94 NUMARALI GALATA ŞER'İYYE SİCİLİ

Şer'iye sicilleri Osmanlı Devleti tarihi açısından önemli bir kaynak durumundadır. Siciller yazıldığı dönem ve bölgenin sosyo-kültürel, ekonomik ve askeri durumlar hakkında bilgiler vermektedir. Siciller taşrada en önemli görevlilerden olan Kadı gözetiminde yazılmaktadır. Mahkemede görüşülen konuların yanı sıra merkezden gönderilen emir ve fermanları da işleyen siciller Şer'iye defterlerine kayıt edilmektedir.

3 Numaralı KONYA ŞER'İYE SİCİLİ (987-1330/1579-1912) (Transkripsiyon ve Dizin, 2013

2016

Mehmet Fatih KÖKSAL'ın teklifi ve örnek çalışmasıyla başlattığı, çeşitli üniversitelerde görevli konuya ilgi duyan öğretim elemanlarının gönüllü olarak desteklediği bir projedir. "Projenin hedefi, öncelikli olarak şiir mecmûaları, nihaî olarak da edebiyatla ilgili-cönkler de dâhil olmak üzere-bütün mecmuaların ayrıntılı tasnif ve dökümlerinin yapılmasıdır." (Köksal 2012b: 422). Projenin hayata geçirilebilmesi maksadıyla-Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığının da destekleriyle-Ankara'da 30 Haziran 2012'de Osmanlı Şiirinin Hazineleri: Mecmualar ve Cönkler konulu bir çalıştay düzenlendi. Türkiye genelinde mecmua ve cönkler hakkında çalışan/çalışmakta olan 39 bilim insanının katıldığı çalıştayda; konunun önemi, mahiyeti ve projenin özellikle Türk edebiyatı/şiir tarihi araştırmalarına sağlayacağı katkı üzerinde duruldu, üniversitelerde yapılacak lisansüstü çalışmalar ve sair bilimsel yayınlarla desteklenmesi kararına varıldı. Çalıştaydan sonra ise üniversitelerde yapılan/yapılmakta olan çalışmaların araştırmacıların hizmetine sunulabilmesi için bir veri tabanı oluşturuldu. Konuyla ilgili çalışmalar veri tabanında paylaşılmaktadır. Bilgi için bk.

İslam Ansiklopedisi (DIA), 2010

Kadı sicilleri, kadı divanı, mahkeme kayıtları, sicillat-ı şer'iyye ve yaygın kullanımı ile şer'iyye sicilleri denilen bu defterler kadı yahut naibi tarafından tutulmakta ve çeşitli türden belgeleri içermektedir. Osmanlı Devleti'nde merkezde ve taşrada her tabakadan insanlar arasındaki hukuki ilişkilere dair kayıtları içeren bu defterler Osmanlı hayatının aile, toplum, ekonomi ve hukuk gibi birçok alanının tarihi için en önemli kaynaklardır.

HATAY ARAŞTIRMALARI II, 2016

Şer'iye sicillerinin ne olduğu? Ne amaçla tutulduğu Veya hangi konular hakkında bilgiler içerdiğinden önce, kimler tarafından ve hangi yetkiler kullanılıp, bu kayıtların tutulduğuna bakmamız gerekir. Osmanlı Devleti'nde kadı, beylik döneminden beri fethedilen yerlere hukuku temsilen bir kadının, idareyi temsilen bir subaşının tayini yerleşmiş bir gelenekti. Osmanlı kadısı İslam devletleri içinde özgün bir yeri olan adliye ve mülkiye görevlisidir. Memuriyeti kendinden önceki İslami asırlardaki meslektaşlarına göre daha geniş yetkilerle donatılmıştır. Ayrıca tahsili, mesleğe geçişi ve terfii itibariyle de gelişmiş bir hiyerarşiye ve kurallar bütününe tabidir. İlmiye sınıfına mensup olan Osmanlı kadısı son İslam devletinin geniş ve renkli coğrafyasındaki temsilcisi, bu dünyayı baştan sona en iyi tanıyan memur tipidir ve bu devletin hukukçular sınıfını şahsında temsil eden meslek adamıdır. Mesleğe giriş, terfi, tayin yerlerindeki çeşitlilik sebebiyle bütün devlet görevlileri içinde kaza silkine girenlerin hem Osmanlı devlet işlerinin mali, idari, askeri kompartımanlarını hem de Anadolu. Rumeli coğrafyasının birçok noktasını tanımaları kaçınılmazdı. 1 Kadı sicilleri diğer bir adıyla şer'iye sicilleri, kadılar tarafından tutulan önemli kayıtlardır. Kadı defterleri, Osmanlı Devleti'nde kadılarının her türlü davalarda verdikleri kararları ve merkezden gelen emirleri kaydettirdikleri mahkeme kayıtlarıdır. Yukarıda yer alan açıklama maddesinden anlaşıldığı gibi 1 İslam Ansiklopedisi, Yıl 2001, Cilt:24, Sayfa:69 kullanabileceğimiz bilgileri şu şekilde detaylandırabiliriz. Her çeşit dava zabıtlarıyla mukavele, senet, satış, vakfiye, vekâlet, kefalet, vesayet, borçlanma, tereke ve taksim gibi fıkıh ilminin başlıca konularını teşkil eden şer'i muamelelere dair resmi kayıtlar, narhlarla esnaf teftişine ait notlar 3 Beylerbeyine, sancakbeyine, kadılara, müftülere, kale komutanlarına, defterdarlara, müderrislere, voyvodalara hitaben yazılan, ferman, berat, divan tezkeresi, mektup, tezkere gibi resmi mahiyetteki emir ve yazı kopyaları. Vakıf davaları gibi intikallerde şer'i sicillerde rastlanan cami, kilise, medrese, imaret, türbe, zaviye, tekke, kale, kervansaray adları ve bu tür tarihi binaların geçmişleriyle ilgili kayıtları, inşa ve tamir tarihleri gibi bilgileri ortaya koymaktadır, mimarlık tarihi açısından bu yönüyle bilgiler kıymetlidir. Sicillerde geçen ferman ve berat kayıtları ile köy, kasaba, mahalle, semt adları, ekonomik gelişme yönünden bugün silinmiş, oturulamaz yerler haline gelmiş köy, kasaba, mahalle, semt, hatta çiftlik ve tarım alanı gibi yerlerin belirtilmesine yaraması yönünden iskân tarihimiz ilgilidir. 4

Edip Uzundal, 562 Nolu Şer’iyye Siciline Göre Karahisar-ı Sâhib Sancağı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, SBE, Afyonkarahisar 2011.

183 NUMARALI ISPARTA ŞER’İYYE SİCİLİ 1831-1838 Şer’iyye sicilleri Osmanlı tarih araştırmalarında değerlendirilen önemli kaynaklardan birisidir. 183 Numaralı Isparta Şer’iyye sicili de, 1831-1838’li yılların sosyal, ekonomik ve kültürel gelişmelerin değerlendirilmesinde önemli bilgileri ihtiva eden özelde bölgenin genelde de dönemin Osmanlı tarihine ışık tutan bir sicildir. Sicil, Türk siyasi ve kültürel tarihinde önemli bir yeri olan Tanzimat döneminin aydınlatılmasında mevcut bilgileri desteklediği gibi yenileriyle de eksik kalmış bazı meselelere ışık tutmaktadır. Sicilde askerî, ekonomik, içtimaî, siyasî ve idarî konuları ihtiva eden pek çok belge mevcuttur. Askeri konulardaki belgeler asker alımı, süresi, usûlleri ve yoklaması konularını ihtiva etmektedir. Askeriyede değişiklikler yapılmış askerlik süresi 5 yıla indirilmiştir. Redif Askerliği oluşturmuş, Jandarma birliklerine benzer bir birim kurulmuştur. Tekaütlüğe ayrılan askerlere maaş bağlanarak vergilerden muaf tutulmuştur. Haklarının devamlılığı için her 3 yılda bir varlıkları ispat edilmesi istenmiş çalışabilmeleri için de uygun şarlar oluşturulmaya çalışılmıştır. Ordunun buğday ihtiyacı başta olmak üzere pek çok malzeme Anadolu ve Rumeli’den karşılanmaktadır. Tarım alanlarının mirîleştirilmesi ve işlenmesi, alım ve satımlarının yapılabilmesi, verasetle intikali, verimli kullanılmaması halinde başkalarına devredilmesi sicil konuları arasındadır. İkinci bölüm ekonomiyle ilgili konularını ihtiva etmektedir. Bunlar mirî araziler ve vergilerin toplanması meseleleriyle ilgili hususlardır. Vergiler toplanırken halka eziyet ve zulümlerin yapılmaması, halktan haksız taleplerde bulunulmaması, hediye kabul edilmemesi gibi konuları ihtiva eden belgelerdir. Rüşvet alımları engellenmeye çalışılarak halktan çeşitli ad ve unvanlarla soygunculuk yapanlar uyarılmaktadır. Son dönem Osmanlı tarihinin karakteristik özellikleri değiştirilmeye çalışılmaktadır. Ekonomik sıkıntılar Avarız, Koyun, Mukataat, Cizye, Bedel-i nüzul, Mürûr tezkeresi ve Aşar vergileriyle aşılmaya çalışılmıştır. Tereke kayıtları ise, halkın içinde bulunduğu ekonomik durumlarını belgelerken zamanın ekonomik değerlerinin, halkın refah durumunun hiç de iç açıcı olmadığını göstermektedir. Altın rejimi ve kurlarla ilgili bilgiler ise dönemin uluslararası ekonomik etkileşimini yansıtmaktadır. Yasaklamalara rağmen pek çok yapancı paranın kullanılmakta olduğu ve Osmanlı parasın özellikle yabancılar ve bazı azınlıklar marifetiyle sürekli bozulduğu, sahte paraların da mevcut olduğu dikkati çekmektedir. Enflasyondaki artışın ekonomiye olumsuz etkisi, halk arasında huzursuzluğa ve ahlakî yapının bozulmasına neden olmuştur. Payitaht ve askeriyenin buğday ihtiyacı Anadolu ve Rumeli’den umumiyetle deniz yoluyla karşılanmaktadır. Afyon ziraatı belirli bölgelerde üretim, alım ve satım yapan kişiler devlet tarafından belirlenmekte ve kontrol altına alınmıştır. Diğer taraftan enfiye kaçakçılığı da mevcuttur. Çeşitli usûlsüzlükler görülmekte ve hukukî işlemler yapılmaktadır. Üçüncü bölümde sosyal ve idari meselelerden vakıfların alımı, tevcihi ve durumları incelenmiş ancak vakıflarla yeterince ilgilenilmemiştir. Devlet, vakıfları bir bakanlık uhdesinde toplamak suretiyle vakıf gelirlerini belirli bir merkezden yöneterek gereken onarımlarını yaptırarak tekrar kullanıma açmaya çalışmıştır. İçtimai olarak bir takım düzenlemelere gidilmiş dini meselelerde de hassas olunması istenilmiştir. Asayişin sağlanmasında bozuk ekonominin ahlaki çöküntüye ve eşkıya türemesine sebep olduğu görülmektedir. Bedel-i nüzul ve Mürur tezkeresi ile nüfus hareketleri ve toplu göçler önlenmeye çalışılmış, yapancı ajan ve misyonerlerin serbestçe gezmeleri engellenmek istenmiştir. İdari hiyerarşi düzenlenerek merkezi otorite artırılmaya çalışılmıştır. Muhtarlıklar ihdas edilerek en küçük mülkü idari birimi oluşturulmuştur. Göçerlere iskânlaştırma politikaları takip edildiği gerektiğinde de zorlamanın olduğu kayıtlarda mevcuttur. Sicil gerek bölge tarihi ve gerekse dönemin Osmanlı tarihi aydınlatması bakımından öneme haizdir.