Ömer Hayyam

Ömer Hayyam

Doğu Esintileri, 2021

Ömer Hayyâm (1048-1132?), İran'ın Nişabur kentinde doğmuş, öğrenimini Semerkant'ta yapmış; Belh, Merv, Herat gibi şehirlere seyahat ettikten sonra Selçuklu sultanı Melikşah'ın (ö. 485/1092) ölümüne kadar Isfahan'da yaşamıştır. Isfahan'da bir rasathane kurup, gökyüzü, meteoroloji ve değerli madenler ile ilgili çeşitli çalışmalar yapan Hayyâm, yaratılış ve varlık hakkında eserler vermiş; cebir, geometri, astronomi, fizik, tıp ve müzikle de uğraşmıştır. Felsefesi ve daha sonradan tanındığı şairliği ile şöhret bulan Hayyâm'ın rubailerinin kendine özgü edebî özellikleri bulunmaktadır. O, az sözle çok şeyden; yalın dille çok derin konulardan bahsetmiştir. XIX. yüzyıldan itibaren Türkiye'de Hayyâm rubailerine olan ilgi artışıyla rubailer konusunda birçok yazı yazılmış ve rubailerin pek çok tercümesi yapılmıştır. Onun içten, canlı, özlü, eskimeyen, zaman geçtikçe yenilenen, sanat zevki ve şiirsel yeteneği ile oluşmuş rubaileri bestelenmiş ve günümüzde dillerde dolaşmaktadır. Çalışmada dikkat çekici olan bu eserler incelenecek ve bu rubailerden ne kadar etkilenildiğini göstermek için Farsça orijinalinden yapılan Türkçeleri ile karşılaştırılacaktır.

Sahibi Türkiye Diyanet Vakfý © Bütün yayýn haklarý Türkiye Diyanet Vakfý'na aittir. Yazý ve fotoðraflar kaynak gösterilmeden kullanýlamaz. ISBN 978-975-389-877-5 (Takým) 978-975-389-878-2 (Ek 1. cilt) Yönetim ÝSAM, Türkiye Diyanet Vakfý Ýslâm Araþtýrmalarý Merkezi Ýcadiye Baðlarbaþý caddesi 40 Üsküdar 34662 Ýstanbul Tel : (0 216) 474 08 50 Faks : (0 216) 474 08 74 Elektronik posta : [email protected] Basým, Daðýtým ve Pazarlama Türkiye Diyanet Vakfý Yayýn Matbaacýlýk ve Ticaret Ýþletmesi OSTÝM Örnek Sanayi Sitesi, 1256. sokak 11, Yenimahalle 06370 Ankara Tel : (0 312) 354 91 31 Faks : (0 312) 354 91 32 Elektronik posta : [email protected] Ömer As m Aksoy

Ömer Hayyam’ın Rubaileri dışında cebir, geometri, fizik, müzik, metafizik ve felsefe alanlarında kaleme aldığı çeşitli eserlerinin elyazmaları, dünyanın çeşitli kütüphanelerinde bulunmaktadır. Matematik alanında çok önemli bulguları olan Ömer Hayyam; cebir, paralel çizgiler teorisi, orantı ve sayılar teorisinde kendisinden önceki matematikçileri geride bırakarak harf ve işaretlere dayalı teoriler geliştirmiştir. Birinci, ikinci ve üçüncü derece denklemleri sınıflandıran ilk kişi de Hayyam’dır. Ömer Hayyam ayrıca Gregoryen takviminden çok daha az hata veren Celali takvimini hazırlamıştır. Bu makalede, Ömer Hayyam’ın tespit edilen bütün eserleri kısaca tanıtılacaktır. Anahtar kelimeler: Ömer Hayyam; matematik; cebir; geometri; fizik; müzik; metafizik; felsefe.

TÜRKÇE HİKÂYE EVRENİ Türk Dünyasından Seçmeler AKTARMALAR, 2021

Wefat'ı Sonrası yapılan İlk Anma Toplantısı. 4 Mart 2021

2010

Hz. Ömer, Ankara: TDV Yayınları, 2010.

Hâfız gibi Hayyâm da Fars edebiyatının muammâlarından birisidir. Yüzyıllardır hakkında konuşulmasına ve yazılmasına rağmen henüz bu araştırmaların son noktası konulamamıştır. Acaba Hayyâm da Hâfız gibi ârif miydi ve şeriat kurallarına bağlı mıydı? Yoksa Hâfız gibi dünyevî lezzetlerin peşinde kofluyor ve şeriatı inkar mı ediyordu? Bu kuşku, değerlendirmelerde genellikle şairin kişiliğinin bir yönünün göz önünde tutulmasından ve şairin pratik yaşamının ölçü kabul edilmesinden kaynaklanmaktadır. Hayyâm’ın gerçek yüzünü, Hayyâm’ın yaşadığı dönemde veya o döneme yakın dönemlerde yazılan eserlerde keşfetmek mümkündür. Karşımıza çıkan diğer bir soru şudur: " Hayyâm’ın şiirleri niçin bu kadar çok ilgi görmüş ve birçok dile tercüme edilmiştir? Hayyâm’ın şiirleri anlamsal açıdan dört bölüme ayrılabilir: Dinî inançta ortaya çıkan şek; insanın yaradılışının anlamsızlığı ve insan varlığı karşısında duyulan hayret; insanın akibetine duyulan kederli ilgi ve hayat fırsatının ganimet sayılması.