BAKİ ASİLTÜRK
Abstract
Neden olmasın, yeni yakılan bir sigarayla da anlatılabilir şiir Edip CANSEVER GiriĢ Şairin nesnelerle, öteki varlıklarla ilişkisi onun kişiliğine, dünyaya bakışına, şiirinin karakterine ilişkin ipuçları verebilir. Hayat, bazı şairler için nesnelerle ilişkiden başka bir şey değildir. Özellikle de bu nesneler içlerinde başka hayatları, şairlerin merakını kamçılayan başka serüvenleri taşıyorlarsa. Modern zamanlarda çizilen şair portresinde hemen daima yer alan bir ayrıntı var: sigara. Aslında bu, şair portresinin bir ayrıntısı değil, asıl öğelerinden biri gibidir. Şairlerin en güzel fotoğraflarının büyük bir çoğunluğu "sigaralı" olanlardır. Denebilir ki, artistik bir tamamlayıcıdır şair portresinde sigara. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın, Cemal Süreya'nın, Necatigil'in, Attilâ İlhan'ın, Ece Ayhan'ın, Orhan Veli ve Oktay Rifat'ın, Enis Batur'un vd. sigaralı fotoğrafları meşhurdur. Yukarıda "artistik bir tamamlayıcı" ifadesini kullandım. Buna karşın, böylesi fotoğraflarda sigaranın sadece bir aksesuar olduğunu düşünmek doğruyu yeterince yansıtmıyor. Sigara sanatçılar, şairler için kimi zaman uyarıcı, baştan çıkarıcı bir enerji kaynağı; kimi zamansa dinlendirici ve yatıştırıcıdır. Keyif verici maddelerin tarihini yazan Alman araştırmacı Wolfgang Schivelbusch'ın şu saptaması herhalde şairlerin sigaraya düşkünlüklerinin nedeni hakkında bir ipucu verecektir: "Tütünün etkisi başından beri sükûnet, keyif, dalınç, yoğunlaşma gibi sözcüklerle tasvir edilir." 1 Yazarı bilinmeyen, XVII. yüzyıla ait bir metindeki şu cümlelerse şairlerin ve öteki yaratıcı sanatçıların tütüne düşkünlüğünün gerekçesini ele verir niteliktedir: "Bir konu hakkında düşünmek için tütün içmekten daha uygun bir şey yoktur, zira bu şekilde dağınık düşünceler toplanır; tütün içmek okuyup yazanlara çok iyi gelir, çünkü bu sayede her şeye uzun uzun kafa yorabilirler. Çoğu zaman insanın duyguları karmaşıktır, böylesi zamanlarda zor bir konu hakkında doğru bir karara varmak imkânsızdır; oysa tütün içenler düşüncelerini toplayabilirler, fazla çalışmaktan kaynaklanabilen halsizlik de kalkar ortadan. İnsan iç huzura kavuşur ve en önemli konularda bile gerekeni başarıyla yapar." 2 Sigara, şairin en yakınında olduğundan mıdır yoksa belli bir gizem taşıdığından mıdır bilinmez, şiirde önem verilen izleklerden olmuştur. Sigara düşkünlüğü, sigarayı bırakma veya bırakamama, sigaranın verdiği yaşama zevki duyu ve duygusu şiirde sıklıkla işlenmiştir. Ben bu yazımda, Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde sigaranın şiirde nasıl ele alındığını, şiirde nasıl bir tamamlayıcı ya da yönlendirici olduğunu içerik izi sürme bağlamında ele alacağım. Başka bir ifadeyle, sınırları çok geniş tutulmayan tematik bir iz sürme olacak yaptığım şey. Yeri geldiğinde biyografik göndermelerde bulunmak da kaçınılmaz olacaktır; çünkü bazı şairlerde (sözgelimi Necatigil'de)
Key takeaways
- Şunu da söylemeliyim ki yaklaşık 90 yıllık bir dönemin şiirinde sigaranın tematik dökümünü yapmak böyle bir yazının kapsamını aşar.
- (Aşklar Yalnızlıklar: Toplu Şiirler 1, s. 15) "Hasret" şiirinde sigara eğlenceyi renklendiren bir öğedir.
- Aksal'ın "Birinin Ölümü" şiirinde de sigara yine hayata bağlılığın bir aracı durumundadır; öldükten sonra geride bırakılanlar arasında sigara da dikkati çeker ve hayatın bir kanıtı gibi sunulur: "Neler gitti elimden beklenmedik / Bir oda bir yatak / Bir dolap kitaplarla dolu / Perdeler sigara sürahide su" (Bütün Eserleri: Şiirler, s. 71).
- "Üçgenler" şiirinin bir bölümünde gerçeküstücü yaklaşımla sigarayı yaşam üçgeninin bir köşesine oturtur: "Ali'nin üçgenidir bu çizdiğim / Nerde Öklid'in üçgenleri bu nerde / Na şunlar üç açısı üçü de yoksul / Biri sıfırın altında sekiz derece / Birine atan atmış tekmeyi işi yaş / Biri sizden bir sigara istiyor / Sadece bir sigara ne sandınız / Ne şu / Ne bu / Sadece bir sigara istiyor tüttürsün / Nerde Öklid'in üçgenleri bu nerde" (Sevda Sözleri, s. 18) "Tabanca"da "Sigara içenlere ateş etmeyiniz" diyen, "Dostluklar İçin Düzyazı" şiirinde düzgün açılmış sigara paketlerini dostlukların binbir gizi olarak değerlendiren, "Söz Yitimi"nde cebindeki bir paket sigarayı diğer küçük nesnelerle birlikte şiirleştiren Cemal Süreya, "Perdeli" şiirinde tütünü mutluluğun kendisi olarak değerlendirir.
- Başka bir dikkat çekici nokta da, bohem hayatın ayrılmaz parçalarından biri olan sigaranın, şiire bazen alkolle birlikte girmesidir.
