2021
Türk dili kavramını ifade etmek için kullanılan “Türkçe ve Türk tili/dili” gibi genel ve yaygın terimler dışında; “Türkî, Türkîce, Türküçö, Türkçe dili, Türkî dil, Türkî lisan, elfaz-ı Türk, Türk elfazı, Lisan-ı Türk, lisan-ı Türkî, Türk Lisanı, Elsine-i Türk, zebân-ı Türkî, Türk lügatı, Lügat-ı Türk, Lügat-ı Türkiyye, lisâni’l-etrâk, lügati’t-Türkiyye, Lügati’t-Türk, et-Türkiyye” gibi terimlerin kullanıldığı görülmektedir. Bu terimlerin önemli bir bölümü ya doğrudan Arapça ve Farsçadır ya da Arapça ve Farsçanın etkisiyle ortaya çıkmış biçimlerdir. Bu bildiride, Türk dili kavramını karşılayan “Türkçe” teriminin tarihi metinlerdeki durumu örneklenmiştir. “Türkçe” teriminin görüldüğü ilk yazılı belgeler 10. yüzyıla ait Eski Uygur Türkçesi metinleridir. Bu metinlerden sonra, Hakaniye (Karahanlı), Eski Oğuz ve Osmanlı, Azerbaycan, Harezm- Altınordu, Çağatay dönemi metinlerinin birçoğunda, genel anlamda Türk diline ve birçok durumda özel olarak kendi lehçelerine “Türkçe” dedikleri ve dolayısıyla da Türkçe terimini kullandıkları görülmektedir. Anahtar kelimeler: Terim, kavram, Türk dili, Türkçe, tarihi metinlerde Türkçe Throughout the history, it can be seen that the terms “Türkî, Türkîce, Türküçö, Türkçe dili, Türkî dil, Türkî lisan, elfaz-ı Türk, Türk elfazı, Lisan-ı Türk, lisan-ı Türkî, Türk Lisanı, Elsine-i Türk, zebân-ı Türkî, Türk lügatı, Lügat-ı Türk, Lügat-ı Türkiyye, lisâni’l-etrâk, lügati’t-Türkiyye, Lügati’t-Türk, et-Türkiyye” have been used to refer Turkish or Turkish language, most of which are eighter Arabic or Persian origin, or emerged as a result of Arabic and Persian influence. In this paper, the examples of the term “Turkish” which refers to the Turkish language are investigated. The term “Turkish” first appeared in Old Uighur Turkish inscriptions written in 10th century. After that in Karahanid, Old Oghuz, Ottoman, Azerbaijanian, Khorezmian, Chagatay inscriptions, the term “Turkish” was used to refer to the common language of all Turkic origin peoples, known as “Turkic” or specific dialect of Turkic. Key words: Term, notion, Turkish language Turkish, Turkish in historical inscriptions.