Kuzey Makedonya’da İsim Tartışmaları ve Prespa Anlaşması

Makedonya'nın Pozisyonu ve Yunanistan'la İsim Gerginliği, 2019

Yeni dönemle birlikte Almanya ve Avusturya’nın Avrupa’daki enerji tekelini kırabilecek TürkAkım’ı Balkanlar üzerinden İtalya’ya ulaştırma fikri Avrupa’nın AB rüşvetiyle rafa kalkmış görünüyor. Almanya kendi hatlarını bypass edecek bu projeye şiddetle karşı. İşin ilginç tarafı bütün bu süreç açık açık konuşulduğu halde halkın tavrını AB’den yana koyması.

ASOS Yayınları, 2024

Ön Sözden Kayıtlar, Kuzey Makedonya’da ana dili Türkçe olan yerleşim bölgelerinden 2021-2022 yılları arasında derlenmiştir. Çalışma kapsamında 96 köy ve 14 şehir merkezinden toplamda 218 derleme yapılmıştır. Kuzey Makedonya Türk yerleşim birimlerinden derlenen bütün kayıtlar çözümlenerek çalışmaya konulmuştur. Çalışmanın metin kısmının elimizden geldiğince ayrıntılı ve kapsamlı olmasına dikkat edilmiş, kayıtların çözümünde azami dikkat gösterilmiştir. Çalışma, giriş, inceleme (ses bilgisi, şekil bilgisi), metinler ve sözlük olmak üzere dört bölümden meydana gelmektedir. Giriş kısmında çalışmayla ilgili temel konular, yörenin tarihi, coğrafyası, kültürü, eğitimi gibi ağız yapısının oluşmasında etken olan unsurlar hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. İnceleme kısmında, ilk olarak yörenin ses bilgisi özellikleri ayrıntılı olarak incelenmiş, akabinde ağız haritasını oluşturmada gerekli olan şekil bilgisi özellikleri ortaya konulmuştur. Bu anlamda şekil bilgisi kısmı ayrıntılı olarak yapılmamış, tasnif için gerekli olabilecek unsurlar göz önüne alınmıştır. İnceleme kısmının tamamına hocamız Prof. Dr. Mehmet AYDIN’ın “Aybastı Ağzı” isimli eserinde izlediği yolu kendimize model olarak benimsediğimizi belirtmek isteriz. Metinlerin deşifresinde Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN’un önerdiği çeviri yazı işaretleri esas alınmıştır. Ayrıca inceleme kısmında “Karakteristik olan ve olmayan” ayrımı Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN’in çalışmalarından örnek alınarak yapılmıştır. Metinlerde büyük harf kullanılmamıştır. Kullanılan büyük harflerin tamamı farklı bir sese transkripsiyon harfi olarak belirlenmiştir.

2022

Eski Yugoslavya döneminde, tarih araştırmaları için son dönem Osmanlı medreselerinde yetişen âlimlerden bazıları Makedon Devlet Arşivi’nde veya Milli Tarih Enstitüsü’nde istihdam edilmiştir. Bu bağlamda Kemal Aruçi ile Fettah Efendi’nin adı geçen kurumların bünyesinde, Makedon Türkolog ve tarihçilerle ortak imzalı makaleler yayınladıkları bilinmektedir. Elinizdeki kitapta altı Osmanlı kroniği ve iki tarihi eser esas alınarak, beşi Kemal Aruçi’nin Aleksandar Matkovski, biri Stefan Piperkovski ile kaleme aldığı altı makale, biri de Fettah Efendi’nin Vanço Boşkov ile birlikte kaleme aldığı makale, her biri birer bölüm olarak tasarlanarak yedi bölüm halinde Makedonca’dan Türkçe’ye tercüme edilmek suretiyle yayına hazırlanmıştır. Çalışmaya tarafımızdan Giriş bölümü yazılmış, sonuna da Kemal Aruçi’nin vefatından sonra Aleksandar Matkovski tarafından kaleme alınarak yayınlanan vefeyât yazısının Türkçe tercümesi ilave edilmiştir. Bu kitabın Kuzey Makedonya ve Balkan tarihi araştırmalarına, Türkiye ile Kuzey Makedonya arasındaki derin tarihi ilişkilerin hatırlanmasına, Osmanlı âlimleri tarafından yapılan çalışmaların yeniden gündeme getirilmesine ve başta Kuzey Makedonya olmak üzere Balkanlardaki Müslüman/Türk toplumunun tarihi hafızasının tazelenmesine ve zenginleşmesine katkı sağlamasını temenni ederiz.

2012

1877-1878 Osmanli-Rus Savasindan sonra Osmanli Imparatorlugu’na bagli bir Prenslik olan Bulgaristan Şarki Rumeli ve Makedonya’yi da kapsayan tam bagim- siz bir devlet olma sevdasini surdurmus ve faaliyetlerine baslamistir. Prensligin bu faaliyetlerinin basta gelen destekcisi de Osmanli Imparatorlugu’nun basken- tinde bulunan Ekzarhâne olmustur. Makedonya’da da ayni amaca hizmet etme amaciyla ihtilâl komitalari kurulmustur. Bu durumda karsilikli iliskiler icerisine giren “Ekzarhâne-Prenslik-Komita” ayni hedeflerde birlesmislerdi: Makedonya’yi Prenslik sinirlarina dâhil etmek ve bagimsiz Bulgaristan’i kurmak. Bu nedenle Ekzarhâne’ye bagli din adamlari ve Prenslik Berlin anlasmasinin hemen ardindan ihtilâl komitalarina her turlu yardim ve destegi saglamis, Bulgarlar arasinda pro- pagandalar yapmak yoluyla da onlari bagimsizlik icin tesvik etmistir. Bununla birlikte Ekzarhâne ve Bulgar Prensligi’nin Makedonya ihtilâl komitalariyla olan iliskileri her zaman iyi olmamistir. 1900 yilinin b...

Erdem, 2023

Kuzey Makedonya, çok kültürlü -Makedonlar, Arnavutlar ve Türkler gibi- toplum yapısına bağlı olarak yer adlarında çok dilli çeşitlenmelere sahiptir. Makedonca dilindeki karşılığı Skopje olan başkentin, ayrıca Türkçe Üsküp ve Arnavutça Shkup olmak üzere iki dilde telaffuzu bulunmaktadır. Öteki telaffuzlar yasaklı olmamakla birlikte ülke yönetimi, Makedonca olanında ısrarcıdır. Ancak dönem dönem yer adlarında (toponomide) Arnavutça versiyonların kullanımına dair ısrarlı talep ve baskılara da rastlanmaktadır. Kuzey Makedonya her ne kadar Makedonca dilini dolayısıyla tek dilli toponimiyi tercih etse de siyasi endişelere bağlı olarak, esnekliğe dönük bir takım yasal düzenlemelere gitmiştir. Yapılan düzenlemeler, Makedon halkını o denli huzursuz etmiştir ki, bu değişikliği kültürel mirasa karşı inkâr edilemez şiddet, yarı insani ilkelere dayalı yeni bir dünya inşa etme girişimi olarak tanımlayanlar olmuştur. Diğer taraftan bu durum, değişikliğe vesile olan Arnavutları daha da güdülemiştir. Son yıllarda, Kuzey Makedonya’daki azınlık gruplar -Arnavutlar, Boşnaklar, Türkler gibi- arasında yönetsel ve ekonomik düzeyde yetki talep edip alabilenler yine Arnavutlardır. Ülkenin ikinci büyük etnik azınlığı durumunda olan Türklerin ise, diğer etnik azınlıklarla birlikte Arnavut topluluğunun artan görünürlüğünün gölgesinde kaldıkları iddia edilebilir. Bu durum o denli belirgindir ki, bölge Türklerine dair yapılan akademik çalışmalar ve çıkarımlarda onlar, azınlığın azınlığı olarak tanımlanmaktadır. Bu noktada çalışmanın temel gayesi, çok etnikli toplum yapısına sahip Kuzey Makedonya’nın mevcut durumuna ışık tutmak, bunu yaparken de ülkenin toponimi (yer adları) mevzusuna olan yaklaşımını irdeleyebilmektedir. Yapılan saha araştırmaları, gözlem ve akademik minvaldeki taramalar, Kuzey Makedonya’nın önemli oranda Türk nüfusuna sahip olduğunu ve ülkenin muhtelif yerleşim yerlerinde çok sayıda Türkçe yer adının bulunduğunu göstermektedir. Bilhassa ülkenin güneydoğu yakasında Türkçe köy ve kasaba adlarına sıkça rastlandığı anlaşılır. Büyükçe bir kısmı nüfussuzlaşmış durumda olsa dahi, hâlen Başıbos, Çalıklı, Dedeli, Pırnalı, Alikoç, Kocalı, Süpürge gibi Türkçe yer adlarıyla anılan pek çok yerleşim biriminde Türkler ve Yörükler yaşamaktadır. Bu aynı zamanda bölgedeki Türk nüfusunun hem mevcudiyetini hem de tarihsel anlamdaki sürekliliğini ortaya koyması açısından önemli bir göstergedir. Çalışma, Türkçe yer adlarının çok sayıda olmasına rağmen, Kuzey Makedonya özelinde Türkçe toponimiyle ilgili kapsamlı bir akademik çalışmanın ve bu konuyla ilgili bir farkındalığın bulunmadığını, Türk topluluğu gibi Türkçe toponimisinin de göz ardı edildiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Öz 18. Yüzyıl itibariyle Yunan, Sırp ve Bulgar milliyetçilerinin Makedonya coğrafyası üzerindeki mücadeleleri, " Makedonya sorunu " olarak adlandırılmış ve Balkanlar üzerinden Avrupa güvenliğini etkileyen bir sorun olarak tarihe geçmiştir. 1991 yılında ise Makedonya Cumhuriyeti Yugoslavya Federasyonu bünyesinden ayrıldığında, kendisine komşu devletlerin ve özellikle Yunanistan'ın ülkenin anayasasındaki birçok maddeye, ülkenin ismine ve bayrağına karşı çıkması bölgesel bir kriz ortaya çıkartmıştır. Bu çalışmanın konusu ise 1991-1995 yılları arasında iki ülke arasındaki sorunların gelişimi ve bunun dönemin Türk dış politikası çerçevesinde değerlendirilmesidir. Bu kapsamda çalışmada giriş bölümünü takiben ilk olarak Yunanistan ile Makedonya Cumhuriyeti arasındaki sorunlar ve bu sorunların sebepleri üzerinde durulmuştur. Söz konusu bu sorunlar, anayasa, bayrak ve isim başlıkları altında tartışılmıştır. Ardından çalışmanın bir sonraki kısmından iki ülke arasındaki bu sorunların 1991-1995 yılları arasında Türkiye'nin dış politikasını hangi yönlerden etkilediği üzerinde durulmuştur. Son olarak tüm bu bulgular çalışmanın sonuç bölümde değerlendirilmiştir. Çalışmanın ulaştığı en önemli sonuçlardan bir tanesi, Yunanistan ve Makedonya Cumhuriyeti arasındaki sorunların büyük ölçüdeki sebebinin, ortak bir coğrafyayı paylaşan iki devletin ulus-devlet oluşturma çabası içerisinde ortak tarihi değerleri referans göstermeleri olmuştur. Bu doğrultuda, Makedonya'nın sorunları ile dönemin Türk dış politikası arasında ikili bir etkileşim olduğu ve Türkiye'nin Soğuk Savaş sonrası Yunanistan ile yaşadığı bölgesel güç mücadelesi ile Makedonya'nın sorunlarının yakından ilişkili olduğu çalışmanın ulaştığı bir başka sonuçtur.

Analiz, 2019

Kuzey Makedonya yapısı, tarihi ve konumuyla kuşkusuz Balkanların ve Avrupa'nın en farklı devlet ve toplumlarından biri olarak dikkat çekiyor. Devlet ve toplumun etnik, dini, tarihsel kimlik konularında kararlı bir yapı üretememesi ülke içi çatışmalara ve bölgesel anlaşmazlıklara varan sorunlu dönemlerin yaşanmasına neden olmuştur. İç ve bölgesel istikrarsızlığa uluslararası güçlerin Balkanlardaki nüfus mücadelesi de eklenenince Kuzey Makedonya'nın durumu bölgenin yapısı ve istikrarı açısından turnusol kağıdına dönüşmektedir. Kendi istikrarsızlığını Balkanlara ihraç etme potanisyeli yüksek olan ülke son 12-13 yıldır milliyetçi/muhafazakar ve sosyal demokrat iktidarlarla iç ve dış siyasette düzen üretebilmiş değil.

Mediterranean Journal of Humanities, 2011