Yeşilçam Sinemasında Anlatı: İtham Ediyorum Film Örneği

Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Araştırma ve Değerlendirmeler -2019 / Haziran– Cilt 1, 2019

ÖZET Sinemada tür olarak melodram, gerçeklikle olan zayıf bağı ve romantik bir anlayışı benimsemesiyle, farklı ulusal sinema ve farklı kültürel aidiyetlerinde var olmayı başarmış bir anlatı biçimidir. Bu anlatı biçimi Yeşilçam sinemasında çekilen melodramlar içinde geçerlidir. Türk sinemasında Tiyatrocular Dönemi’nden Sinemacılar Dönemi’ne geçiş ile birlikte melodramatik öğelerin kullanıldığı filmler çekilmeye başlandığı görülmektedir. Gelişen süreçle birlikte Yeşilçam sinemasının belirleyici, hatta tanımlayıcı bir tür olarak yerleşen melodram, Türk Sineması’nda uzun yıllar hâkimiyetini sürdürecek bir dönemi başlatmıştır. Türk sinemasında Yeşilçam tarzı öykü anlatma başlangıç evresi, 1950’li yıllara rastlar. Bu sinema anlayışı her geçen zamanla birlikte kendisini geliştirmiş ve her yıl bir önceki yıla oranla film sayısını arttırmıştır. Bu artış 1960’larda yılda iki yüzden fazla filmi bulmuştur. Film üretim sayısının fazla olduğu bu dönemde Yeşilçam sineması kendisine özgü bir film üretim sistem oluşturmuş olduğu söylenebilir. Oluşturulan bu sistemin egemen söylemi, Yeşilçam’ın ticari sinema kalıplarına ve yıldız sistemine göre çalışan bir olguya sahip olmasıdır. Bu olgular Yeşilçam’ın ekonomik yapısı, yıldız oyuncu sistemi ve içerikle ilgilidir. 1960’lı yıllarda en parlak dönemini yaşayan bu sinema yapısı, ülkedeki ekonomik canlanmayla birlikte, sermayedarlarıyla sinemayı besleyen ve film yapma pratiğini etkileyen bir duruma gelmiştir. Yeşilçam film sektörüne sağlanan ekonomik girdinin çoğunluğu, yapım şirketlerinden ziyade, bir tür taşeron işlevi gören sinema salon işletmelerinden sağlanmıştır. Bu kuruluşların ticari öncelikleri Yeşilçam’ın film üretim koşullarını doğrudan etkilemiştir. Yeşilçam sineması için oluşturulan bu sistem, ticari sinema kalıplarına ve yıldız sistemine göre çalışan bir sektörün yaratılmasına neden olmuştur. ABSTRACT Melodrama is a film genre with a weak connection to reality and embracing a romantic approach. This narrative style is applicable to melodramas made in the Yeşilçam era of Turkish cinema. With the transition from the Theatre Actors Era to the Filmmakers Era, films with melodramatic elements started to be produced. Melodrama, as a distinctive and defining genre, maintained its dominance in Yeşilçam cinema for many years. The inception of Yeşilçam-style storytelling began in the 1950s. This cinema approach developed over time, leading to an increase in the number of films produced each year. By the 1960s, the film production count had exceeded two hundred. During this period, Yeşilçam cinema established its unique film production system. The main characteristics of this system are its adherence to commercial cinema patterns and the star system. Yeşilçam became a cinema industry nourished by its economic structure and star actor system. The majority of the economic input into the film industry came from cinema hall operators, acting as a kind of subcontractors. Their commercial priorities directly influenced the film production conditions of Yeşilçam. This created a cinema sector that functioned in accordance with commercial cinema patterns and the star system.

Sinema emekleme döneminde eğlence aracı olarak görülmüştü, ardından sinemanın da kitle iletişim araçları gibi bir işleve sahip olduğu fark edildi ve belli kesimler sinemaya yöneldi. İdeolojilerin empoze edilmesinde aracılık yapan sinema her geçen gün kendini geliştirdi ve büyük bir sektör haline geldi. Sinemanın bu işlevi toplumsal kesimlerin de sinemaya yönelmelerine vesile oldu. Sinemadaki dini ürünler bunların bir sonuçlarıdır. Çalışmada sinema, temsil ve ideoloji çalışmalarının kavramsal çerçeveleri oluşturulmuştur. Marx, Althusser, Hall, Foucault, Gramsci gibi eleştirel ideolojinin düşünürlerinin fikirleri özetlenmiştir. Sinema ve ideoloji kavramları tartışılmıştır. Bu çalışmanın temelinde Türk sinemasındaki imamların imajları inceleme amacı vardır. Kibar Feyzo, Kış Uykusu, Vizontele, Züğürt Ağa, Kuma, Adem'in Trenleri ve The İmam incelenen filmlerdir. Bu filmler dini figürleri, imamları tamamen olumsuz ya da tamamen olumlu olarak göstermektedir. Bazılarına göre imamlar, statüko koruyucusu, kadın düşkünü, paragöz, hileci olarak temsil edilirken bazı filmlerde iste çok iyi niyetli, yardımsever, mütevazi, dürüst kişiler olarak temsil edilmiştir. Onur Ünlü'nünmarjinal bir imamı merkeze aldığı filmin imamı geleneksel imam temsillerinin dışına çıkmayı başarmıştır. Gözlem gücü yüksek, araştırmacı, Alevi deyişleri inceleyen, bağlama çalan, rakı içen, antropolojide yüksek lisans yapan ve insanı Hegel kadar tanıdığını düşünen bir imam temsili vardır karşımızda. Bu çalışmada geleneksel imam temsilleriyle İtirazı Var filmindeki temsil anlayışıkarşılaştırılmıştır. Filmgöstergebilimsel yöntemle çözümlenmiş, analizde dizimsel ve dizisel çözüm aşamaları kullanılmıştır. GİRİŞ Sinema ve tiyatro gibi insan ürünü görsel sanatlar, temelde belli bir ideolojiyi ve yaşam pratiğini yansıtır. Sinemanın diğer sanat dalları arasındaki üstünlüğü kitlelere görsel ve işitsel olarak ulaşabilmesidir. Sinema, nesnel göstergeler sunarak toplumsal gerçekliğin ve yaşanan olayların taşıyıcısı durumundadır. Bu sebeple sinema sahip olduğu ideolojilere bağlı kalarak, toplumu etkileyen aynı zamanda toplumdan etkilenen bir anlatım türüdür. Türk sinemasında din anlayışı, din algılayışı ve din görevlisine bakış; 1. Milli mücadele konulu filmlerde din ve din adamı imajı; 2. Örf-adetleri İslam'ın kendisi gibi sunan yapımlar; 3. Gerici ve yobaz din adamı imajı; 4. Dini filmler sömürüsü; Dini içerikli filmler olarak ayrım yapmak mümkündür (Menekşe, 2004: 49). Genel olarak değerlendirdiğimizde dini figürler olumsuz olarak temsil edilmektedir. Halkın çoğunluğunun Müslüman olduğu bir ülkede dinsel içerikli ürünlerin konusu sistematik bir biçimde ele alınmamıştır. Bu durum olumsuz ürünlerle din ve din adamlarına negatif bir duygu ve önyargı oluşturmaktadır. Egemen ideolojiye sahip kitleler dolaylı ya da dolaysız yoldan kültürel ürünler üzerinde denetim kurmak istemektedirler. Egemen ideolojiyi elinde bulunduranlar, farklı olanın sesini kısmaya gayret etmektedirler. Sinema etkisi büyük bir anlatım türüdür bu sebepler sinemasal ürünlerin denetimi önemlidir. İdeolojiler filmler yoluyla yeni gerçeklik üretirler. Bir sinema filminin belirli işlevleri vardır; ideoloji üretmesi, bu yolla üst kültürün alt kültürler üzerinde tahakküm kurması, eğlendirmesi ve kâr sağlaması gerekir. Türk sinemasında imamlar özelinden din adamları analizi yapılacaktır. İtirazım Var filmini çözümlemeye başlamadan önce Türk sinemasındaki olumluolumsuz temsil anlayışını tartışmayı uygun buluyorum. Türk sinemasında din konulu filmler cumhuriyetin ilk yıllarında görünmeye başlanmıştır. Bu dönemde yapılan filmlerde imam ve din adamı temsilleri tamamen olumsuz olarak çizildiği görülmektedir. Yeşilçam dönemin de durum böyledir; Kemal Sunal filmleri, Şener Şen filmlerinde imamlar, din adamları, paragöz kadın düşkünü, taşranın cahil insanları kandıran, statükocu olarak görmekteyiz. Züğür Ağa, Kibar Feyzo, Kuma bunlara örnek olarak

Etkileşim, 2018

When going back in the history, it's unavoidable to see the gap between the "known" and "unknown". The field where the movies present its creativity and get the freedom to make comment is the one which the historian calls "unknown". As soon as the fact that movies is the best tool to make propaganda was discovered, the studies on this field was accelerated and a lot of historical movies were made following each other. This study is aimed to evaluate the scenarios of the Turkish movies entreated History of Middle Ages, their messages, and the points they wanted to reach. By paying attention to the content, the movies are classified as Islamic Historical Movies (With Holy Men), Middle Asia Historical Movies, Seljukian Historical Movies and Ottoman Historical Movies.

Kültür-Sinema İlişkisi ve Sinema Dilinde Kültür Bildiri Kitabı, 2021

Türkiye sinemasının 1960’lı yıllardan itibaren dünyada yerli film üretiminde ve gösteriminde üst sıralarda yer alması, seyirci ve sinemacılar arasında yapılan yazılı olmayan bir sözleşmenin sonucudur denebilir. Film üretiminin, yapım şirketlerinin ve salonların yükselişe geçtiği 1960’lı yıllarda, sinema radyo ile birlikte alt ve orta sınıf başta olmak üzere halkın başlıca eğlence aracıdır. Bu dönemin seyircisinin açık ve kapalı salonlara akın etmesiyle sinemada film izlemek, günlük yaşamın ve eğlence kültürünün önemli bir parçası haline gelmiştir. Güçlü bir sermayeden ve devlet desteğinden yoksun sinemacılar, halkın taleplerini merkeze alan senaryolar tercih etmiş; bölge işletmecilerinin siparişlerinden, star sisteminden ve klişelerden yararlanarak seyirci beğenisini ön planda tutmuştur. Halk sineması gibi kuramların da ortaya atıldığı dönemde adeta bir seyirci hegemonyası yaratılmıştır. Öte yandan Yeşilçam’ın seyircisiyle kurduğu güçlü bağ, sosyo-ekonomik değişim, televizyon ve video gibi yeni teknolojiler ve siyasi gelişmeler nedeniyle 1970’lerde aşınmaya başlamış; 1990’larda ise Yeşilçam’ın anlatı kalıplarından bütünüyle uzaklaşılmıştır. Seyirciye bu denli önem atfedilen Yeşilçam sinemasında, seyircinin film izleme deneyiminin temsili çalışmanın odağını oluşturmaktadır. Çalışmada, 1960-90 aralığında çekilen ve en az bir sahnesi açık veya kapalı sinema salonunun içi ve çevresinde geçen 25 filmden oluşan amaçlı örneklem oluşturulmuştur. Sinemada geçen sahnelerin film anlatısı içindeki önemi; salonların konumu ve yapısı, seyircinin cinsiyeti, sosyo-ekonomik durumu, film tercihleri ve seyir sürecindeki tutum ve davranışları içerik analizi yöntemiyle incelenmektedir.

Türk Film Araştırmalarında Yeni Yönelimler-15, 2019

Günümüz Türk sinemasının Yeşilçam'dan alabileceği birikim, seyirci ile film arasındaki duygusal bağlantının nasıl sağlandığına dair Yeşilçam'ın sunduğu ipuçlarını iyi değerlendirmekten geçer. Sinema, öncelikle kitle sanatıdır. Badiou, sanatın aristokratik bir kategoriye sahipken, sinemanın temelde demokratik olduğunu vurgular: Bir film yapıldığı zamanda milyonlarca insan tarafından izlenebilir. Hiçbir sanat, üretildiği anda bu kadar fazla sayıda insan tarafından takip edilmez. Diğer sanatlar az çok sanatsal bilgi, eğitim talep eder. Oysa gözlere sahip olan herkes, hiçbir altyapı olmadan filmi izler. Yeşil- çam, Hababam Sınıfı serisiyle halen yaşamaktadır. Günümüzün sulu, bol küfürlü ve kaba bazı komedileriyle karşılaştırıldığında Ertem Eğilmez tarafından çekilen Hababam Sınıfı filmlerinden öğrenilecek çok şey vardır. Elbette düşünce-yoğun sinema, avangard sinema, deneme filmleri her daim olacaktır. Ancak sinema her şeyden önce pazaryerindeki insanın sanatıdır. Pazaryerini ihmal ettiğimizde yine aristokratik kategoride, üst beğeni dünyasında kalmaya mahkûm kalırız. Amaç, içinde estetik rejimin ve farklı imajların da yer aldığı ama seyirciyle duygusal bağlantıyı kuran konvansiyonel imajlara da yer vererek sinema-kitle ilişkisini buluşturmak olmalıdır. Pazaryerin- den elini eteğini çeken sinema, yazılı felsefenin fildişi kulesine çekilmekle aynı anlama gelir. Sinematik felsefenin temel özelliği pazarye- ridir ve Yeşilçam Türkiye'nin pazaryeri olmuştur.

Sinemayı bir ülke olarak betimlersek, uyarlamalar onun hayat damarlarından biridir demek yanlış olmaz. Sinema, ortaya çıkışından itibaren diğer sanat dallarından beslenmek durumundaydı çünkü anlatım teknikleri o dönem için yoktan var edilemezdi. İlk uyarlamaların, sinemanın öncü isimlerinin başında gelen Georges Melies tarafından yapılması şaşırtıcı değildir. Onun, tiyatrodan aldığı sahneleme tekniği ile; Grimm Kardeşler'in masallarından Sherlock Holmes'ün eserlerine dek bir çok edebiyat eserini beyazperdeye uyarlaması, izleyici nezdinde de ilgi uyandırır.

Sinefilozofi, 2019

Özet Sessiz dönem Avrupa sinemasında, edebiyattaki düzyazı ve şiir türleri arasındaki ayrıma benzer bir ayrım olduğu fikri ilk kez gündeme gelmiş, "şiirsel film" kavramı ortaya atılmış; çok sayıda film çekilse de kavram üzerine tanım birliği kurulamamıştır. Bu makalede ''Yeşilçam sinemasında şiirsel üslubun izlerine rastlamak mümkün mü?'' sorusundan yola çıkılarak, geçmişten günümüze sinema ve şiir etkileşimini konu alan çalışmalar sıralanmış, önemli yönetmen ve kuramcıların şiirsel film üzerine son derece öznel olan görüşlerinden yararlanılarak kavramsal çerçeve oluşturulmaya çalışılmıştır. Sinema yazarlarının ve akademisyenlerin şiirsel üsluplarına değindikleri Yeşilçam filmleri örneklendirilmiş; 1960'ların ilk yarısında arka arkaya çekilen bu filmlerin bazı ortak özellikleri olduğu görülmüş; Yeşilçam'da şiirsel film üslubu kurma çabası önündeki engeller tartışılmıştır. Sevmek Seni (Cengiz Tuncer, 1965) filmi analiz edilmiş; şiirsel film üzerine çalışmalarla büyük ölçüde örtüştüğü ve erken tarihli nadir bir "şiirsel Yeşilçam filmi" örneği olduğu ileri sürülmüştür.

Etkileşim, 2019

DİJİTALLEŞME BAĞLAMINDA TÜRK SİNEMASINDA YENİ EĞİLİMLER (editör Seher Şeylan), 2023

Çalışmada dijitalleşme öncesi öncesi klasik sinema dönemindeki sinema salonu ve seyirci deneyimlerine odaklanılmaktadır. Çalışmada filmlerin kapalı ya da yazlık sinema salonlarında seyredildiği 1960lı ve yetmişli yıllarda kadın ve erkek seyircilerin seyir deneyimleri aynılıklar ve farklılıklar üzerinden tartışılmaktadır. Yeşilçam döneminde popüler sinemanın gündelik yaşamdaki yeri ve önemi de seyirci deneyim paylaşımları üzerinden hatırlanmaktadır.