Hukuki Merkezileşme ve Fıkıh

İlk bakışta eş anlamlı ve dolayısıyla bir birilerinin yerine kullanılabilecek kelimeler gibi gözüken bu terimler hem semantik açıdan incelendiğinde hem de tarih içeresinde geçirdikleri evrimsel süreçlere bakıldığında artık günümüzde anlamlarının daha keskin çizgilerle sınırlandığı, kısmen birinin diğerini kapsaması söz konusu olabilse de istilahi manada aralarında tam bir eş anlamlılığın mevcut olmadığı fark edilir. İşte bu durum, söz konusu terimlerin tek tek ele alınmasını ve üzerinde durulmasını gerektirmektedir. Bunlardan hukuk terimi görece en temel belki de en kapsayıcı kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Peki hukuk nedir? Etimolojik olarak, Arapça 'ḥuḳūḳ' (‫)حقوق‬ "haklar" sözcüğünden alıntıdır. Arapça 'ḥḳḳ' kökünden gelen 'ḥaḳḳ' (‫)حق‬ sözcüğünün çoğuludur (https://www.etimolojiturkce.com/, et. 23.05.2021). İnsanın cemiyet hayatı içinde yaşıyor olması gerçeği, onun bilerek ya da bilmeyerek çok sayıda kurala uymasını zorunlu kılar. Toplumsal kurallar diyebileceğimiz bu sistemin içinde bulunan hukuk kuralları, gücünü kamu ya da devlet otoritesinden alarak, bireylerin hem birbirleriyle (hususi) hem toplumla (kamu) hem de devlet (idare) ile olan ilişkilerini düzenler. Bu düzenleme, tüm taraflara bazı hak, ödev ve sorumluluklar tanımlar. Beroje, bu ilişkiler arasında yaşanabilecek kaçınılmaz sorunları merkeze alarak biraz daha formal bir hukuk tanımı yapar. Ona göre "Hukuk, insanların toplumsal hayatta yaşadıkları anlaşmazlıkları, uğradıkları haksızlıkları ve yaptıkları hak ihlallerini hakkaniyet ve adalet kuralları çerçevesinde çözmeyi gaye edinen bir ilimdir" (Beroje 2018: 131). Diğer toplumsal kurallar gibi, hukuk kurallarına uymak da mecburidir. Bu mecbur olma durumu, kimi zaman kendini başkalarının yanında zor duruma düşürmekten çekinmekten tutun da (mesela bir Erdoğan Ertürkoğlu Sayfa 2/13 06 Haziran 2021 lokantada birileriyle yemek yerken uyulması gerek sofra adapları gibi) yazdığı bir tez ya da makalede intihal yapan bir akademisyenin hem itibarını hem de belki akademik kariyerini kaybetme korkusuna kadar değişik derecelerde tezahür edebilir. Bazen kendinden başka kimse bilmese de bu kuralları ihlal sonucu kişide manevi bir vicdan azabı oluşabilir ki kişi için bu maddi bir cezadan daha ağır olabilmektedir. Ya da en nihayetinde hukuk kurallarının ihlalinde olduğu gibi devlet otoritesi tarafından uygulanacak çok ciddi bazı maddi cezalar da söz konusu olabilmektedir (Karaman 2019:20). Bu konuda kanımca Karaman en derli toplu tanımı yapar ve hukuk için "toplumda düzen kurmak amaçlı ortaya konmuş, asıl müeyyide gücünü toplumun vicdanından doğan tepkiden alan ve bu tepkinin yasal tercümanı olarak da devlet otoritesi tarafından maddi zor kullanılarak uygulanan kurallar bütünüdür" der (Karaman 2019:20). Burada dikkat çeken bir nokta, söz konusu hukuk kurallarının, o toplumu oluşturan bireylerin ortak vicdanının bir yansıması olmasıdır. Bu yansıma, esas manada bazı ortak değerlerin de görünür, öncelenir, itibar edilir ve önem verilir olmasını peşi sıra getirmektedir.

Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi, 2024

Şâri‘in mükellef olan bireyden herhangi bir fiili yapmasını veya yapmamasını istemesi ya da onu yapıp yapmama arasında muhayyer bırakması olarak tanımlanan ve teklîfî hükmün çeşitlerinden biri olan haram kavramı, kendi içerisinde haram li-zâtihî ve haram li-gayrihî olmak üzere ikiye ayrılır. Bu çalışmada usûlcülerin haram li-gayrihî kavramına yaklaşımları, fıkhî bazı meseleler ekseninde nitel araştırma yöntemi kullanılarak ele alınmıştır. Usûl literatüründe haram li-gayrihî kavramının teklîfî hüküm ifade eden ıstılâhî bir tabir olarak istimal edilmesi geç döneme rastlamaktadır. Bu yüzden klasik usûl eserlerinde haram li-gayrihî kavramının terim manasına ilişkin net bir tanımın yapılmadığını söylemek mümkündür. Çalışma, haram li-gayrihî mefhumunun usûl kaynaklarında hangi taksim altında incelendiği, hükmü, sebep ve çeşitleri yanında haram li-zâtihî mefhumundan ayrıştığı bazı noktaların izahı yanında buna örneklik teşkil edebilecek bazı füru meselelerinden müteşekkildir. Binaenaleyh bu çalışmada ilgili mefhumun konu edildiği fıkhî bazı meseleler, pek çok usûl bilgininin görüş ve delilleri ışığında tematik olarak incelenmiştir. Haram li-gayrihî kavramı ve ona taalluk eden hususların açıklığa kavuşturulması, füru-ı fıkıhta bazı meselelerin “tahrîmen mekruh, bâtıl ya da fâsid” cihetinden hükme bağlanmasına sebebiyet veren durumun bilinmesi açısından önem arz etmektedir. Bahse konu durum, haram li-gayrihî kavra-mının ortaya çıkmasında önemli paya sahip olan nehyin fesâdı mı yoksa butlânı mı gerektirdiği meselesi çerçevesinde ele alındığı tespit edilmiştir. Bu açıdan özellikle Hanefî usûlcülere göre, haram li-gayrihî kabilinden değerlendirilen meselelerin, genellikle “tahrîmen mekruh”; cumhur-ı fukahaya göre ise “haram” şeklinde hükme bağlandığı gözlemlenmiştir.

2020

İntihal: Bu makale, ienticate yazılımınca taranmıştır. İntihal tespit edilmemiştir. Plagiarism: is article has been scanned by ienticate. No plagiarism detected.

Dijital Dünya ve Fıkıh, 2022

Die Verantwortung für die Artikel liegt bei den Autoren. Yayımlanan yazıların sorumlulukları yazarlarına aittir.

Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Dergisi (RTEÜĠFD), yılda iki kez yayımlanan hakemli bilimsel bir dergidir. Dergide yayımlanan yazıların her türlü içerik ve dil sorumluluğu yazarlarına aittir. Yayımlanan yazılara telif ücreti ödenmez. Yazılar, yazarlarının yeniden yayımlama hakkı hariç, yayıncı kuruluĢun izni olmadan kısmen veya tamamen bir baĢka yerde yayımlanamaz.

2012

Fikhi ifade etmek amaciyla Islam hukuku tabirine XIX. yuzyilin sonlarindan itibaren basvurulmaya baslandigi bilinmektedir. Fikhin, 'toplumsal duzeni saglayan devletsel yetkiye dayali ve organize yaptirim araclarina sahip normatif yapi' anlaminda hukuk kavramina indirgenmesi modern doneme ozgu bir tutumdur. Yalnizca ibadetler alanim duzenleyen fikhi hukumler kapsam disi birakilmak suretiyle, fikhin Islam hukuku tabiriyle ifade edilmesi gelenek halini almistir.