Dhyāna [in:] Powszechna encyklopedia filozofii, vol. 2 (pp. 549-553)

2011

2020

Jest to zaproszenie do wyruszenia w drogę na wzór dawnych wędrowców, pielgrzymów, do udania się z nimi do miejsc fundacyjnych chrześcijaństwa. Tak oto zwięźle nakreślił cel napisania recenzowanej książki jej autor, jeden z czołowych polskich teologów fundamentalnych, ks. prof. Henryk Seweryniak. Wychodząc z podstawowego założenia, że Objawienie chrześcijańskie to "wstrząsający konkret -konkret czasu i konkret przestrzeni", autor pragnie ukazać je z teologicznofundamentalnym uwrażliwieniem. Prowadząc czytelnika ku miejscom fundacyjnym chrześcijaństwa, stawia pytanie o wiarygodność początków naszej religii znanych ze źródeł nowotestamentowych. Ślady życia Jezusa z Nazaretu i Jego uczniów, istniejące nie w ludzkiej wyobraźni, ale w rzeczywistości, sprawiają, że wiara Kościoła opiera się nie na "pobożnym micie czy bajkowej opowieści", lecz na owym "konkrecie czasu i przestrzeni". Badając ten konkret pragnie uzasadnić chrześcijańską wiarę. Książka składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej z nich autor dokonuje najpierw refleksji nad istotą i znaczeniem takich terminów, jak: miejsce święte, czas i przestrzeń święta. Szczególnie inspirujące są jednak dalsze stronice, gdzie analizuje pojęcie "geografia zbawienia" i "geografia wiary". Początki terminu "geografia zbawienia" odnajduje u dominikańskich biblistów--archeologów Ziemi Świętej (M.-J. Lagrange). Do oficjalnych tekstów Magisterium Kościoła termin ten wprowadził Paweł VI, a rozwinął Jan Paweł II. Obok "historii zbawienia" jest także "geografia zbawienia". Bóg objawiając się człowiekowi i dokonując jego zbawienia, działa bowiem nie tylko w konkretnym czasie, ale i w określonej przestrzeni. Tak jak zbawienie ma swój konkretny czas, wpisuje się w historię, tak też -w nawiązaniu do Pawła VI, stwierdza ks. H. Seweryniak -ma ono swoją przestrzeń, swoje konkretne miejsca, swoją geografię. Miejsca święte mają istotne znaczenie dla wiary chrześcijańskiej, dają jej niezłomną podporę, stają się ważnymi argumentami jej wiarygodności. To nawiązanie do terminu "geografia zbawienia", także w aspekcie wiarygodnościowym, było obecne również w nauczaniu Jana Pawła II. Refleksja nad "przestrzenią, która może przechowywać znaki nadzwyczajnych zbawczych interwencji Boga", jak zauważa ks. H. Seweryniak, była obecna u Jana Pawła II aż do Tryptyku rz ymskiego, którego nie waha się nazwać "mistyczną summą geografii wiary". Reasumując ten fragment rozważań autor podaje cenną uwagę-zachętę: "Choć termin «geografia zbawienia» […] nie zrobił tak zawrotnej kariery jak «historia zbawienia», to warto o nim pamiętać w myśli teologicznej, w naszej refleksji nad Objawieniem" -i można by dodać, co stanie się tak wyraźne w drugiej części książki -nad jego wiarygodnością. Wartościowym dopełnieniem pierwszej części Geografii wiary jest refleksja zatytułowana Kościół katolicki i Ziemia Święta dzisiaj. Ze świadomością złożonej sytuacji religijno-społeczno-politycznej Ziemi Świętej, autor stawia pytanie o to,

Idea. Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych, 2015

2015

Ośrodki katedralne były w okresie średniowiecza i wczesnej nowożytności ważnymi centrami intelektualnymi. Kapituły (katedralne, ale także kolegiackie) skupiały najlepiej wykształcony kler, w znacznej mierze posiadaczy uniwersyteckich stopni naukowych, a także notariuszy publicznych. Po odbytych studiach (krajowych i zagranicznych) kanonicy i prałaci przywozili ze sobą książki, które stawały się głównym zrębem bibliotek kapitulnych. Ośrodki kapitulne były także centrami szkolnymi, a te nie mogłyby funkcjonować bez podręczników. Najlepiej rozpoznanymi księgozbiorami polskich kapituł katedralnych są kolekcje gnieźnieńska 1 , a także krakowska 2 , płocka 3 i włocławska. Dotychczas dziejami zarówno kapituły włocławskiej, jak i jej biblioteki, zajmowali się w zasadzie jedynie dwaj wybitni uczeni duchowni -historyk Kościoła, kanonik włocławski profesor Stanisław Chodyński (1836Chodyński ( -1919) ) oraz kontynuujący 1 Więcej na temat tejże oraz biblioteki kapituły poznańskiej w moim artykule Biblioteki kapituł katedralnych w Gnieźnie i Poznaniu w XV i pocz. XVI wieku, "Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne" [w druku]. 2 M.

Stylistyka, 2020

Jêzyk (styl, dyskurs) religijny ostatnimi laty cieszy siê du¿¹ popularnooeci¹ w Polsce; ale na tle ca³kiem ju¿ sporej literatury z tego obszaru ksi¹¿ka m³odej wroc³awskiej badaczki prezentuje siê wyj¹tkowo korzystnie. Zas³uga to wielu cennych zalet pracy, czyni¹cych j¹ bogat¹ informacyjnie, przekonuj¹c¹ i cie-kaw¹. Przede wszystkim nale¿y podkreoeliae, ¿e analizy obejmuj¹ swym zasiêgiem dyskursy trzech wyznañ chrzeoecijañskich, co w kraju, w którym uwagê przy-ci¹ga przede wszystkim wyznanie dominuj¹ce, stanowi rzadkooeae. Jest znakomite opracowanie s³ownictwa polskiego kalwinizmu Izabeli Winiarskiej (2004), a teraz otrzymalioemy porównawcze studium warstwy leksykalno-semantycznej polskich tekstów katolickich, ewangelickich i prawos³awnych, z których dwa ostatnie s¹ na tyle ma³o poznane, ¿e zainteresowanych komunikacj¹ religijn¹ pojawienie siê ksi¹¿ki Pawlikowskiej szczególnie ucieszy. W klarownie skonstruowanej ca³ooeci tak¿e cele pracy przedstawione s¹ jasno. Pierwszy cel to ukazanie podobieñstw i ró¿nic w obrêbie leksykalno-semantycznego poziomu tekstów powstaj¹cych w ramach dzia³alnooeci trzech Ko-oecio³ów w Polsce: Ewangelicko-Augsburskiego, Rzymskokatolickiego oraz Autokefalicznego Kooecio³a Prawos³awnego. Jak wyjaoenia autorka na wstêpie, konfesje te maj¹ zarówno cechy wspólne, wynikaj¹ce z ich przynale¿nooeci do chrzeoecijañstwa, jak i w³aoeciwooeci specyficzne, bêd¹ce skutkiem ich osobnej historii i odrêbnego funkcjonowania. Zbadania wiêc domaga³a siê kwestia, na ile te czynniki zewn¹trzjêzykowe okreoelaj¹ stricte jêzykowe parametry ka¿dego z dyskursów. Drugim celem jest stwierdzenie, w jakim zakresie teksty reprezen-

Stylistyka, 2017

MARZENA MAKUCHOWSKA (Opole) Teksty, które powstaj¹ w sferze komunikacji zwi¹zanej z ¿yciem religijnym, s¹ od pewnego ju¿ czasu nader chêtnie obserwowanym przedmiotem badawczym. Ostatnio ten bardzo bogaty i niejednorodny fragment rzeczywistooeci jêzykowo--kulturowej ze szczególn¹ predylekcj¹ ujmuje siê za pomoc¹ etykietki terminologicznej dyskurs religijny, która -byae mo¿e dziêki definicyjnej niedookreoelonooeci, a zarazem otwartooeci pojêcia dyskurs -przyci¹ga mo¿liwooeci¹ szeroko zakrojonych, wieloaspektowych analiz, integruj¹cych wiedzê lingwistyczn¹ z dorobkiem innych dziedzin humanistyki i nauk spo³ecznych (zob. Witosz 2009: 58). Woeród licznych propozycji rozumienia i badawczego wykorzystania pojêcia dyskursu funkcjonuj¹ takie, wed³ug których dyskurs jest kategori¹ modeluj¹c¹ zachowania spo³eczne i komunikacyjne, zwi¹zan¹ -co istotnez okreoelon¹ wspólnot¹ ludzi, tzw. wspólnot¹ dyskursywn¹, zbudowan¹ na tej samej wizji oewiata, tym samym typie racjonalnooeci, podobnych pogl¹dach, wartooeciach itp. Uznaj¹c ten sam zespó³ norm i regu³, dana wspólnota dyskursywna czerpie w okreoelony sposób z ogólnego zasobu jêzyka narodowego (Gajda 2001: 8). Z wytwarzanych przez ni¹ tekstów mo¿na zatem -jak siê zak³adawyprowadziae regu³y danego dyskursu, poznaae zasady, które ona (z okreoelonych powodów) szczególnie czêsto stosuje, determinuj¹c tym samym kszta³t swych wypowiedzi. Niniejsza praca jest jedn¹ z prób odkrycia regu³ dyskursu religijnego, czyli tego, który w procesach komunikacji wytwarza wspólnota ludzi podzielaj¹cych religijn¹ wizjê oewiata. Inspiracj¹ jest tu hipoteza, i¿ do szczególnie istotnych regu³ tego¿ dyskursu nale¿y wskazana w tytule artyku³u dyrektywa wznios³ooeci.

Teologia i Człowiek, 2007

Czêsto spotykany dzi paradygmat nauki, proweniencji zasadniczo pozytywistycznej, w du¿ej mierze nie trudni siê opisem kwalifikacji moralnych tego, kto zajmuje siê nauk¹. Prawomocnoae procedur naukowych w ¿aden sposób nie prowokuje do stawiania pytañ z dziedziny moralnoci. Dlatego byae mo¿e nieco obco brzmi¹ dla pozytywistycznego ucha napotykane ju¿ u Ojców Kocio³a, niejako w pierwszych podrêcznikach hermeneutyki biblijnej, wezwania do harmonii miêdzy intelektem a w³aciwie usposobion¹ dusz¹, miêdzy rzetelnoci¹ pracy badawczej a nieskazitelno-ci¹ moraln¹, w ostatecznym rozrachunku przynaglenia do ¿ycia cnotliwego, do wiêtoci intelektu 1. Trzon takiej argumentacji nawi¹zuje nie tylko * Ks. dr hab. Miros³aw Mróz, prof. UMK, dr hab. nauk teologicznych w zakresie teologii moralnej, dr filozofii, kierownik Zak³adu Teologii Moralnej i Katolickiej Nauki Spo-³ecznej na Wydziale Teologicznym UMK w Toruniu. ** Ks. Piotr Roszak jest doktorantem na Uniwersytecie Nawarry w Pampelunie (Hiszpania). 1 W historii teologii zwyk³o siê wyró¿niaae kilka pozycji odgrywaj¹cych w toku dziejów kluczow¹ rolê w rozwoju hermeneutyki biblijnej, która od samego pocz¹tku wyznacza³a pole aktywnoci teologa. Trzeba zaliczyae tu takie dzie³a, jak: O zasadach Orygenesa, w. Augustyna De doctrina christiana, a w epoce redniowiecza szlak przeciera³y nastêpuj¹ce prace:

Miscellanea Historico-Iuridica, 2016

Odzyskanie niepodległości przez Państwo polskie stworzyło całkowicie nową perspektywę działania dla uniwersytetów. Niektóre z nich odradzały się w nowej rzeczywistości, inne z kolei dopiero rozpoczynały prowadzenie aktywności na polu dydaktyczno-naukowym. Wśród ośrodków akademickich funkcjonujących w Polsce okresu dwudziestolecia międzywojennego znalazło się również Wilno. 28 sierpnia 1919 r. ogłoszony został dekret Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego o otwarciu Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Miał on kontynuować tradycje Uniwersytetu Wileńskiego, zamkniętego decyzją cara Mikołaja I w 1832 r. Jednym z kilku wydziałów, które w październiku 1919 r. zainaugurowały kształcenie studentów w murach wskrzeszonej uczelni, był także Wydział Prawa i Nauk Społecznych. Problematyka związana z powstaniem i działalnością prawniczego fakultetu w mieście nad Wilią w latach 1919-1939 stanowiła przedmiot zainteresowania badaczy, którzy ogłaszali drukiem opracowania poświęcone różnym szczegółowym kwestiom. Brak było jednak w polskiej literaturze naukowej pracy, która w sposób kompleksowy ukazywałaby dzieje wileńskiego Wydziału Prawa i Nauk Społecznych. Pojawienie się monografi i M. Tarkowskiego wypełnia dotychczasową lukę. Całość pracy Wydział Prawa i Nauk Społecznych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie w latach 1919-1939 podzielona została na wstęp, pięć rozdziałów i zakończenie. Opracowanie zawiera także Bibliografi ę (s. 309-332) oraz Indeks osób (s. 333-342). Dodać należy, iż materia dotycząca przedmiotowych zagadnień uzupełniona została przez liczne fotografi e, których spis znalazł się na s. 343-344. We Wstępie (s. 11-16) Autor przedstawił racje, które przemawiały za podjęciem się opracowania tytułowej problematyki oraz dokonał krótkiej charakterystyki każdego z rozdziałów. Warto podkreślić, że przygotowanie monografi i wymagało przeprowadzenia wielu kwerend w archiwach i bibliotekach. Bazę źródłową pracy tworzą przede wszystkim materiały na temat wileńskiego Wydziału Prawa i Nauk Społecznych znajdujące się w zasobach Litewskiego Centralnego Archiwum Państwowego w Wilnie (Lietuvos Centrinis Valstybės Archyvas). Cenne okazały się również dokumenty zdeponowane w Litewskim

Przegląd Religioznawczy, 2019

The article is an attempt at philosophical reflection on the possibility of rational justification of religion and its place in today's world by recreating Leszek Kołakowski's intellectual path to the Absolute as a guarantor of the value and its apology of Christianity in this context. Following the movement of thoughts in works from Religious consciousness and The Church Bond through The Presence of Myth to Main Currents of Marxism, the author shows how Kołakowski came to the position that faith is an inalienable element of the human condition; we cannot believe it at all, only the objects of our faith can be different. Analyzing Kołakowski's texts, taking into account their chronology, it can be seen that from the perspective of Marxism he tried to capture the essence of religion, while studying religion allowed him to see the features of religious thinking in Marxism. As a consequence, he noticed that faith, next to reason, is an indelible way of our knowledge, and the myth can be removed only by replacing it with another myth. The climax of this thinking seems to be Horror Metaphysicus-according to his own declaration-the opus magnum of Kołakowski. The author argues that the entire apology of Christianity, which dominates in the late philosophical activity of Kołakowski, should be understood in this context. The paper also shows why we should defend Christianity-even if, according to the author of The Presence of Myth, is one of the myths-as the best combination the individual and social dimension of our existence.

Kwartalnik Historyczny, 2006

Zbliżający się kryzys dynastyczny, związany ze spodziewaną, bezpotomną śmiercią Karola II, ostatniego Habsburga na tronie hiszpańskim, spo wodował dyplomatyczną gorączkę na większości dworów europejskich. Wywołał również zainteresowanie ze strony "pisarzy politycznych". Jed nym z nich był Szkot, Andrew Fletcher of Saltoun, autor broszuiy Discorso delle cose di Spagna (tytuł angielski A Discourse Conceming the Affairs o f Spain). Stosunkowo nieduża pod względem objętości publika cja1 ukazała się w języku włoskim w 1698 r. Jako miejsce druku podano Neapol. Andrew Fletcher of Saltoun urodził się w roku 1653, zmarł w 1716 r.2 "Barwny", to właściwe określenie jego życiorysu. Zaangażowany w burzli we wydarzenia końca XVII w. i początku następnego, odwiedził między in nymi Francję, Hiszpanię, Niderlandy i cesarstwo, prawdopodobnie uczest niczył w walkach przeciwko Turkom. Część wojaży była podyktowana ko niecznością znalezienia schronienia ze względu na działalność polityczną w kraju. Na przełomie stuleci wziął udział w dyskusji nad charakterem relacji szkocko-angielskich, koncentrując się na problemach unii inkorporacyjnęj i federacyjnej. Fletcher odegrał bardzo ważną rolę dla intelektu alnego poziomu debaty3. Jednak z politycznego punktu widzenia poniósł klęskę. Unia inkorporacyjna, której był przeciwnikiem, została zawarta.