soner sağlam
Abstract
Çağatay sahası divan şairi (Divan/Yazılı Edebiyat / 18. Yüzyıl / Çağatay) 18. yüzyıl Türkmen klasik edebiyatının önde gelen temsilcilerinden biridir. Asıl adı Mahmut'tur (Atayew, 2005: 455). Çiftçilik ve köy okulunda öğretmenlik yaparak geçimini temin eden Gayıbı, Türkmen klasik edebiyatının tarihinde gerçek anlamda bir Dîvân'a sahip tek şairdir. Gayıbı, bir şiirinde "Ey Gayıbı, ebcetden okıp harpı-vücudın / Bak, fatıhadan gör, bu elip-lamına tüşdi" (Ey Gayıbı, ebcetten okuyup harf-i vücudun. Bak, Fatihadan gör, bu elif lam'ına "düşdü") beytiyle doğum tarihine tarih düşürmüştür. Buna göre onun 1147/1734-35'te doğduğu anlaşılmaktadır. Beyitteki tüşdi=1116 ve elip-lam = 31 kelimelerinin ebcet hesabındaki karşlığı 1147/1734-35'tir. Ölüm tarihi, tam olarak bilinmemesine rağmen, bir murabbasındaki "Ömrüm gitdi altmış iki yaşıma" mısrasından (Atayew 1998: 175), şairin altmış iki yaşından sonra öldüğü anlaşılmaktadır. Gayıbı'nın Dîvân'ı ve onun içinde yer alan Otuz İki Tohum Kıssası, Nasihatname adlı mesnevileri vardır. 1. Dîvân: Dîvân'ı, gazel, murabba, muhammes, müsebba, müstezat gibi nazım şekilleriyle yazılmış lirik şiirlerden oluşmaktadır. Ayrıca "Otuz İki Tohum Kıssası" ve "Nasihatname" adlı iki mesnevisi de bulunmaktadır. Bilindiği üzere Türkmenler on sekizinci yüzyıldan itibaren yerleşik hayata geçmeye başlamıştır. Andalıp'ın "Cıkır" şiiri gibi Gayıbı'nın "Otuz İki Tohum Kıssası" adlı eseri bu değişikliğin şiire yansımasıdır. Münazara tarzında yazılan ve 108 beyitten oluşan bu mesnevi alegorik özellikler de göstermektedir. Şiirde buğday, pamuk, mısır, susam vb. gibi tohumlar kendi aralarında tartışırlar ve hepsi ne işe yaradığını beyan ettikten sonra diğerlerinden üstün olduğunu iddia eder. Ancak eserin sonunda bütün tohumlar pamuk kozasının önderliğini kabul eder. Dolayısıyla eser teşhis ve intak sanatları üzerine kurulmuştur. Gayıbı, Türkmen şiirinde tahmis ustası olarak da bilinmektedir. Onun Dîvân'ındaki şiirler alfabetik sırayla dizilmiştir. Dîvân'ı altı yüze yakın şiir içermektedir. Türkmenistan'da Prof. Dr. Kakacan Atayev, Gayıbı'nın Dîvân'ını 2005 yılında yayımlamıştır. Gayıbı'nın eserleri ve Dîvân'ının altı nüshası Türkmenistan İlimler Akademisi Gol Yazmaları Enstitüsünde'dir. Eserlerinden anlaşıldığı üzere Gayibı, iyi bir eğitim almıştır. Arapça, Farsçayı ve Klasik edebiyat geleneğini çok iyi derecede bilmektedir. Şairin "Hemhana Gelendir" adlı müseddesinde Oğuz Han'ın şeceresinden bahsetmiş, Türkmen boyları hakkında bilgi vermesi, Divanu Lügati't-Türk ve Camiü't-Tevarih gibi önemli eserleri okuduğunu ve Türkmenlerin tarihine ait birçok kaynaktan haberi olduğunu göstermektedir. Gayıbi Farsça şiirler de yazmıştır. Bunlardan "Heyran Şevem" adlı şiirinin bir mısrası Farsça, ikinci mısrası Türkmence yazılmıştır. Klasik Türk edebiyatı geleneğinde bu tür şiirlere şir u şeker denilmektedir. Gayıbı'nın edebî yaratıcılığında Nesîmî'nin, Ömer Hayyam'ın, Hâfız'ın, Nevâyî ve Fuzûlî gibi şahsiyetlerin tesiri önemli yer tutmaktadır. Gayıbı'nın şiirlerinde aşk, sevgi, insan sevgisi, sosyal adaletsizlik ve eleştiri, tarihi vakalar en çok işlenen temalardır. Aruz ölçüsüyle yazılan gazel türü onun sanatkârlığında asıl yeri tutmaktadır. mefâîlün, mefâîlün, fâilün Ýaranlar, aýdaýyn men bir hekaýat, Hekaýat magnysynda bu rowaýat. Madde Detay ANASAYFA MADDE DETAY Türkçe Türkçe Türkçe Türkçe Türkçe
