altı; kesin ve sağlıklı bilgiye dayanma ile ilgili olarak dört; bilgiyi edinme ve kullanmada amaca sahip olma ile ilgili olarak dört; araştırma-sorgulama ile ilgili olarak üç; bilgilere ait kaynakların güvenirliklerini sorgulama ile ilgili olarak iki; bilgileri olduğu gibi kabul etmeme ile ilgili olarak bir; bilgideki çelişki ve tutarsızlıkları yakalayabilme ile ilgili olarak bir; bilgiden doğru çıkarımlar yapabilme ile ilgili olarak iki; bilgileri doğru dayanaklarla savunabilme ile ilgili olarak altı; bilgiyi edinmede gözlem yapabilme ile ilgili olarak bir; ilişkisiz bilgileri kanıtlardan ayıklayabilme ile ilgili olarak bir; bilgiye dayalı tahmin etmeye ile ilgili olarak iki; kanıtları ustaca ve bağımsız biçimde kullanma ile ilgili olarak beş Ayet-i Kerime olduğu tespit edilmiştir. Aynı zamanda bu ayetlerin içeriğinin bilgiyi edinme ve kullanmada eleştirel düşünmenin metodolojisi ile tam olarak uyumlu olduğu görülmektedir. Anahtar Kelimeler: Kur'an, eleştirel düşünme, bilgiyi edinme, bilgiyi kullanma 1.Giriş Eleştirel düşünmenin ne olduğu ve nasıl öğretileceği sorusunun başlangıcı, Platon'un bir şeyi bilme iddiasında bulunmadan önce o şeyi bilecek konumda olmaya önem veren ve insanın bir konuda fikir yürütmeye başlamadan önce neleri bilip neleri bilmediğini araştırması gerektiğine değinen Sokratik diyaloglarındaki doğru bilgi arayışına kadar geri götürülebilir [ i ]. Eleştirel düşünme, bu açıdan ele alındığında, hem antik felsefede hem de İslam felsefesinde entelektüel erdemlerin başında gelen ve felsefenin sofia'a değil ama philo-sofia olarak tanımlanmasına yol açan bilgelik erdeminden başka bir şey değildir. Lipman'ın da işaret ettiği gibi, antiklerin bilge, modernlerin ise eleştirel düşünür dedikleri insanlar, bilgi ve deneyimle desteklenmiş akla dayanan ve pratiğe dökülebilen sağlam yargılarda bulunan insanlardır ii. Düşünme, içinde bulunulan durumu anlayabilmek amacıyla yapılan aktif, amaca yönelik organize zihinsel süreçlere verilen addır. Her şey düşüncede yatar, düşüncelerle yönetilir ve üretilir. Düşünceler zihin, beden ve ruh arasındaki denge oluşturularak bütünleştirilir. Ancak bu düşüncelerden etkili olanının seçilmesi için elemeler yapılmalıdır. Bu da eleştirel düşünerek gerçekleştirilir. Genel geçer, daha önce düşünülmemiş fikirleri ortaya koyarken yaratıcılık ön plana çıkar. Hayatı oluşturan şeyler düşüncenin sürekli kreasyonudur iii. 2.Yöntem Araştırma bilgiyi edinme ve kullanmada Kur'an'da ve Sünnette eleştirel düşünme metodolojisinin nasıl ele alındığı incelenmiştir. Bu amaçla eleştirel düşünmenin temel özellikleri belirlenmiş, bu özelliklerin yerine getirilmesini öneren ayetlerin sayısı ve özü ele alınmıştır. Araştırma nitel yaklaşımla literatür taraması yaklaşımı ile yürütülmüştür. Bu amaçla eleştirel düşünmenin bilgiyi arama, bilgiyi edinme ve kullanmada amaca sahip olma, araştırma-sorgulama, bilgi toplayabilme ve keşfedebilme, bilgiyi edinme ve kullanmada

DergiPark (Istanbul University), 2012

Kur"an, bilgi gerçeğine zihnimizi veya gönlümüzü geçici olarak doyuran bir tatmin aracı olarak bakmaz. Aksine o, bilgiyi, insanın Allah ve evrenle iliĢkisini düzenleyen bir vasıta olarak değerlendirir. Kur"an açısından ilmin ve medeniyetin esas gayesi, evrende bulunan varlıkları ve onlarla ilgili gerçekleri "okumak"; buradan hareketle Allah"ın varlığını, birliğini ve yüceliğini O"nun istediği Ģekilde tanıma gayreti içine girmektir. Kur"ân, "gerçeğin bilgisine" ulaĢmak için yapılan tüm zihnî, kalbî ve bedenî faaliyetleri, hiç Ģüphesiz "bilgi üretme" ve "düĢünme" eylemi olarak değerlendirir. Bunun yanı sıra "hakikate ulaĢma çabalarını da ibadet olarak görür. Kur"an, insanın Allah tarafından bilgilendirildiği ayetlere yer verdiği kadar, onun bu ayetleri anlama, yorumlama ve bunlardan hareket ederek yeni bakıĢ açıları geliĢtirmesine de yer verir. Bu makalede, insan tarafından üretilebilecek bilgilere, bunların kullanımına ve bu eylemleri gerçekleĢtirirken sergileyebileceği düĢünme ile ilgili kavramlara yer verilecektir.

This paper aim to discuss the problem of knowledge from the perspectives of Qur’an. The Qur’an ascribe the value to the knowledge as a knowledge and eliminate the sepa-rateness between the religious and secular knowledge. But the Qur’an don’t limited the knowledge by the rational and empiric field, on the contrary it spread it on the transcen-dental horizon. For that, the knowledge in the Qur’an includes the metaphysical and the revelation as it includes the secular one. This comprehensively propose to develop a at-titude whics is comprehensive and not reducing and to emrace the all dimensions of hu-man experiences.

Journal of Ibn Haldun Studies, Ibn Haldun University

2014

Kültür Davamız -temel meseleler- isimli eser içindeki İman ve ispat: bilginin doğuşu” bahsi etrafında bazı kanaatler… Mirzabeyoğlu, Bergson, Emile Brehier… vesaire…

Logic examines and teaches the rules of true, coherent and argumentative thinking. These rules have known since Aristotle and are universals to a great extent. However, the sufficient use of reason and encouragement of logical thought are cultural subject matters. Moreover, giving examples from your own tradition is a personal decision of an author. Unfortunately, logical examples taken from the Holy Qur’an have not seen enough in the classical Logic books widely read in the historical madrasahs or contemporary faculties of Islamic theology. Whereas, this would make Logic more interesting and more useful for the students of theology and the other Muslims. For this reason, this article deals firstly with the Quranic encouragements on the use of reason logically; and then gives severel examples for various logical argument types taken from the Qur’an.

AÜİFD, 51:1 (2010), ss.151-176, 2010

Makale, Kadı Abdulcebbar'ın düşünce-bilgi ilişkisi konusundaki yaklaşımını ele almaktadır. Bu çerçevede konu, düşünce ile bilginin 'tevlid' teorisi içerisinde nasıl ele alındığı tartışılmaktadır. Makale, bunun yanı sıra Kadı Abdulcebbar'ın nazaı; delil. medlıil. ta 'alluk, ma 'nd, /ıd/, sukıinu'n-nefs ve nikdd gibi epistemolojik kavramları birbiriyle ilişkisi açısından tartışmakta ve Kadı Abdulcebbar'ın, bilginin tanımı ve mahiyeti sonınıınu bu "kavramsal ağ" içerisinde nasıl aşmaya çalıştığı irdelenmektedir.

Şarkiyat : ilmi araştırmalar dergisi, 2022

Kur'ân, akla önem vermiş ve insanı, aklını kendisini zarardan alıkoyacak ve kendisine fayda sağlayacak şekilde kullanmasına teşvik etmiştir. Özellikle de Allah'ın kelamının anlaşılması ve açıklanması konusunda akla önemli bir rol vermiştir. Tefsir Tarihi boyunca ise müfessirler, Kur'ân'ın akla yüklediği bu görevi yürütmeye çalışırken kimi zaman ifrata kimi zaman da tefrite kaçmışlardır. Bu çalışmamızda Kur'ân'ın tefsir alanında akla yüklediği görevin tanımının tespit edilmesi amacıyla "akıl" lafzının lüğavî anlamı ile Kur'ân dilinde geçen manası incelenmiş ve iki anlamın arasında bir fark bulunmamakla birlikte Kur'ân'ın daha çok pratik akla önem verdiği görülmüştür. Ardından Kur'ân/vahiy ile akıl ilişkisinden söz edilerek sahih nakil ile sarih aklın birbiriyle uyumlu olduğu belirtilmiştir. Çelişki izlenimi veren durumlarda ise naklin sahih olması hâlinde akla tercih edilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Son olarak salt akla dayalı tefsirin doğruluk derecesinin ortaya konulması amacıyla ilgili yöntem Kur'ân'ın "akıl" yaklaşımıyla karşılaştırılmıştır. İslam'ın ana esaslarında dahi ulaştığı hatalı sonuçların çokluğu ve sahih nakilleri basit/sarih akla aykırı gerekçelerle reddetmesi sebebiyle söz konusu yöntemin Kur'ân'ın "akıl" yaklaşımına aykırı olduğu belirtilmiştir.

Eskiyeni, 2013

Kur’an’ı anlama, başka bir ifadeyle Kur’an’ı doğru anlama meselesi, daha İslamın ilk asrından itibaren, müslümanları meşgul eden bir mesele olarak halen önemini korumaktadır. Bu meselenin ilk defa otaya çıkışını Haricilerin Hz. Ali’ye karşı hüküm konusunda sürdürdükleri polemikle başlatmak isabetli olabilir. Çünkü Haricilerden önce İslam tarihinde Kur’an’ın anlaşıl­ması konusuna ilişkin herhangi bir hadise bilinmemektedir. Böyle bir hadise­nin ortaya çıkmaması anlaşılır bir şeydir ve bunun nedeninin, müslümanların Hz. Peygamber’den öğrendikleri Kur’an anlayışı olduğu söylenebilir. Çünkü anlaşıldığı kadarıyla sahabe, Hz. Peygamber’den Kur’an’ın sadece okunan ve yaşanan bir kitap olduğunu öğrenmişti. Nitekim onların Peygamberleriyle birlikteki uygulamaları da böyleydi. Ancak bu anlayıştaki asıl kırılmanın İslam düşünce hayatında Kelam hadisesinin ortaya çıkışıyla yaşandığını söylemek gerekir. Bu döneme gelindiğinde Kur’an, artık kıraat edilerek yaşantılanan bir vahiy olmaktan, iki kapak arasında toplanmış bir mushaf olarak araştırma nesnesi bir kitap olmaya doğru evrilmeye başlamıştı. Amellerin kaynağı olduğu kadar, artık sırf zihinsel konular ve tartışmalarla ilgili bir kitap da olmuştu. İşte o günden itibaren Kur’an’ı anlama sorunu, ümmetin en temel sorunlarından biri, çoğu zaman en temel sorunu olmaya devam etmektedir.