Takiyyuddîn en-Nebhânî İslâmî İktisat Nizamı

9. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı - II, ss.275-287, 2021

İslâm geleneği içerisinde yaşanılan dönemin sosyal ve kültürel yapısını bizlere aktaran en önemli yazılı metinlerin başında risâleler gelmektedir. Risâleler hacim olarak küçük fakat muhteva ve içerdiği değer bakımından kıymete haiz belgelerdir. İslâm’ın tedvin döneminden itibaren risâle başlığı altında birçok alana dair fazlaca eser yazılmış ve yazıldığı alanlara da önemli katkılar sağlamışlardır. Yazıldığı dönemdeki sosyal ve kültürel malumatın işlenmiş şekilde bilgiye dönüşümünü ifade eden bu yazılı metinler, kendi dönemleri içerisinde değerlendirilmekle kalmamalı günümüz bilgi dünyasına kazandırılmalıdır. Bu çalışmanın öncelikli amacı da İbn Nüceym’in, ‘‘Risâle fi’l-Harac’’,‘‘Risâle fi Beyâni'r-Rişve ve Ahkâmihâ’’, ‘‘Risâle fi Beyâni'l-Iqtâ‘at ve Mahallihâ ve men yestehıqquhâ’’, ‘‘Risâle fi'l-Cibâyât ve'r-Ratibât ve Mi‘şârât ed-Divâniyye’’, ‘‘Risâle fî Sûrati Bey’ı’l-Vakf’ vd..." gibi risâlelerini inceleyerek dönemin iktisadî konularını gün yüzüne çıkarmak ve İslam iktisat düşüncesine katkılarını ortaya koymaktır. Risâlelerde ele alınan genel konuların emvâl, haraç, iktâ’, rüşvet, icâre, vakıflar ve akit mevzularını içermesinden dolayı günümüz iktisadi konuları ve toplumsal olaylarla birebir ilgili olduğunu düşünmekteyiz. Ayrıca risâleler özel olarak incelendiğinde ise mali suçlar ve yolsuzluk, devletin bazı arazileri değerlendirmek kaydıyla gerçek veya tüzel kişilere vermesi (ikta’), öşürlendirme ve vergilerin divan tarafından nasıl belirlendiği gibi güncel konuları da ele almaktadır. Çalışmamızda yöntem olarak bilimsel araştırma tekniklerinin yanı sıra öncelikle metinlerin orjinal dili olan Arapça'dan okunması, gerekli görülen yerlerin tercüme edilmesi ve daha sonra elde edilen -tarihi, sosyal ve iktisadi düşünce ile ilgili- bilgilerin İslam iktisat düşüncesine göre incelenerek tümevarım metodu kullanılacaktır. Ülkemizde İbn Nüceym ve Risâleleri ile ilgili bazı çalışmalar yapılsa da İslam iktisat düşüncesi açısından herhangi bir çalışmanın yapılmamış olması araştırmamızın özgün olabilme ihtimalini artırmaktadır. İbn Nüceym tarafından yazılan 41 adet risâlenin bu alanla ilgili olanlarının İslam iktisadı perspektifinden incelenmesi, gerek iktisadî düşünceye katkısı açısından gerekse İslâm iktisat düşüncesinin tarihi açısından önem arz etmektedir.

2003

İktisat, ifrat ile tefrit arasında bulunan itidal noktasına denir. İslâm'da, abdest alınacak suda, yapılacak ibadette, bir suçluya verilecek cezada hep iktisatlı olmamız emredilmiştir. Cimriliğe ve israfa kaçmadan orta yolun izlenmesi iktisad yolu olarak anlatılmıştır 1 .Terim olarak "insanın, kıt kaynakları yönetimi, geliştirmesi ve bu kaynakları ihtiyaçlar doğrultusunda kullanmasına yönelik faaliyetleri" 2 şeklinde tarif edilen iktisadın esasları İslâm'da, vahiy ile şekillenmektedir. Peygamberler, Sünnetullah gereği sadece kendilerine indirilen vahyi gönderildikleri topluma iletmekle kalmamış, onu yaşanan bir din haline getirme görevini yerine getirmişlerdir. İşte bu sebeple Hz. Muhammed, on üç yıllık Mekke ve on yıllık Medine hayatında söz ve hareketleri ile yeni bir toplumun oluşması için gerekli prensipleri ortaya koymuştur 3. Dolayısıyla İslâm'a göre her hangi bir meselenin konumunu ortaya koymak hususunda referansımız "Kur'ân" ve "Sünnet" olmalıdır. Bu iki kaynakta ekonomiye yön verecek temel prensipler ortaya konmuştur. Kur'ân, hem dünya hem de ahiret hayatını düzenlemeyi hedeflediği için doğal olarak madde ile ilişkileri belirleyici hükümler ve prensipler de içermektedir. İktisadi hayatta, insanların uymaları gereken esasları ortaya koyma bağlamında Kur'ân'da iktisadi yönü ön plana çıkartılan Şuayb peygamberden söz edilmiştir. Hz. Şuayb kavmini Allah'ın birliğine çağırdıktan sonra onlara "Ölçüyü tastamam yapın, (insanların haklarını) eksik verenlerden olmayın. Doğru terazi ile tartın. İnsanların hakkı olan şeyleri kısmayın. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak karışıklık çıkarmayın. Sizi ve önceki nesilleri yaratan Allah'tan korkun." 4 demiştir.

Öz: Osmanlı Devleti'nin farklı dönemlerinde devlet düzeninde yaşanan aksaklıkları ve bunların çözüm yollarını ortaya koymak gayesiyle çeşitli ıslahatnameler, risaleler ya da raporlar hazırlanmıştır. Değişen şartlar göz önüne alındığında, ilk dönemlerdeki daha çok askeri bozulmaları ele alan risalelerden farklı olarak, 19. yüzyılda hazırlanan bazı risaleler, iktisadi düşünceyi ilgilendiren görüşleri kapsamakta ve bu yönde teklifler sunmaktadır. Bunlardan birisi de, Risâle-i Tedbîr-i 'Umrân-ı Mülkî başlığını taşıyan elyazmasıdır. Viyana Milli Kütüphanesi'nde bulunan ve muhtemelen tek nüsha olan bu eser, dönemin iktisadi düşüncesine ışık tutacak mahiyettedir. 1833 yılında kaleme alınmış olduğu anlaşılan ve Osmanlı Devleti'nde iktisadi düşünce tarihi bakımından mevcut kaynaklar içerisinde ilk telif eser olarak nitelendirilebilecek bu elyazması, esas olarak politik ekonomiye dair bilgiler ihtiva etmekte ve bazı bölümlerinde yer yer İbn-i Haldun'a ait görüşlere yer vermektedir. Birçok disipline konu olan görüşleriyle İbn-i Haldun'un iktisadi ve mali görüşleri de önem arz etmektedir. Bu açıdan Osmanlı Devleti'nde telif olunan ilk iktisat elyazmasında İbn-i Haldun'a ait fikirlerin yer almış olması dikkate değerdir. Bu sebeple, ele alınan çalışmanın başlıca amacı, Risâle-i Tedbîr-i 'Umrân-ı Mülkî'nin müellifinin İbn-i Haldun'a ait aktardığı görüşleri ve eleştirileri ortaya koymaktır. Abstract In different periods of the Ottoman State, various reforms, treatises or reports have been prepared in order to reveal problems and the ways of solution. Given the changing circumstances, unlike the treatises which deal with more military deterioration in the early periods, some of the 19th century treatises include and offer suggestions on economic thought.

ilahiyatdergi.ankara.edu.tr, 2010

Fundamentals of Islamic Economic Thought in the Holy Quran The teachings of religion in the field of economics draw the attention of researchers in recent times. Numerous studies on the contribution of Islam to this area in particular have been published. Today, a science with the name of “Islamic Economics” appears. But reached point indicates an understanding of economics rather than an economic system. The most important basis of this understanding of economics is the Quran. The Quran provides intellectual base to the economic field, brings principles for ordering and legitimating, and offers examples related directly to application. We’ll discuss the first one of them in this article. Thus, we aim to explore the reference field that forms the intellectual basis for economic choice, decision, purpose and activities. Keywords: Islamic economics, the Koran, the Caliph, suitable action, musakhkhar, responsibility. Son zamanlarda dinin iktisat alanıyla ilgili öğretileri araştırmacıların dikkatini çekmektedir. Özellikle İslam’ın bu alana katkısı konusunda çok sayıda araştırma yayınlanmaktadır. Günümüzde “İslam İktisadı” adını taşıyan bir bilim alanı ortaya çıkmaktadır. Fakat ulaşılan nokta, bir iktisat sisteminden ziyade bir iktisat anlayışını işaret etmektedir. Bu iktisat anlayışının en önemli dayanağı Kur’an’dır. Kur’an, iktisat alanına düşünsel temel sağlamakta, düzeni ve meşruluğu sağlayıcı ilkeler getirmekte, uygulamayla doğrudan ilgili örnekler sunmaktadır. Makalemizde bunlardan birincisini ele alacağız. Amacımız, iktisadi tercih, karar, amaç ve faaliyetlerin düşünsel zeminini oluşturan referans alanını ortaya koymaktır. Anahtar Kelimeler: İslam iktisadı, Kur’an, halife, ameli salih, musahhar, sorumluluk.

ZİYA GÖKALP’İN VEFATININ 100. YILI ANISINA 5. ULUSLARASI TÜRK DÜNYASI EĞİTİM BİLİMLERİ VE SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ, 2024

Bu çalışmada Timurlular zamanında iktisadî faaliyetlere dair Uluğ Beg'in para politikaları incelenecektir. Para reformunun arz talep karşılığında ekonomik politikaların başında gelmektedir. Ortaçağ devletleri ticaret, zanaat ve ganimet politikalarıyla ekonomik gücü dengede tutmaya çalışırken, aynı zamanda para reformlarıyla ülkenin iktisadî kalkınmasını da yükselmeye çalışırlardı. Timurlular zamanında Emir Timur'un düzene koyduğu, Şahruh Bahadır'ın temelini oturttuğu para politikaları, Uluğ Beg zamanında yeni bir düzenle geliştirilmeye çalışılmıştır. Bu düzenle birlikte halkın taleplerini karşılamaya yönelik önemli politikalar gerçekleştirilmiştir. Uluğ Beg'in hükümdarlık süresi kısa olsa bile, kendisinin Semerkand'daki uzun süren hâkimliğini de göz önünde bulundurmak gerekir. Semerkand özelinde Buhara'da kurdurduğu darphanelerdeki faaliyetleri de bu açıdan ele alınacaktır. Uluğ Beg'in gerçekleştirdiği politikalar sonucunda ülkede enflasyonun önüne geçilmeye çalışılmış ve bu minvalde yeni sikkeler piyasaya sürülmüştür.

IJISEF, 2019

Öz İslam dini, iktisad konusunda, ifrat ve tefritten uzak mutedil bir yol izlemiştir; bir yandan geçim temini ile rızık elde etmenin insanın müstağnî kalamayacağı husus olduğunu kabul ederken, öte yandan, insanın maîşet talebini hayatının aslî amacına dönüştürmesini tasvip etmemiştir. Bundan dolayıdır ki, Kur’ân ayetlerinin bir yandan ruhbanlığı yerdiğini görürken; diğer yandan Allah’ın lütfunu ummayı emrederek, ticaretle uğraşmayı “Allah’ın fazlını istemek” olarak isimlendirdiğine şahitlik ederiz. İslamî anlayışa göre iktisad, Allah (c.c.) tarafından bazı doğal dinamiklere tevdi edilmiş bir nizamdır. Söz konusu dinamiklerin başında şüphesiz, arz-talep dengesi gelmektedir. İslam iktisadı, ferdî mülkiyeti inkar edercesine sınırlandıran sosyalist ekonomi ile bireyin mülkiyeti ve iktisap hakkı noktasında hiçbir kuvvet ve kudret tanımayan kapitalist ekonomi anlayışlarından farklı olarak vasat bir yol takip etmektedir. Anahtar kelimeler: İslam iktisadı, Sosyalizm, Kapitalizm, Usûlî Mukayese.

Master Thesis, 2016

Modern Economic Thought of the 16th century 'as it starts being systematized we have a lot of ideas about this area becoming a reality thinking together long before we took the place of humanity they reveal that date. Hijri II. Lived century with Imam Muhammad b. Hasan, b. al-Shaybani (d. 189/805), Economics pioneered the ideals that are thought to be one of the most important names. An original work on the economics field with AS Before he died less than a time-Degree copyright son had important economic thought in terms of the Kitab al-Kesb other, we believe that a piece. Microeconomic guidelines for this work, which referred to the subject area that can be called, carries the distinction of being one of its main sources of Islamic Economic Thought. In our study, Imam Muhammad economic terms that can be considered in the context of evaluating the ideas we have tried to work Description. The work of authors belonging to trace studies on the, The Importance of work in economics, Earnings can be considered as a contribution to economic thought his, production, consumption, sharing their views on the subject have tried to identify.

2017

Bu calismada Turkiye’de Islâm iktisadi ve Islâmi Finans alanindaki literature genel bir bakis sunulmaya calisilmaktadir. Islâm iktisadi ozellikle 1960’li yillardan sonra dunyada cokca gundeme gelmis ve bu konuda cok sayida ilmi toplanti yapilmis, kitap ve makaleler nesredilmistir. Gunumuzde bu alanda ortaya konan eserlerin sayisi hizla artmaya devam etmektedir. Islâm ekonomisi ve finansi; iktisat, ilâhiyat ve hukuk basta olmak uzere bircok disiplinin ortak calisma alanidir. Bu alanda, soz konusu disiplinlerin bakis acisiyla cok sayida calisma ortaya konulmustur. Bu calisma, Turkiye’de genel olarak Islâm iktisadi alaninda ozel olarak da, para, finans ve sigorta konularinda kaleme alinmis calismalari kapsamaktadir. Calisma kapsaminda, Islâm iktisadi alaninda yabanci dillerde yayinlanmis ve Turkceye tercume edilmis calismalar da konularina gore ele alinmistir.

Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019

Müstakil bir bilim dalı olarak tarihi çok eski olmasa da İslâm iktisadının düşünce köklerini İslâm’ın doğduğu zamanlara kadar götürmek mümkündür. Hayatı tüm yönleriyle kuşatan İslâmiyet, ticarî faaliyetlerin yoğun olduğu bir coğrafyada yaşayan ilk muhataplarına iktisadî içerikli çok sayıda ilke ve kural belirlemiştir. Klasik İslamî ilimler geleneğinde iktisadî konulara tahsis edilmiş özel bir ilim dalı bulunmamasına rağmen başta fıkıh olmak üzere bazı İslamî ilimlerin bünyesinde bu konuların ele alındığı görülmektedir. Bu bağlamda nassların doğru anlaşılmasını ve yeni durumlara uygulanmasını amaçlayan fıkıh ilmi, iktisadî anlayışın gelişmesine büyük katkı sunmuştur. On dört asırlık zengin fıkıh birikiminin yakından incelenmesi, birçok bilim alanı gibi İslâm iktisat düşüncesine dair sağlam bilgilere ulaşılmasına da vesile olacaktır. Klasik fıkıh eserlerinde iktisadî düşüncenin yerinin tespiti bu bakımdan da önem arz etmektedir. Bu makalede İslâm iktisat düşüncesinin mahiyeti, kaynakl...

2017

p.p1 {margin: 0.0px 0.0px 0.0px 0.0px; font: 10.0px Helvetica} Islam ekonomisi tartismalari XX. yy. ikinci ceyreginde Hindistan’da baslamistir. Gunumuzde de devam eden bu tartismalarin temel kodlari, Kur’an-i Kerim ve Hz. Peygamberin nubuvvet oncesi ve sonrasi donemlerinde yaptigi uygulamalarda saklidir. Bu amacla calismada, oncelikle Arap toplumunun geleneksel yapisi, ticaret anlayisi ve Hz. Muhammed’in peygamberligi oncesi iktisadi olaylarla olan etkilesimi ele alinmaktadir. Daha sonra, Islam Iktisadinin felsefi ve ahlaki yonu, Islam ekonomisi soylemlerinin hangi kosullarda ortaya ciktigi ve hangi yonde evirildigi konusunda tarihselci bir yaklasim yurutulmektedir. Son olarak ise, iktisat biliminin laiklesmesi ve Islam Ekonomisi ve Islami Finans uzerine yapilan tartismalar irdelenmektedir.