Hayatta Kalan Kavramının Belgesel Sinemaya İzdüşümleri

2. Uluslararası Multidisipliner Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metinler Kitabı, 2020

Kavramsal sanat, 1960’lı yıllardan itibaren çağdaş sanat anlayışına yön veren bir pratiktir. Sanat yapıtında düşüncenin ön plana çıktığı kavramsal sanat pratiği yapıtın ‘eşsizliğini’ ortadan kaldırmayı amaçlamaktadır. Böylelikle var olan bir sanat yapıtını teknik müdahalelere uğratarak, yapıtın bağlamını değiştirerek sorgulamak, kavramsal sanatta başvurulan başlıca yöntemlerden biridir. Bu yöntemden faydalanan kavramsal sanat etkisindeki fotoğrafta eserler üreten sanatçılar, fotoğraf tarihine mal olmuş eserlere teknik müdahalelerde bulunarak, yeniden yorumlamaktadırlar. Böylelikle sanat yapıtının temsil ettiği bağlam farklı bir boyuta taşınmakta, ortaya çıkan yeni çalışmada eleştirel düşünce ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada fotoğraf tarihine mal olmuş belgesel fotoğraflara müdahalelerde bulunarak, kavramsal sanat çerçevesinde yeniden yorumlayan sanatçıların ürettikleri eserlerin incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu bağlamda kavramsal sanat çerçevesinde çalışmalar üreten Yasumasa Morimura, Kathy Grove ve Manit Sriwanichpoom’un çalışmaları, postyapısal teoriden ve betimsel yöntemden faydalanılarak incelenmektedir.

P r o c e e d in g s B o o k V o lu m e 1 2 n d I n t e r n a t i o n a l A r t S y m p o s i u m GAZİ ÜNİVERSİTESİ SANAT ve TASARIM FAKÜLTESİ 2. ULUSLARARASI SANAT SEMPOZYUMU 2 nd International Art Symposium

Belgesel sinemamızın sivilleşme süreci ve İstanbul Üniversitesi Film Merkezi'nin bu sürece katkılarının İÜFM bünyesinde üretilen belgesel filmler üzerinden ele alındığı bu çalışmada, İÜFM'nin akademik bir kurumsal yapı içinde oluşturduğu belgesel yapım modeli incelenmiştir. İÜFM bünyesinde 1954-1974 yılları arasında ortak tematik yaklaşıma ve biçimsel özelliklere sahip olan 19 adet belgesel filmin yapımı gerçekleştirilmiştir. Merkez tarafından geliştirilen belgesel yapım modelinin ve üretilen filmlerin yeni bir kavramsal çerçeve içinde incelendiği bu makale, İÜFM belgesellerini "Akademik Belgesel" ve bu filmlerle oluşan akımı da "Akademik Belgesel Hareketi" olarak tanımlamayı önermekte ve bu önermeyi 1954-1960 yılları arasında İpşiroğlu ve Eyuboğlu ikilisi tarafından çekilen ve hareketin kurucu filmleri olarak değerlendirilen altı belgeseli inceleyerek gerekçelendirmektedir.

Türkiye'de sinema alanındaki çalışmalar ağırlıklı olarak kurmaca sinema üzerine odaklanmıştır. Sinemanın ana türlerinden birisi olarak belgesel sinema, sinema tarihi çalışmalarında bile yeterince yer alamamıştır. Belgesel sinemanın tasnif dışı bırakılmasında, sinema alanındaki türler ayrımı-nın yeterince tartışılmamış olmasının ve çok sınırlı sayıda belgesel film üretilmiş olmasının önemli bir yeri vardır. Sinema; içinde farklı türlerden filmlerin yer aldığı kapsayıcı bir tanımlama. Ne var ki, sinema dediğimiz zaman genel olarak "konulu", "uzun metrajlı", "hikayeli", "öykülü" gibi adlandırmalarla tanımlanan "kurmaca" filmler anlaşılmaktadır. Son yıllarda bu genel anlayışın dışında kalan yeni çalışmaların yapılmış olması ise önemli bir boşluğu doldurmaktadır.

2. Uluslararası Multidisipliner Sosyal Bilimler Kongresi, 2020

2. Uluslararası Multidisipliner Sosyal Bilimler Kongresi

Journal of Turkish Studies, 2016

temaslarla çeşitlendirmesini ortaya koyması açısından önem taşımaktadır.

Türkiye'de belgesel sinema sanatçısı olmanın koşullarını masaya yatıran bu çalışma, Türkiye'de belgesel sinema yaklaşımları üzerine bir araştırma önerisi olarak kabul edilebilir. Belgesel sinemada kamera kullanımları, teknolojik gelişmelerin belgesel sinema üzerine etkileri, tarihsel-belgesel sinemada koşullandırma kavramı ile biçimsel ilişkiler, belgesel sinemanın finans sıkıntıları ile bu disiplinin Türkiye'deki mevcut durumu ile kaynak kullanımı gibi konular ele alınıyor.

Belgesel sinemanın gelişimini tarihsel süreç içerisinde ortaya çıkan toplumsal gelişmelerden ve medya teknolojisindeki yeniliklerden ayrı olarak değerlendirmek mümkün değildir. Belgesel yapımların ve belgesel film yapımcısının rolünün ne olduğuna ilişkin cevaplar bu tarihsel perspektifte tekrar tekrar gözden geçirilmektedir. Farklı platformlarda izlenmesi için (sinema perdesi, televizyon ya da çevrimiçi ortamlar) üretilmiş olan belgesellerde sosyal, politik, estetik ve teknolojik açıdan önemli olan ve devam eden değişikliklerin içeriğine bakıldığında; yeni dijital üretim, kurgu ekipmanı, televizyon formatlarındaki artış, sinemasal özelliklerdeki patlama, çekimlerin çeşitli video paylaşım platformlarında yayılması gösterilmektedir. Belgesel sinema dünyasına dijital çağın getirdiği yenilikler yapım öncesi, yapım aşaması, yapım sonrası ve dağıtım aşamaları olarak özetlenebilir. Görece olarak ucuz olan dijital teknoloji, belgesel üretim sürecine dâhil olmak isteyenlerin sayısını ve çeşitliliğini arttırmıştır. Film yapımcıları, çeşitli kesimlerden aktivistler, bu alanda olmak isteyen yenilikçiler, dünyanın farklı yerlerinden olan girişimciler gibi farklı kesimden olanlar belgesel yapımlarda etkin olmak için bu alana giriş yapmaktadır. Yapımın yanı sıra dağıtım ve sergileme açısından da dijital teknolojiler belgesel yapımlara yeni platformlar sağlamaktadır. Seyirci kitlesine erişmek için geleneksel iletişim kanallarına ihtiyaç ortadan kalkmaktadır. Bu çalışmada dijital teknolojinin geleneksel belgesel film yapımına getirdiği yenilikler üzerinde durulmaktadır. Dijital çağda belgesel film yapım aşaması ve yapım sonrası süreçte maliyetlerin düştüğü ve düşük bütçeli yapımları gerçekleştirmenin önünün açıldığı görülmektedir. İnternetin alternatif bir iletişim platformu olması konusuna yöneltilen eleştiriler göz önünde bulundurularak belgesel yapımlar üzerindeki etkileri üzerinde durulmaktadır. Günümüzde medya kanallarının artmasıyla birlikte daha sofistike hale gelen izleyici eğleneceği filmler değil kendisini zorlayacak, meydan okuyacak belgesel yapımların arayışındadır. Anahtar Kelimeler: Belgesel sinema, dijital teknoloji, dijital ve çevrimiçi belgeseller, belgeselin yeni formları.

sinecine Sinema Araştırmaları Dergisi 2 (2), 2011