Toplumsal değişme ve din

Din Sosyolojisi, 2020

Toplum Bilimleri Dergisi

DİN VE DEĞİŞİM BAĞLAMINDA TÜRK TOPLUMU 1 ÖZ İnsanın en temel özelliklerinden biri sosyal bir varlık oluşudur ki; toplum içinde doğar, yaşar ve ölür. Bireylerin tutum ve davranışlarının oluşmasında içinde yaşadığı toplumun etkisi oldukça büyüktür. Toplumsal yaşamın vazgeçilmez unsurlarından biri olan din olgusu da bireylerin siyasal, sosyal, kültürel ve iktisadi olarak yaşamı anlamlandırmalarında işlevsellik göstermenin yanında kimlik inşa sürecinin de temel belirleyicilerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Bireysel ve sosyal yaşamın temel unsurlarından biri olarak değişim, toplumsal hayatı tüm boyutları ile etkileyebilmektedir. Sosyal yaşamın iki temel olgusu; din ve değişim, süreç içinde etkileşebilmektedir. Söz konusu durum Türk toplumu üzerinden analiz edilmeye çalışırken otorite-değişim-din ilişkileri üzerinde durulacaktır. Türk toplumunda değişim süreçlerinin ve isteklerinin tavandan tabana doğru geliştiği, tabandan tavana doğru bir arzunun oluşmadığı gerçeğinden yola çıkılarak bunun altında yatan sebepler tartışılacaktır. Bu bağlamda Türk toplumunda varlığını sürdürdüğüne inanılan dört temel unsur üzerinde durulacaktır. Söz konusu unsurlar; takdiri ilahi düşüncesi, otoriteye yüklenen kutsallık fikri, biat kültürü ve eleştirel düşüncenin gelişmemesi şeklinde belirlenmiştir. Böylece Türk toplumunda değişimlerin niçin bir taban hareketine dönüşmediğinin zihinsel arka planı okuması gerçekleştirilecektir.

2020

Değer ve ilkelerin değişmesinden söz edilemeyeceği açıktır. İffet, mahremiyet, şecaat, adalet, merhamet gibi değerler, insan fıtratında mündemiç sabit değerlerdir. Bunların zamana ve coğrafyaya bağlı olarak değişmesi söz konusu değildir. Bireysel sorumluluk, kanun önünde eşitlik, rızaîlik, maslahatın gözetilmesi, suç-ceza dengesi gibi ilkeler de, dinin ve hukukun, insan ve toplum tasavvurunun temel belirleyenleri olması itibariyle değişime kapalıdır. Hükümlere gelince, kural olarak itikadî ve ahlakî hükümlerin değişime kapalı, hukukî hükümlerin ise değişim açısından değerlendirmeye açık

Yapılan bu araştırmada, dinî grupların toplumsal değişimler karşısındaki sosyal kontrol söylemlerinin neler olduğunun ortaya konması amaçlanmıştır. Bu amaçla çalışmada dinî grupların toplumsal yaşam içerisinde dinî, siyasi, sosyal vb. birçok konuda merkezî bir rol oynadığı görülmüştür. Dinî grupların oynadığı bu rollerden birisi de İslami muhafazakâr ideolojileri doğrultusunda toplumdaki bazı olumsuz sapma davranışlarını ve toplumsal değişimi önlemektir. Bu bağlamda bir dinî grup örneği olan Menzil Tarikatına ait Mostar ve Aile dergileri ile İsmailağa Cemaati'ne ait Marifet ve İsmailağa dergileri nitel araştırma yöntemi çerçevesinde örneklem olarak seçilmiştir. Bu dinî gruplara ait süreli dergi yayınları içinden seçilen metinler, eleştirel söylem analizi tekniği uygulanarak incelenmiştir. Araştırma sonucunda, Nakşibendî geleneğine bağlı Menzil Tarikatı ve İsmailağa Cemaati'nin İslami muhafazakâr ideolojiye sahip oldukları, modernizmin getirdiği birçok toplumsal değişmelere karşı olumsuz bir tavır takındıkları analizi yapılan metinlerde açıkça görülmüştür. Dinî grupların toplumsal değişimler karşısındaki bu katı söylemlerinin sebepleri, kendilerine göre sosyal açıdan kültürün ve dinî anlayışın yozlaşmasını önlemeye dönük, sosyal kontrol amacı taşıdıklarını göstermiştir.

Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, 2021

Değişim, bütün toplulukların ve toplumları oluşturan bütün kurumların kaçınılmaz bir gerçeğidir. Din kurumu da toplumları vücuda getiren ve bir arada tutan bir sosyal kurum olarak; toplumsal değişmenin hem bir parçası hem de temel bir etkeni pozisyonundadır. Toplumsal yapı içerisinde mevcut bir kesimde meydana gelmesi olası bir değişme olayı, en sonunda mevcut yapı sistemi içerisinde bulunan hemen hemen tüm alt yapıları da etkilemesi söz konusu olabilmektedir. Modernizm süreci (öncesi ve sonrası) ile beraber; süreçten etkilenen tüm toplumlarda hemen hemen her alanda hızlı ve etkili bir değişme sürecinin yaşandığı bilinen bir gerçektir. Anılan sürecin işleyişi içerisinde de dinsel algılayış ve eğilimler de bu vetire içerisinde tedricen değişime uğramaktadır. Toplumsal sistemlerde meydana gelen önemli hadiseler, bilindiği üzere ani ve sürpriz ihtiyaçlara ve bu ihtiyaçların giderilmesine matuf bir takım problemlere sebep olabilmekte, ortaya çıkan bu problemler din dâhil neredeyse bütün kurumlara dokunarak, kendilerini değişime adapte olmaya zorlamaktadır. Toplumsal düzenin önemli bir öğesi olan din kurumu da neredeyse bu sistemin bütünüyle irtibat halindedir. Din; devam edegelen sosyal nizam için önem arz eden mutlak fonksiyonları icra eden etkin bir sistem olarak kabul görmektedir. Toplumsal düzenin kimi gaye ve ihtiyaçlarının yansıması; din olgusunun gördüğü fonksiyonlara ve bu fonksiyonları yerine getirmek adına meydana getirdiği yapılarda görünmektedir. Bu çalışma, toplumsal değişim, din ve değişim olgularını tanımlama ve ne’liğini saptama adına önemlidir. Kavramsal çözümlemelerden sonra din ve değişim arasındaki kompleks münasebeti anlamaya yönelik çalışmada evvela toplumsal değişim konusu irdelendikten sonra din olgusunun toplumsal değişim sürecindeki işlevleri tartışılmaktadır

Ana Konularıyla Din Sosyolojisi, 2024

Batı toplumlarının kendine özgü tarihsel tecrübeleri neticesinde on dokuzuncu yüzyılda karşı karşıya kaldığı devasa toplumsal değişim ve toplumsal krize/düzensizliğe mukabelede bulunma tarzı olarak Sosyoloji, “toplumsal değişim”i ve “toplumsal düzen”i sistematik ve nesnel bir tarzda anlamaya, açıklamaya ve yorumlamaya çalışan bilimsel bir disiplindir. Binlerce yıllık geleneksel, dinsel toplumsal düzenden modern, seküler toplumsal düzene geçişle tavsif edebileceğimiz bu dönemde soyolojinin zorunlu olarak üzerinde durduğu en temel soru(n)ların başında din gelmektedir. Bundan ötürü, kurucu sosyologların da toplumsal değişme ve düzen kuramları açık ya da örtük bir biçimde din ile ilgili olmuştur. Bu, başka bir deyişle, din sosyolojisinin de doğuşunu, mahiyetini ve merkezi ilgi odağını belirlemiştir: Toplum(sal değişme) ve din arasındaki karşılıklı ilişki. Bu itibarla, bu Bölümde ana hatlarıyla toplumsal değişme ve din arasındaki karşılıklı ilişki ve etkileşim ele alınacaktır. Öncelikle, değişim ve onunla ilintili kavramlar tanımlanacak, tartışılacak; sonrasında sosyoloji literatüründe ortaya konulan toplumsal değişme kuramları anlatılacaktır. Akabinde toplumsal değişme ve din ilişkisine giriş yapılarak, bu konuda öne sürülen kuramlar tarihsel ve analitik açıdan irdelenecektir. Bu irdelemede “sekülerleşme” ve “dini hareketler” konuları ön plana çıkarılacaktır. Son kısımda ise toplumsal değişme ve din ilişkisi üzerine Türkiye’de yapılan akademik çalışmalara değinilecek ve kısa bir sonuç ve önerilerle Bölüm sonlandırılacaktır.

Toplumsal Değişme ve Din, 2022

Eski Yeni 51 s. 10 , 2008

Türkiye'de izlenen laiklik politikasını birçok yönden tartışmak mümkündür. Ancak İslam algısı ve yaşantısı konusunda meydana gelen değişmeleri sadece laiklik politikasına b'ağlamak ya da laiklik politikalarını tüm olumsuzlukların nedeni olarak görmek süreci açıklamaya yetmez. Bugün dindarlık sıralamasında Türkiye dünya ülkeleri arasında en ön sıralarda yer almaktadır. Bunun üzerinde dikkatle durmak lazım. Modrernleşme ve sekülerleşme süreci, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de din algımızı ve dindarlığımızı değiştirmiştir. Ama dindarlığımız bu yeni kalıplar içinde devem etmektedir.

Sosyal Bilimlerle Çağı Yorumlamak IV, 2021

Bu metinde Türkiye’de dindarların toplumsal değişimi tüketimle ilişkisi bakımından ele alınacaktır. Türkiye’nin son elli yılı dindarların toplumsal değişimi açısından kritik değişmelerin gözlemlenebileceği bir zaman dilimidir. Metnin teorik çerçevesini tüketim kavramı ve toplumsal değişme oluşturmaktadır. Bu çerçevede öncelikle tüketim kavramının anlam değişimi, ilişkili kavramları ile birlikte toplumsal değişme kavramları ele alınacaktır. Takip eden kısımda Türkiye’de dindarların dönüşümü genel olarak ortaya konacak ardından daha özel olarak tüketimle ilişkisi açısından incelenecektir.

Yeni Türkiye Dergisi, İslam Dünyası Özel Sayısı I , 2017

In this study, one of the determinants of social change, religion, will be examined on the role of Turkish social change. But first social change, the relationship of religion and religious communities will be focused on. Change is a differentiation at the end of a process or a process of gaining a new form. Social change is the name of a complex process which seen in a broad network of social relations and interactions in the creation of social differentiation. Formed in the integrity of social life as a process with qualitative and quantitative variations, social change takes a new meaning according to various interaction elements. Many factor play a role in the process of social differentiation on individual and social interaction. One of these is religion phenomenon. Relationship between religion and social change are shaped on the basis of reciprocity. Religion may play a role as an organizer of the social order or a disordering actor. In both cases, also social change plays a role in. It is possible to see that religion is a core element of social change in the process of modernization of Turkey. In particular, religion gained importance in the different stages of the process of Westernization while the influence of ethno- secular identity narratives questioned. Developments in modern day Turkey continues to take shape on the ground. ÖZ Bu çalışmada, toplumsal değişimin belirleyici öğelerinden biri olan “din” faktörünün, Türkiye’nin toplumsal değişiminde oynadığı rolü incelenecektir. Ancak önce toplumsal değişme, din ve din toplum ilişkisi üzerinde durulacaktır. Değişim, bir süreç sonunda farklılaşma ya da yeni bir biçim kazanma sürecedir. Toplumsal değişme, kapsamı oldukça geniş toplumsal ilişki ve etkileşim ağlarında görülen toplumsal farklılaşmanın yarattığı karmaşık bir sürecin adıdır. Toplumsal yaşamın bütünlüğü içerisinde oluşan nitel ve nicel farklılaşmaları içeren bir süreç olarak ortaya çıkan toplumsal değişme, çeşitli etkileşim unsurlarına göre muhteva kazanmaktadır. Toplumsal farklılaşma süreçlerinde çok sayıda bireysel ve toplumsal etkileşim unsuru rol oynar. Bunlardan biri de “din” olgusudur. Din ve toplumsal değişme ilişkisi karşılıklılık esasına göre şekillenmektedir. Din, düzen kurucu bir rol oynayabildiği gibi, düzen bozucu bir rol de oynayabilmektedir. Her iki halde de toplumsal değişmede rol oynamaktadır. Din toplum ilişkisi bağlamında dinin toplumsal değişmenin bir öğesi olduğunu, modern Türkiye’nin değişim süreçlerinde de görmek mümkündür. Özellikle Batılılaşma sürecinin farklı aşamalarında etno-seküler kimlik anlatısının etkisiyle veya sorgulanmasıyla birlikte din, modern Türkiye’nin toplumsal değişiminde etkili bir öğe olmuştur. Günümüz Türkiye’sindeki gelişmeler de bu zemin üzerinde şekillenmeye devam etmektedir.