Adıyaman Ağızlarında Şimdiki Zaman Ekleri ve Etnik Köken İlişkisi

Özet Türkçenin tarihî seyri içinde şimdiki zaman kavramını karşılamak için çeşitli yapılar kullanılmıştır. Birleşik fiil kuruluşundaki bu yapılar, zarf-fiil eki almış asıl fiil ile geniş zaman çekimindeki bir yardımcı fiilden (dur-ve yorı-) oluşmaktadır. İlk defa Karahanlı Türkçesi döneminde karşılaşılan {asıl fiil + zarf-fiil eki (A /-I) + turur + şahıs zamiri} yapısı, zamanla yaygınlaşmış ve çeşitli ses değişikliklerine uğrayarak Karluk ve Kıpçak grubu lehçelerinin şimdiki zaman ifadeli geniş zaman ekini meydana getirmiştir. Batı Türkçesinde daha yaygın olan {asıl fiil + zarf-fiil eki (A /-I) + yorır + şahıs eki} yapısı da Osmanlı Türkçesi döneminde asıl şimdiki zaman eki hâline gelmiştir. Ancak Anadolu ağızlarında, zarf-fiil eki almış asıl fiille gel-, git-, yat-, yörü-, var-gibi yardımcı fiillerin oluşturduğu yapılar da şimdiki zaman işleviyle kullanılmaktadır. Bu çalışmada Aydın ve yöresi ağızlarında şimdiki zaman işlevindeki ek ve yapılar ele alınacaktır. Abstract In the course of Turkish history some structures started to be used on top of simple present tense affixes in order to cover the simple continuous tense concept. These structures which were in the form of composite verbs were composed of the main verb with an adverb-verb affix and an auxiliary verb in simple present tense. In order to achieve this, mostly dur-(<tur-) and yorı-auxiliary verbs were used. The structure of (main verb + adverb-verb affix (A /-I) + turur + personal pronoun) which was first observed in Karakhanid Turkish, became prevalent in time and faced some voice changes to form the simple present tense affix with present continuous expression of both Qarluk

Akdeniz insani bilimler dergisi, 2015

Hülya ARSLAN EROL  Öz: Tarihi metinlerimizde Harezm Türkçesinden itibaren karşımıza çıkmaya başlayan şimdiki zaman ekinin tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinde çeşitli şekilleri vardır. Bugün Türkiye Türkçesinde standart Türkçede kullanılan-yor eki de ağızlarda çeşitli ses değişmelerine uğramış şekilleriyle karşımıza çıkar. Ek, genel olarak Türkiye Türkçesinde, başındaki ünsüzünü korumak ve diğer seslerinde değişiklikler olmak üzere kullanılmaktadır. Kilis merkez ağzı, bu açıdan ağızlarımız içinde özel bir yer tutar. Çünkü Kilis merkez ağzında yaygın şekilde ekin başındaki ünsüzü düşmüş şekilde kullanılır. Esasen pek çok ağızda olduğu gibi Kilis ili ağızlarında da şimdiki zaman ekinin kullanımı ağız bölgelerini belirleyici bir unsur olmuştur. Buna göre Kilis ili içinde üç ayrı ağız tespit edilmiştir.

ÖZET Bu çalışmada Kıbrıs Ağızlarında kullanılan geçmiş zaman ekleri ve bu eklerin işlevleri üzerinde durulmuştur. Bu eklerin Ölçünlü Türkçe ve Eski Anadolu Türkçesi ile ne derecede koşutluk sergilediğine bakılmıştır. Ada ağızlarının Ölçünlü Türkçe ve Eski Anadolu Türkçesinden farklılık arz ettiği durumlarda bu farklılıkların muhtemel sebepleri irdelenmiştir. Bu farklılıkların eskinin muhafazası şeklinde mi, yoksa etkileşimler sonucunda mı ortaya çıktıkları konusu üzerinde durulmuştur. Yapılan çalışma neticesinde, görülen geçmiş zaman alanında, işlevlik olarak Ölçünlü Türkçe ile büyük farklılık arz etmeyen Kıbrıs Ağızlarının, öğrenilen geçmiş zaman alanında bu koşutluğu sergilemediği görülmektedir. Görülen geçmiş zaman eklerinde, sadece ölçünlü olamamanın sebep olduğu şekle bağlı farklılıklar gözlemlenirken, öğrenilen geçmiş zamanda şekil farklılıklarının yanında, işlevlik farklılıkların da olduğu görülmektedir. Öğrenilen geçmiş zamanda, bu işlevlik farklılıkların yanında, görülen ge...

Türklerin Anadolu sahasında oluşturdukları önemli yerleşim yerlerinden biri olan Teke ilinin adı zaman içerisinde kültürel adlandırmalarda da kullanılır olmuştur. Teke ili, Teke Yöresi isimlerinin kültürel unsurlarda anılır olması zamanla coğrafi sınırların aşılarak kültürel bir birlikteliğin oluştuğunu gösterir. Pek çok farklı cemaatin iskânı neticesinde Türkleşen bölgede oluşturulan kültürel birliktelik bir hayli önemlidir. Biz de bu bildirimizde kültürün taşıyıcısı olan dilin bu coğrafyada kullanımını şimdiki zaman ekleri bağlamında aktarmaya çalışacağız. Temel olarak Antalya Fethiye arasında kalan ve Teke yarımadası olarak adlandırılan bölgenin ağızlarının esas alınacağı çalışmada Teke Yöresi içerisinde değerlendirilen diğer yerleşim yerlerinin ağızlarından da zaman zaman istifade edilerek yöre içerisindeki benzer ve farklı kullanımları esas alan bir sınıflama yapılmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Anadolu Ağızları, Teke Yöresi, Şimdiki Zaman Ekleri.

İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER DERGİSİ, 2022

The present tense has been described with various suffixes or words since the historical periods of Turkish, which can be followed. We can assume -I yor, -mAdA, -mAktA morphemes as grammatical time markers in Turkish; -mIş, DI for the past tense; -AcAk for the future tense and -Ar/Ir for the simple present tense. These morphemes and lexical items that indicate time are the basic structures in a sentence of a language. In linguistic time, we can have information about the moment of speech, the moment of the event, and the reference point as a reference. Structures known as time markers in Turkish indicate not only time but also grammatical aspects (view) and modality categories. Dialects vary from standard language when it comes to present tense markers. The inventory of present tense suffixes determined by descriptive method from Southwestern Anatolian Dialects will be presented in this study and then the focal structures detected in the area researched will be discussed with a linguistic approach. What is meant by the focal parameter is that the process of occurrence of an event and the moment of speaking overlap at the moment of its realization. A morpheme may reflect a highly focused of low focused value in this process. The focal parameter is also related to the categories of manner of action and aspect. In our study, the category of manner of action will be excluded and the event in the sentence will be evaluated from the intraterminal “observation of an event in the process of start and end boundaries”, postterminal “observation of the event after the critical limit is exceeded” and terminal “the event is only observed if it reached the critical limit” perspectives, by taking into account the perspectives of aspects in the data.

SÖYLEM Filoloji Dergisi, 2019

Beyşehir Ağızlarında Şimdiki Zamanın {-(X)vIr(I)} Biçimi * FATMA GÜLŞAH EKİZOĞLU ** -PROF. DR. ALİ AKAR *** Öz Ağızlar, Türkiye Türkçesi yazı dilinde bulunmayan pek çok morfolojik unsuru içinde barındırır. Bunlardan biri de zaman ekleridir. Ağızlarda şimdiki zaman hariç diğer zaman ekleri pek fazla değişiklik göstermez. Şimdiki zaman, eylemin gösterdiği oluş ve kılışın içinde bulunulan zamanda gerçekleştiğini bildirir. Harezm Türkçesinden itibaren görülen şimdiki zaman çekimi, Türkçenin tarihî ve çağdaş lehçelerinde çeşitli şekillerde karşımıza çıkar. Bugüne dek Türkçede kullanılan şimdiki zaman ekleriyle ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. Konya ilinin Beyşehir ilçesinde Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanılan {-(X)yor} şimdiki zaman ekinin yanı sıra Damlapınar, Doğanbey ve Üçpınar Mahallelerinde tespit edilen {-(X)vIr(I)} yapısı da kullanılmaktadır. Zarf-fiil + yardımcı fiil biçiminde oluşturulan bu analitik yapı, Damlapınar ve Doğanbey Mahallelerinde ön ve art sıradan ünlü bulunduran fiiller üzerinde sadece ön ünlülü {-(X)vir(i)} şekliyle kullanılarak ünlü uyumu dışında kalmıştır. Üçpınar Mahallesinde ise ek uyuma girmiş ve ön sıradan ünlü bulunduran fiillere {-(x)vir(i)}, art sıradan ünlü bulunduranlara {-(x)vır(ı)} biçimiyle eklenmiştir. {-(X)vIr(I)} yapısı şekil bakımından tezlik fiiline {-(i)ver-} benzemektedir. Bu çalışmada söz konusu yapıda kullanılan yardımcı fiilin ver-mi, var-mı olduğu ve tasvir fiillerinin özellikle tezlik fiilinin şimdiki zamanla ilişkisi üzerinde durulmuştur. Anahtar sözcükler: Beyşehir ağızları, şimdiki zaman, {-(X)vIr(I)} THE MORPHEME {-(X)VIR(I)} OF PRESENT CONTINUOUS TENSE IN BEYŞEHIR DIALECTS

Beyşehir Ağızlarında Şimdiki Zamanın {-(X)vIr(I)} Biçimi, 2019

Makedonya Cumhuriyeti'nin iki en büyük gölü olan Ohri ve Prespa gölleri ve etrafındaki Ohri, Struga ve Resne belediyelerini kapsayarak, Ohri-Prespa yöresi diyebileceğimiz alan, Makedonya Cumhuriyeti'nin güneybatı kısmında yer alır. Bu araştırmamızda Ohri ve Prespa yörelerini beraber ele almamızın nedeni, 1385 yılından 1912 yılına kadar, toplam 527 yıl süren Osmanlı hâkimiyetince, Ohri hep sancak merkezi olmuştur ve Prespa yöresi hep bu sancağın bir parçası olmuştur. Prespa yöresi sadece Ohri'ye bağlı kalmamış, her iki yöre halkında etkileşim sosyal hayatın her alanında hissedilmiştir. Dildeki etkileri de bugün gayet açıkça görüyoruz. 2002 yılında yapılan son resmî sayımlara göre, Makedonya Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 2.022.547, Türklerin sayısı ise 77.959 olarak tespit edilmiştir. Bu rakam, toplam nüfusun %3,85'ini teşkil eder. Ohri-Prespa yöresindeki Türk nüfusuna gelince, Ohri'de 2.268 nüfusla Türkler yöre toplam nüfusunun % 2,91'ini, Struga'da 2.008 nüfusla % 2,58'ini, Resne'de ise 1.797 nüfusla % 2,31'ini oluşturmaktadır. Toplam olarak vermek gerekirse, Ohri-Prespa yöresinde yaşayan Türk nüfusu 6.073'tür ve Makedonya Cumhuriyeti'nin toplam ahalisinin % 7,8'ini oluşturmaktadır. Makedonya Türk ağızları, Rumeli Türk ağızlarının batısında yer alır. Bu ağızlar hakkında çok az sayıda bilimsel çalışma yapılmıştır.

Mecmua, 2020

Türkçenin tarihî gelişimi içinde şimdiki zaman kipinin farklı bir yeri vardır. Şimdiki zaman için uzun süre müstakil bir ek kullanılmamıştır. Eski Türkçe ve Eski Anadolu Türkçesi dönemlerinde genellikle geniş zaman eki şimdiki zamanı da karşılamış, Osmanlı Türkçesinde geniş zamanla birlikte -yor eki de kullanım sahasına çıkmış, standart Türkiye Türkçesinde -yor, -makta/mekte, -mada/-mede ekleri bu görevi üstlenmiştir. Türkiye Türkçesi ağızlarında ise şimdiki zaman için nadiren -yor eki ve geniş zaman eki, çoğunlukla yörelere göre değişen çeşitli ekler, bazen de -iK gelir, -Ip otur-ur gibi ek+yardımcı fiil yapıları kullanılmaktadır. Şimdiki zamanı karşılayan eklerin ve yapıların bu çeşitliliği ağızların tasnifinde bir ölçüt olacak kadar dikkat çekicidir. Diyarbakır ili ağızlarında ölçünlü dilin etkisiyle şimdiki zaman için -yor eki de kullanılmaktadır. Ancak ilin ağızlarına ait ekler çoğunlukla -i ve -iy, nadiren -ye ve -yer&#39;dir. Bunlardan -i, Diyarbakır merkez ağzı ile Bismil ağ...

Sosyal Bilimler Dergisi, 2014

In dialect studies, some morphemes defined as anaptyxis are usually happen to be seen. Those morphemes are to be intensive for the words they are added to. The affixes some of which are related to the Turkish archaic written languages do not have distinctive functions except for recurrence and adding condiment. Intensive affixes reveal in case category, enclitic structure or in archaic affix style, eg: affix +n is typically in imperfect