Yeni Türk Edebiyatında Ön Sözler

Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2006

TANZİMAT'TAN SONRA Avrupa'nın da etkisiyle değişen ve gelişen sosyal hayat zamanla edebiyatı da ilgi alanına alır. Yeni edebî türler o güne kadar alışılmış kalıpları zorlamaya ve yer yer değiştirmeye başlar. Değişen hayat ve değişen insan, mevcut edebiyatı kendisini anlatma ve anlamlandırma konusunda yetersiz buldukça, şiirdeki klasik kalıpların kırıldığı; nesir türünün bütün imkânlarından sonuna kadar istifade edilmeye çalışıldığı bir "edebiyat ve edebiyat anlayışı" ortaya çıkar. Ortaya çıkan yeni yaklaşım tarzlarının başında; "edebiyatın neden, nasıl, niçinlerine cevap arayan; uygulanacak ölçütlerini araştıran, kısaca, edebî yaratma ve edebî değer ile metot meselesini ele alan bilgi alanı" 1 şeklinde tarif edebileceğimiz "edebiyat teorisi" gelir. Edebiyat teorisi; edebiyat tarihi, edebî tenkit, edebiyat sosyolojisi, mukayeseli edebiyat ve edebiyat eğitimiyle birlikte edebiyat biliminin temel alanlarını oluşturur. 2 Bu bilim dallarını ve özellikle bunlardan üçünü-edebiyat teorisi, edebiyat tarihi ve edebî tenkit-kesin çizgilerle birbirinden ayırmak mümkün değildir. Bunlar genellikle birbirlerinin mütemmim cüzü olarak görülürler. Mesela Rene Wellek, edebiyat teorisini, "edebiyatın prensipleri, kategorileri ölçüsü olarak tarif etmek mümkündür" şeklinde tanımladıktan sonra, yukarıda bahsettiğimiz üç temel alanı birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılan değil, birbirlerini tamamlayan bölümler/alanlar olarak görmenin daha doğru olacağını ima eder. 3 Bu girişten sonra Mehmet Önal'ın bu bahisle ilgili toparlayıcı bir paragrafını buraya almak isteriz:

Yeni Türk Edebiyatında Bir Edebî Tür Olarak Gezi, 2020

Bir edebî tür olarak gezi, yazarının gezip gördüğü yerlerden elde ettiği coğrafî, sosyal, ekonomik, folklorik vb. birçok bileşenden oluşan izlenimlerini eklektik bir tavırla okura ulaştırdığı, okurda gezip görme isteği uyandıran metinler kapsamıdır. Bir eylem olarak gezi, insanoğlunun başlangıcı ile var olmakla birlikte edebî tür olarak dünyada ilk kez hac metinlerinde görülmüştür. Zaman içerisinde değişim ve dönüşüm yaşayan gezi türü Türk edebiyatında seyâhat-nâme, sefaretnâme, ruz-nâme ve şehrengiz gibi türlerde karşımıza çıksa da modern anlamda gezi türü ilk örneklerini Tanzimat ile birlikte vermeye başlamıştır. Tanzimat’tan sonraki evrede geziye çıkış sebeplerinin değişmesiyle gezi türü de hızlı bir dönüşüm yaşamıştır. Söz konusu dönüşüm eserlere biçim ve içerikte yansımış ve dolayısıyla türe yeni bir bakış açısının gerekliliği doğmuştur. Bununla birlikte çalışmada dönem sınırlandırılmasına gidilmeyerek, modern dönemde gezinin karşılığı metinsel görünümlerle birlikte aranmıştır. Bu çalışma söz konusu gereklilik özelinde Türk gezi edebiyatı çerçevesinde verilen türün karakteristiğini ve dönüşümünü ortaya koyan kitaplaşmış gezi metninden parçalar örneklendirerek biçim ve içerikte incelemiş, türün diğer türlerle bağlantısını sorgulayıp Türk edebiyatında gezi türünün durduğu yeri belirginleştirmiştir.

Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi , 2018

Bu çalışmanın amacı, üniversite eğitim öğretim plânı da göz önünde bulundurularak şekillendirilecek olan bir edebiyat tarihi kitabı oluşturma projesidir. Bu proje özelliği, lisans ve lisansüstü eğitim için el kitabı oluşturmanın ötesinde, bilim dünyasının da istifadesine sunulacak mahiyette bir kitap oluşturmaktır. Bu çerçevede, üniversitelerin ilk sınıfından son sınıfına kadar işlenen Eski Türk Edebiyatı dersleri ve ilgili derslerin içerikleri göz önünde bulundurularak paralel bir şekilde geliştirilecek olan tasnîf sonucunda, hazırlanması düşünülen edebiyat tarihi eserinin taslağı hakkında bilgi vermeye çalışılacaktır.

İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde başlayıp Cumhuriyet Dönemi'nde devam ettirilen Türk Edebiyatı Tarihi çalışmaları birtakım ideolojik saiklerle edebiyat tarihçileri tarafından kurgulanıp çeşitli dönemlere ayrılmıştır. İnkılapçı ve milliyetçi bir yaklaşımla hareket edilerek ortaya konan bu kurgu, isimlendirme ve dönemlendirmelerin elde edilen yeni bilgi ve belgelerin ışığında değişen ictimai, siyasi ve kültürel atmosferle birlikte tekrardan ele alınması zaruri görünmektedir. Bu bağlamda "Yeni Türk Edebiyatı" veya "Tanzimat Edebiyatı" olarak isimlendirilen dönemin de tekrardan ele alınması ve değerlendirilmesi elzem bir hâl almıştır. Türk Edebiyatı'nın XIX. asır ve sonrasındaki dönemlerini ve edebi hasılalarını inceleyen bu alanın isimlendirilmesi, bölümlenip dönemlendirilmesi ve başlangıcına dair verilen bilgiler ciddi problem ve tezatlar ihtiva etmektedir. Bu nedenle "Tanzimat Edebiyatı" isminin tartışmaya açılması, edebiyatımızda "yeni" olarak isimlendirilen dönemin ne zaman başladığına dair ortaya atılan görüşün yeniden ele alınması ve dolayısıyla "Yeni Türk Edebiyatı"nın ne zaman başladığına dair görüşlerin de güncellenmesi gerekmektedir. Elinizdeki bu makale mevcut isimlendirme, dönemlendirme ve tarihlendirmelere yönelik birtakım eleştiri ve teklifleri içermektedir.

Dil ve edebiyat araştırmaları dergisi, 2024

İkinci Meşrutiyet Dönemi'nde başlayıp Cumhuriyet Dönemi'nde devam ettirilen Türk Edebiyatı Tarihi çalışmaları birtakım ideolojik saiklerle edebiyat tarihçileri tarafından kurgulanıp çeşitli dönemlere ayrılmıştır. İnkılapçı ve milliyetçi bir yaklaşımla hareket edilerek ortaya konan bu kurgu, isimlendirme ve dönemlendirmelerin elde edilen yeni bilgi ve belgelerin ışığında değişen ictimai, siyasi ve kültürel atmosferle birlikte tekrardan ele alınması zaruri görünmektedir. Bu bağlamda "Yeni Türk Edebiyatı" veya "Tanzimat Edebiyatı" olarak isimlendirilen dönemin de tekrardan ele alınması ve değerlendirilmesi elzem bir hâl almıştır. Türk Edebiyatı'nın XIX. asır ve sonrasındaki dönemlerini ve edebi hasılalarını inceleyen bu alanın isimlendirilmesi, bölümlenip dönemlendirilmesi ve başlangıcına dair verilen bilgiler ciddi problem ve tezatlar ihtiva etmektedir. Bu nedenle "Tanzimat Edebiyatı" isminin tartışmaya açılması, edebiyatımızda "yeni" olarak isimlendirilen dönemin ne zaman başladığına dair ortaya atılan görüşün yeniden ele alınması ve dolayısıyla "Yeni Türk Edebiyatı"nın ne zaman başladığına dair görüşlerin de güncellenmesi gerekmektedir. Elinizdeki bu makale mevcut isimlendirme, dönemlendirme ve tarihlendirmelere yönelik birtakım eleştiri ve teklifleri içermektedir.

Journal of International Social Research, 2018

ÂMİD-İ SEVDÂ GAZETESİNDE ESKİ TÜRK EDEBİYATI İZLERİ • THE SIGNS OF THE OLD TURKISH LITERATURE IN AMID-I SEWDA NEWSPAPER Adnan OKTAY** Öz Edebî metinler, araştırmacıların toplumları birçok açıdan tanımak için başvurduğu temel kaynaklardandır. Bir milletin edebiyatı, içinden çıktığı toplumla ilintisiz olmaz. Eski Türk edebiyatı metinleri de toplum hayatı, sosyal ve bireysel problemler, değer yargıları gibi birçok hususta araştırmacılar için ana kaynak niteliğindedir. Eski Türk edebiyatının araştırma alanlarından biri de Arap harfli Türkçe gazetelerdir. Bu gazeteler arasında Âmid-i Sevdâ (AS) gazetesi önemlidir. Âmid-i Sevdâ, 1909 yılında altı sayı olarak Ali Emîrî tarafından neşredilmiştir. Bu çalışmada Ali Emîrî'nin gazeteye aldığı şiir ve yazılardan hareketle eski Türk edebiyatına nasıl yaklaştığı üzerinde durulmuştur. Ali Emîrî, gazetede mensur metinlerin yanında beyit, gazel, kaside, kıta, tarih manzumesi gibi nazım şekilleriyle yazılmış manzum metinleri de yayınlamıştır. Bir şair olarak gazeteyi "mektep ya da edebî muhit" şeklinde araçsallaştırmıştır. Ali Emîrî'nin gazeteye aldığı eski Türk edebiyatının nazım şekilleri ile yazılmış bazı manzum metinler çağın sorunlarına ışık tutmaktadır. Bu makalede karşılaştırma, Osmanlıca matbu metin okuma ve analiz yöntemleri kullanılmıştır. Neticede Ali Emîrî'nin Âmid-i Sevdâ'da eski Türk edebiyatıyla çok yakından ilgilendiği, gazetesini de böyle bir esas gayeyle çıkardığı tespit edilmiştir. Buna göre Ali Emîrî, eski Türk edebiyatını şark-İslâm medeniyetinin ayrılmaz bir parçası olarak görmektedir. Bunun için hayatı boyunca şuurla ve inatla bir Dîvân edebiyatı savunucusu olarak mücadele etmiştir.

1930'lu yıllar Türkiye'sinde köy ve köylülük Cumhuriyet aydınları arasında hem büyük bir ilgi, hem de büyük bir endişe kaynağıydı. Bu ilgiyi aydınlar arasında giderek yaygınlaşan köycülük ideolojisinde görmek mümkündür. Köycülük bir ideolojik ve pratik söylem olarak Halkevleri faaliyetlerinde, yayınlarında; Köy Enstitüleri deneyiminde, toprak reformu bağlamındaki tartışmalarda açıkça görülebilir. 2 Kısaca ifade etmek gerekirse, köycülük ideolojisi sınıf temelli ideolojileri yadsırken; durağan, toplumsal farklılaşmalardan arınmış bir ülke tahayyülünü savunmuş; bir taraftan tabandan gelebilecek potansiyel hareketlerin önünü kesmek için bir araç olarak düşünülürken, bir taraftan da büyük ölçüde tarıma dayalı bir ülkede milliyetçiliğe anti-sosyalist bir kitle tabanı oluşturmaya çalışmıştır. Köycülükle bir yandan Büyük Buhran'ın meşâkkatli zamanlarında tarımla geçimini sağlayan nüfusun taleplerini karşılamaya çalışırken, bir yandan da Türk köylüsünün muhafazakâr olduğu varsayımından yola çıkarak rejimin muhafazakârlığını pekiştirmeyi hedeflemiş, "gerçek" Türk'ü köylerde arayan bir efsaneleştirme sürecine esin kaynağı olmuştur.

Eski Uygurca Üzerine Araştırmalar II, 2024

Yayın No. : 2520 © Tüm hakları yazarına aittir. Yazarın izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması yapılamaz. Yalnızca kaynak gösterilerek kullanılabilir.

HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal Of Academic Literature), 2018