YAKUP KADRİ'NİN KİRALIK KONAK ADLI ROMANINDA ÜÇGEN ARZU

Kenan Hulusi Koray’ın tek romanı olan Osmanoflar tarihî bir romandır. Eserde, bugünkü Bulgaristan’ın Karinabat şehrinde, Osmanoflar’ın 1904’te yaşadığı olaylar anlatılır. Roman kahramanları aracılığıyla “biz” ve “öteki”nin çatıştığı hususlar gösterilir. “Biz”, Türk ve Müslüman Osmanoflar ailesidir. Üç erkek kardeşten mürekkep aile, eşler ve çocuklarla genişler. Groşenka, Osmanof biraderlerden ortancasının kızıdır. “Öteki”, Bulgar komitacılık hareketinin temsilcileridir. Yuvanna Mihailoviç ise Groşenka’nın annesi olup ihtida etmiştir. Bu bildiride, ailenin “Türk” ve “Müslüman” kültür özelliklerinin karşısında olarak gösterilen bu iki kadın üzerinden yabancılaşma ve “öteki” unsurlarının nasıl işlendiği tespit edilir. Onların Türk kültürüne göre yabancılaşan özellikleri belirlenip neden “yabancı” veya “öteki” oldukları analiz edilir.

When examined in terms of description, visualization and transition between senses, it is seen that the works of Rek Halit are quite rich and effective. Studies examining his works in terms of form and content mainly focus on topics such as narrative techniques, social change, space and human relations, family, women's education. On the other hand, how the senses are conveyed and how the transition between the senses is provided in the works is missed. Both the author's political attitudes and the subject covered in the work have undoubtedly been inuential in the historical, political and social analysis of the novel Yezidin Kızı. However, without losing sight of the author's political stance and the main orientation of the work, it should be noted that Yezidin Kızı is a remarkable text with its descriptions that will activate almost every sense of the reader, as well as showing the author's ability to observe, expressive and literary power. In Yezidin Kızı, Rek Halit intensely uses expressions that stimulate the reader's senses of touch, sight, smell, taste and hearing, and with his strong and effective descriptions, he ensures that many senses are perceived interchangeably in the imagination of the reader. In the novel, the sense of smell is very low compared to the others; it is striking that the transfer to the sense of touch is more. This article, whose eld of study is Rek Halit's novel Yezidin Kızı, aims to reveal the nature of the descriptions that the author uses intensely in order to visualize what the author tells in the mind of the reader, how he appeals to the senses while making these descriptions, and how he provides the transition between the senses through examples. Betimleme, canlandırma ve duyular arası geçiş bakımından incelendiğinde Rek Halit'in eserlerinin oldukça zengin ve etkili oldukları görülür. Onun eserlerini biçim ve içerik açısından inceleyen çalışmalar ağırlıklı olarak anlatım teknikleri, sosyal değişim, mekân ve insan ilişkisi, aile, kadın eğitimi gibi konular üzerinde yoğunlaşır. Buna mukabil eserlerde duyuların nasıl aktarıldığı ve duyular arası geçişin nasıl sağlandığı ise gözden kaçırılır. Gerek yazarın politik tavırları gerekse eserde işlenen konu, Yezidin Kızı adlı romanın daha ziyade tarihsel, siyasal ve toplumsal açıdan incelenmesinde kuşkusuz pay sahibi olmuştur. Fakat yazarın politik duruşu ve eserin ana yönelimi gözden kaçırılmadan ifade etmek gerekir ki Yezidin Kızı, yazarın gözlem kabiliyetini, ifade gücünü, sanat kudretini göstermesinin yanı sıra okurun hemen her duyusunu harekete geçirecek tarzdaki tasvirleriyle de dikkat çekici bir metindir. Yezidin Kızı'nda Rek Halit, okurun dokunma, görme, koklama, tatma ve işitme duyularını uyaracak ifadeleri yoğun bir biçimde kullanır, güçlü ve etkili tasvirleriyle okurun imgeleminde pek çok duyunun birbirinin yerine geçerek algılanmasını sağlar. Romanda koklama duyusunun diğerlerine nazaran çok az; dokunma duyusuna aktarımın ise daha fazla olduğu göze çarpar. İnceleme alanı Rek Halit'in Yezidin Kızı adlı romanı olan bu makale, romanda yazarın anlattıklarını okurun zihninde canlandırabilmesi için yoğun bir şekilde kullandığı tasvirlerin mahiyetini, bu tasvirleri yaparken duyulara nasıl hitap ettiğini ve duyular arası geçişi nasıl sağladığını örnekler üzerinden ortaya koymayı amaçlamaktadır.

thesis.bilkent.edu.tr

İkinci Meşrutiyet'i izleyen yıllarda çeşitli edebî türlerde yapıtlar vererek edebiyat yaşamına başlayan Yakup Kadri Karaosmanoğlu (1889-1974), asıl olarak Cumhuriyet döneminde yayımlanan romanlarıyla tanınmıştır. Edebiyat tarihinde Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun ilk döneminde "sanat sanat içindir" anlayışı doğrultusunda yapıtlar verdiği, Cumhuriyet sonrası roman türünde yapıtlar vermeye başlamasıyla birlikte toplumcu bir sanat görüşünü benimsediği doğrultusunda bir görüş birliğine varılmıştır. İlk romanı 1921 yılında yayımlanan Yakup Kadri, edebî kişiliği kadar Cumhuriyet döneminin başından itibaren yürüttüğü etkin siyasal yaşamıyla da Cumhuriyet dönemi Türk entelektüel tarihinin önemli figürleri arasında yer almıştır. Özellikle romanlarıyla "Milli Edebiyat Kanonu"nun kurucu isimlerinden birisi olarak görülmüştür. Yakup Kadri'nin yapıtları bugüne kadar pek çok incelemeye konu olmuş ve yapılan araştırmalar kendine has bir "Yakup Kadri Okumaları" alanı oluşturmuştur. Bu çalışmada Yakup Kadri'nin yapıtlarına tarihsel, siyasal ya da ideolojik açıdan yaklaşan mevcut "Yakup Kadri Okumaları" alanında ortaya koyulan bakış açısına alternatif bir okuma pratiği geliştirilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, Yakup Kadri'nin romanlarında bugüne kadar çözümlenmeden bırakılmış olan "cinsel kimlik" konusunun nasıl yer aldığı incelenmektedir. Konunun incelenmesi sırasında yakın okuma tekniğine dayalı, karaktere odaklanan ve çözümlemelerde psikanalitik kuramı kullanan bir çalışma yürütülmüştür. Çalışmada, temel olarak, Yakup Kadri'nin Hüküm Gecesi (1927), Yaban (1932) ve Bir Sürgün (1937) adlı üç romanı incelenmiştir.

Aysel Ciğerlioğlu 14707002 YAŞAR KEMAL'İN YER DEMİR GÖK BAKIR 1 ADLI ROMANININ İÇERİK VE BİÇİM İNCELEMESİ Yaşar Kemal (1922-2015), Türk edebiyatında Cumhuriyet döneminde ele alınan toplumcu gerçekçi bir yazardır. Adanalı olan yazarın asıl adı Kemal Sadık Göğçeli'dir. Zengin folklor birikimini kullanarak yazdığı romanlarla yurt içinde ve dışında büyük bir şöhret kazanmıştır. Türkiye'de tarımdan sanayileşmeye geçiş evresi olarak nitelenebilecek 1950'li yıllarda, Çukurova'nın geniş biçimde makineleşmeye açılması ve verimli topraklar üzerindeki ağalar arası rant savaşının kızışması, bunun yoksul Çukurova köylüsü üzerindeki sonuçları Yaşar Kemal'in bazı romanlarının ana temasını oluşturmuştur. Yazarın hacimli eserlerinin okunması sırasında okuyucu benzer insanların, benzer tabiat içinde anlatılmaları sonucu hep aynı şeylerden bahsedildiği hissine kapılır. Sanki binlerce sayfayı dolduran tek bir ağa, tek bir eşkıya, tek bir kadın vardır 2 . Bu inceleme yazısında ele alınan romanında da bu söz konusudur. Romanda birçok kişi olmasına rağmen en çok üzerinde durulan kişi Taşbaşoğlu Mehmet'tir. Psikoloji ve simgesel öğelerin yer yer ağır bastığı "Dağın Öteki Yüzü" üçlemesi Ortadirek, Yer Demir Gök Bakır ve Ölmez Otu'ndan oluşmaktadır. Bu üçleme, yazarın Ortadirek'in önsözünde de belirttiği gibi, kendi yaşantısı ve tanıklığıdır. İlk kitabı olan Ortadirek'te (1960) yazar, Torosların arka yanındaki bir köyün insanlarının, pamuk tarlalarında ırgatlık yapmak için, Çukurova'ya doğru yola koyuluşlarını, tabiatla dövüşe dövüşe Çukurova'ya varışlarını anlatır. Roman 1 Yaşar Kemal, Yer Demir Gök Bakır, 13.b., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015. 2 İnci Enginün, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, 10.b., Dergâh Yayınları, İstanbul, 2009, s. 361-362. 2 destansı bir hava içinde ve bu havaya uygun bir Türkçe ile kaleme alınmıştır. Dizinin ikinci kitabı Yer Demir Gök Bakır (1963) bir köy topluluğunun mit yaratması öyküsüdür. Yer Demir Gök Bakır'da, güçlükler içinde bunalan, yaşama şartlarını değiştirmek için bir umutları, bir düşünceleri olmayan köylülerin, insanoğlunun çaresiz kaldıkça başvurduğu çözüme başvurarak, bir mit yaratmalarını ve bu mite sığınışlarını anlatır. Üçlemenin son kitabı Ölmez Otu'nda ise bir yandan değişen koşullar içinde bu mitin yıkılışı anlatılırken, diğer yandan da bir kişinin bir cinayet mitini yaratışı anlatılır. Üçlemenin ilk iki kitabında korkunç sefalet koşullarında duygulanımlara kapılmadan, büyük bir serinkanlılıkla ve bir romancı gözü ile köyün ekonomik ve toplumsal gerçekliği, köylülerin yaşama ve çalışma koşullarını veren yazar Ölmez Otu'nda nesnel koşulları geri plana alarak doğrudan doğruya insana eğilir 3 . Son iki kitapta bir ermişin var oluş ve yok oluş süreci söz konusudur. Yer Demir Gök Bakır, 1963 yılında roman olarak yayımlanmıştır. 1965'te Uzundere adıyla tiyatroya, 1987'de ise kendi adıyla Zülfü Livaneli yönetmenliğinde sinemaya uyarlanmıştır. Romanın adı; hiçbir yerden yardım almanın imkânı ve çarenin olmaması anlamına gelen yer demir gök bakır deyiminden çaresizliğin hikâyesi olacağının ipucunu verir. Roman, Adana Çukurova'da Yalak köylülerinin ekonomi karşısında yaşadığı zorluklar, borç aldıkları kişiye borcunu ödeyememelerinden dolayı bir hikâye uydurup aralarından efsaneleştirdikleri birine sığınma ihtiyacını anlatır. Roman boyunca köylü insanlar tarafından uydurulan hikâyeler karşısında uydurmacalara konu edinen insanın bunlara çaresiz kalışı ve sonunda bundan kaçamayarak kendisini bu hikâyelerin içinde bulması görülür. Okuyucu bu kitapta, bir ermişin yaratılış sürecine tanıklık eder. Roman, insanlığın bütün anlatılarında olduğu gibi ana bir çatışma etrafında gerçekleşen olaylarla örülür. Romanda hakim tema, korku ve bundan kurtulmak için mitos yaratmaktır. Olaylar Taşbaşoğlu ve Muhtar Sefer etrafında gelişir. Serinin ilk eserinde çalışmak için dağdan düze inen köylülerin sıkıntılı yolculuğuna yer veren yazar, burada Çukurova'dan eli boş dönen köylülerin Yalak'taki hayallerle ve korkularla dolu yaşamlarını ele almıştır. Romandaki çatışmalar ekseninde ele alınacak olan olay örgüsünü anlatmadan önce kişilere değinmek olayları daha iyi anlamak için doğru olacaktır. Taşbaş, romanın ana kişisidir; diğerleri ermişlik sürecine katkıda bulunan tiplerdir. Asli "Taşbaşoğlu Mehmet", Yalak Köyü'nde Sefer'e isyan eden topluluğun "şiirsel bir dil" oluşturur. Yazar, yerel deyim ve sözcüklere yer vermiştir, bazı yerlerde halkı kendi diliyle konuşturmuştur 17 . Romandaki bazı kişilerin köyden kaçma girişimleri, tekrarlanan motif karşımıza çıkar. Koca Halil, zifiri karanlıkta bir gece kendini hışım gibi esen bir boranın ve dondurucu bir soğuğun içine atarak köyden kaçar gider. Meryemce de köyden kaçar, gelini tarafından bulunup geri getirilir. Recep ile Hüsne kaçar 18 . Korku, lanetleme ve köyden kaçış motifleri bir şiirdeki tekrarlar ya da kilimin dokusunda tekrarlanan motifler gibi kullanılmış. Anlatı metne şiir metni gibi düzenlenmiştir. Amaç bir korku yaratmak ve kitle psikolojisini belirtmektir 19 . Yazar bu eserinin yarıya yakının modernist roman anlayışıyla kurgular. Yapıyı korku teması etrafında, tekrarlanan simgeler/imgeler ve çeşitli öğelerle bir örüntü oluşturarak düzenler. "Bilinç akışı" ve "iç konuşma" tekniğini kullanır. Evin içinde bir Mustafa Kemal resmi vardır. Anlatıcı, bilinç akışı yöntemini kullanarak Taşbaşoğlu'nun bu resimde gördüklerini sonra ise aklına gelenleri akış sırasıyla okuyucuya aktarır. Hasan'ın sıkıntısı ve ruhsal durumu betimlerken, iç konuşma yöntemiyle Hasan'ın bilincine girer: "O mavi kuştan, yanardöner kuştan... Hani, şu kıyılarındaki yarları yılan deliği gibi deler, çok derinlere kadar deler, ta dibine, toprağın altına gider, oraya yuvasını yapar. Yuvalarının ağzında da her zaman bir çiçek biter. Ya bir yoğurt çiçeği, ya bir pampal, ya ağınağacı çiçeği, ya bir su püreni. O kuş çiçeksiz edemez. İşte o kuştan bir tane tutmalı. Tutulmaz, Allahın belası kuş. O kuşu tutsa tutsa bir tek Koca Halil tutardı. Koca Halil de iyice yaşlandı gayrı. Ocağı batasıca, batasıca da kül ateş olasıca herif. Bu köyün başına bela. 20 " Romanda şiirsel dil görmek mümkündür: "Bu gece bir ayaz geceydi. Gökte üşümüş yıldızlar, donmuşça bir pırıltıya gömülmüşlerdi, tek tük. On dörtlük bir ay gökyüzünden akıyor, köyün evlerinin, yalnız kalmış ağaçlarının, derimevine, Kel Aşığa gelen insanlarının gölgelerini ak karın üstüne uzatıyordu. 21 " Sonuç olarak; çaresiz kalan köylülerin bu anlarında sığınacakları birisini aradıklarından aralarından birini ermiş yapmaları ve romandakilerin bu ermişliğe katkıda bulunmaları görülür. Roman, buhran dönemindeki bir topluluğun mit yaratma öyküsüdür. Üçlemenin en renkli çocuk karakterleri olan iki kardeş Hasan ve Ummuhan'ın didişmeleriyle başlayıp, umutlarının filizlenmesi gibi açan üç çiçek fidanını gözlemlemeleriyle sona ermektedir. Hasan'ın ses tonuyla başlayan eser, Ummuhan'ın sesi ile son bulur.