Academia.eduAcademia.edu

AYDINLANMA NEDİR?

2012, aydınlanma din demokrasi

Karşılıklı anlaşabilme ve anlama, o dildeki kelimelerin çağrışımlarının her iki zihinde de örtüşmesi ile mümkün olduğuna göre, doğru anlama için çağrışımların sınırlandırılması ve tam olarak ne kastedildiğinin anlamlar sınırlanarak gösterilmesi gerekmektedir. Ancak, her kelimenin hesabının verilmesi gereken felsefi tartışmalarda, kullanılmaya devam edilen bazı deyimler tenkitsiz ve hesabı verilmemiş olarak genel bir kabul görmektedir. Nasıl ki Felsefe Tarihi diye okuduğumuz felsefe, Avrupa Felsefesi Tarihi ile sınırlıdır, birazdan eleştirisini yapacağımız "Aydınlanma" deyimi de, sadece Avrupa felsefesi için kullanılabilecek bir deyim olabilir. Avrupa'nın Aydınlanmadan anladığını tüm düşünce tarihine atfetmek ve Aydınlanma ile kastedilen değişimi genel olarak tüm insanlıktaki bir değişime hamletmek felsefe tarihi için tümüyle geçersiz bir yargıdır. Aydınlanma felsefesinden bir tür metafizikten kopuş ya da Aristoteles de olduğu gibi olana bakmak, herhangi bir yargı açısından değil de şeylere akıl gözüyle bakmak anlaşılmalı ise-ki yaygın anlayış budur-yine Aydınlanma denilen değişim 18. yüzyıla hasredilemez. Söz konusu düşünce tarzı, yani Aristoteles felsefesinde olduğu gibi şeylere akıl ile bakmak düşüncesi aydınlanma ise, yine Aydınlanma dönemini 18. yüzyıl ile sınırlamak mantıksız olacaktır. Çünkü Aristoteles felsefesi üzerindeki tartışmalar İslam dünyasında 9. yüzyılda başlamıştı. Bizans İmparatoru Justinyen'in Platon akademisini kapattığı 6. yüzyıldan sonra felsefi anlamda tek gelişme İslam dünyasında vaki olmuştur. Ancak Yunan felsefesi ile tanışmanın akıbeti İslam dünyasında ve Avrupa'da çok farklı olmuştur. Peki, Aydınlanmanın nedeni olarak kabul edilen Yunan Felsefesi ile ikinci tanışmanın tam olarak bu sonucu veren seyri nasıl olmuştur? Gerçekte Aydınlanma ne zaman başlamıştır? Ya da acaba Avrupa'nın anladığı anlamda Aydınlanma felsefede değil de siyasi arenada mı gerçekleşmiştir? Ya da İslam dünyasında ve Avrupa'da nasıl sonuçlara yol açmıştır? "Tarih" kavramını "Avrupa Tarihinden ayıklarsak ve Avrupa'yı dünyanın mihveri olarak görmekten vaz geçersek, Aydınlanmanın tarihini çok daha öncelere almak mı gerekecektir? Aydınlanma denilen kavramı tarihteki sonuçları açısından değerlendirirsek sahip olduğumuz bazı düşünceler yön mü değiştirecektir? Bütün bu soruları göz önüne alarak tarihe baktığımızda, tarih bize Yunanistan'da başlayan felsefenin, Bizans'ın Hıristiyanlığı kabulünden itibaren yavaş yavaş yasaklandığın bildirmektedir. İmparator Justinyen ile birlikte tamamen yasaklandığını öğrenmekteyiz. Bu dönemden bir süre sonra Yunan felsefesinin İslam Dünyasına çevrildiğini ve bu dönemden sonra Yunan felsefesinin İslam dünyasında yeniden yorumlandığını, yeni bir tartışma ortamının doğduğunu görmekteyiz. Bu dönem