Çağdaş Tefsirde Maturidi İzleri

Ali Karatas (Karataş)

Çağdaş Tefsirde Maturidi İzleri

Abstract

İmam Mâtürîdî (ö. 333/944) genelde bütün bir İslâm düşüncesinde özelde ise çağdaş Türk tefekkür hayatında iz bırakmış büyük bir âlim olup hâlâ da etkileri birçok düşünce adamının bakış açısını şekillendirmeye devam etmektedir. Bu etkinin bir sonucu olarak İmam Mâtürîdî Türk düşünce dünyasında çeşitli bakış açılarıyla farklı okumalara tâbi tutulmaktadır. Bu bağlamda laik anlayışlara din içinde meşruiyet kazandırmak, tarihsellik tartışmaları içinde ileri sürülen görüşlere Mâtürîdî düşüncesinden destek aramak gibi farklı yaklaşımların varlığından söz edilebilir. Ayrıca bir Türk kabul edilmesi sebebiyle Mâtürîdî’nin Türkçülük düşüncesi içerisinde temel bir dayanak olduğu; bâtınîliğin günümüz- de farklı bir yüzle neşv-ü nemâ bulmasına karşın onun bilgi anlayışının bu tür akımlara set çekmede bir delil olarak kullanıldığı da tespit edilmektedir. Yine selefî katılığın ve nakilcilikten beslenen şiddet ortamında naslara akılcı yaklaşımın güçlü bir temsilcisi olarak Mâtürîdî’nin ön plana çıkarılmak istenmesi de böyledir. Mâtürîdî, bu yaklaşımların odak noktasında bulunma gibi bir durumla karşı karşıya kalmaktadır. Tüm bu okuma biçimlerinin belki de bir araya getirilebilecek tarafı İslâm’a ve Kur’ân’a modern ya da çağdaş bir bakış açısını yansıtıyor olmasıdır.

Key takeaways

Böyle bir fıkrin neticesi olarak çağdaş tefsir ile Matüridi arasında bir şekilde de olsa ilişki bulunduğunu düşünrnemizi sağlamıştır.
Çağdaş tefsirde Matüridi'nin kendisine dönülen bir kişi olması modem İslam düşüncesinin hususiyeti ile ilgili bir durumun neticesidir.
Ayrıca Matüridi, İbnAbbas'ın (ö.
Matüridi için temel referansın rivayet olduğu hükmüne vanlabilir.
Nitekim zikrettiğimiz noktalar bize göre Abduh için de geçerlidir.

Özet İslam dünyasında modernleşmeci söylemin en belirgin vurgusu; geleneksel din anlayışının İslam’ın mesajını ve temel değerlerini bastırdığı ve Müslümanlara zarar verdiğidir. İslam dünyasının yaşadığı kötülüklerin temel nedeni olarak geleneksel din anlayışı daha somut olarak da mezhep taassubu gösterilmekteydi. O nedenle modernist İslamcı düşünürler, geleneğin eleştirisi ve tasfiyesini ideolojik gündemlerinin ve eğitim programlarının ayrılmaz bir parçası yapmışlardır. Temel tez, Kur’an’a ve Hz. Peygamberin kurucu tecrübesine dönüşün zorunluluğudur. Benzer söyleme selefî hareketin de başvurmaktadır. Öze dönüş çağrısı hem modernist hem de selefî akımın ortak temasıdır. Ancak bu çağrının içinin doldurulması aşamasında belirgin farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bir düşünsel ve teolojik hareket olarak selefîliğin İslam düşüncesi içinde edindiği yer makul nedenlere dayandırılabilir, fakat bu hareket günümüzde teorik bir iddia ve iman çağrısı olarak değil, eylem üreten ve gündem belirleyen politik aktör olarak karşımızdadır. Yaşadığımız tarihsel an itibarıyla modernist İslamcı hareketin geri çekildiği ve beklenen etkiyi bırakamadığı söylenmektedir. Muhafazakâr dindar hareketin sosyal ve siyasal yükselişi İslam dünyasında yarım kalmış ve bitecek gibi de görünmeyen mezhebî gerilimlerin bir anda çatışmaya dönüşmesine yol açmıştır. Hz. Peygamber döneminden sonra ortaya çıkan her türden teolojik, felsefî ve mistik düşünce ve uygulamayı bidat ve sapıklık olarak gören selefî düşünce, kimlikleri ötekileştirmekte ve teolojik dengeleri sarsmaktadır. Post-modern ve küreselleşmeci tarihsel süreçte İslam dünyasındaki seküler, geleneksel ve dinsel tüm kimliklerin bileşenlerine ayrılmaya zorlandığı şu kertede, dünyayı yeniden kurma adına mezhepleri yeniden düşünmek gerekiyor. Reel dünya, saf iyiliklerin ve saf kötülüklerin kolayca ayrıt edildiği bir yer değildir. İyilik ve kötülük, hata ve sevap iç içe geçmiştir. Bu açıdan mezhepler ne kurtarıcı birer kimlik ne de kötülüğün bizatihi kaynağıdır. İnsanlık tarihinin bir parçasıdır ve bizim hikâyelerimizi oluştururlar. Onları dışlamadan anlamaya çalışmak zorundayız. Bu makalede, bir insanlık tecrübesi ve tarihsel-toplumsal kurum olarak mezheplerin teolojik meşruiyetleri tartışılacak ve sosyolojik işlevleri incelenecektir. Ardından yaşanabilir bir dünya kurma adına mezheplerin içerdiği sorunlar ve taşıdığı imkânlar araştırılacaktır. Anahtar Kavramlar: İslam, tarih, mezhep, sosyalizasyon, dünya-kurma, meşrulaştırma

Giriş İmam Mâtürîdi, hem İslam düşüncesinde önemli olan pek çok konuyu değerlendirirken hem de Kur'ân'ı anlama ve yorumlamada sistematik davranan bir âlimdir. Onun bu sistematikliği aynı zamanda farklı görüş sahiplerine karşı mücadele ederken de ortaya çıkmaktadır. İmam Mâtürîdî'nin mücadelesinde dikkat çeken taraf, onun hem Müslüman olup da Müslümanlar içinde öteki görülenlerle hem de İslam dairesi içinde kabul edilemeyecek birçok heretik yapıyla fikri mücadele içinde olmasıdır. Bu durumu günümüz açısından düşündüğümüzde Müslümanların kendi içinde birilerini ötekileştirerek heretik bir hüviyete sahip Müslüman gurup veya kişiler oluşturma uğraşısı içinde olmaları olayın acı veren bir boyuta taşındığını göstermektedir. Mâtürîdi ile bu durumun günümüze ve bize bakan tarafı Müslümanların, Mâtürîdî'nin fikri mücadele yönteminden hareketle benimsemedikleri ve bir türlü hazmedemedikleri diğer Müslümanlarla nasıl mücadele edebileceklerine dair çıkarımlarda bulunmaktır. Yani ben, fikrini veya zikrini benimsemediğim bir Müslümanla mücadele etmek istediğimde bir ehlisünnet müntesibi olarak Mâtürîdî'nin yaklaşımlarından hareketle nasıl bir yöntem içinde olacağım. Tabi ki öncelikle burada mücadele etmemin gerekliliği peşinen kabullenen bir fikir olmuştur. Çünkü biz Müslümanlar, bu konuda başarılı bir imtihan vermemekteyiz ve bizim gibi düşünmeyenlerle mücadele etmemiz gerektiğini zorunlu olarak benimsemiş durumdayız ve bundan da bir türlü vazgeçememekteyiz. Bu sebeple madem böyle bir uğraş içinde olacaksak o zaman bunun bir ahlakı olmalıdır, çünkü Müslümanın her hal ve hareketi ahlaka tabidir. Buna bağlı olarak birbirimizle ilişkimiz nasıl ahlaki çerçevede olmak zorundaysa birbirimizle mücadelemiz, tartışmamız ve hatta daha saldırgan bir şekilde kavgamız da olacaksa bunun da ahlaki bir tarafı olmalıdır. Buradan varmak isteğimiz sonuç ise biz Müslümanların hem yerel hem de küresel ölçekte problemlerimize ışık tutacak ilkelerin imam Mâtürîdî'den hareketle nasıl olabileceğini tespit etmeye çalışmaktır. Mâtürîdî'nin bilgi anlayışını ortaya koymadan tabi ki birçok konuya bakışında sağlıklı sonuçlara ulaşmak imkân dâhilinde değildir. Bize göre Müslümanların birbirine bakışı da bu çerçevede değerlendirilebilecek bir hüviyete sahiptir. Bu sebeple Mâtürîdi penceresinden Müslümanların birbirine bakışına bir yol bulmak için onun temel bazı bakış açılarını tespit etmek faydalı olacaktır. Bu nedenle öncelikle Mâtürîdî'nin bilgi nazariyesine bakmadan konuyu temellendirmenin imkân dâhilinde olmadığını düşünmekteyiz. Ayrıca şunu da ifade etmek istiyoruz: Bizim burada yapmak istediğimiz Mâtürîdî'nin herhangi bir konuda fikirlerini tespit etmekten ziyade, onun, sorunların çözümünde nasıl bir tavır içinde olduğunu tespit yönelik bir çözümleme denemesidir ve bizlerin meselelerin hallinde  Bu bildiri hazırlanırken daha önce Maturidi ile ilgili tarafımdan yapılmış çalışmalardan istifade edilmiştir.  Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Log In

Çağdaş Tefsirde Maturidi İzleri

Sign up for access to the world's latest research

Abstract

Key takeaways

Related papers