Gelibolulu Mustafa ‘Âlî’nin Mirâtü’l Avâlim İsimli Eseri

Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2017

Adalet, ortaya çıkışı oldukça geçmişe dayanan bir kavramdır. Toplumsal yaşamın vazgeçilmez unsurlarından olarak görülen adalete, insanlar tarihin her döneminde büyük ihtiyaç duymuşlardır. Birçok filozof, ilim insanı ve düşünür konu ile ilgili olarak çok sayıda eser kaleme almıştır. Gelibolulu Mustafa Ali, yazmış olduğu eserlerde adalet kavramı ile ilgili görüşlerini belirten, Osmanlı tarihinin önemli düşünürlerindendir. Nüshatü's Selâtin, adalet konusundaki görüşlerini yazdığı siyasetname türündeki eseridir. Bu araştırmanın amacı,Nüshatü'sSelâtin'i inceleyerek Gelibolulu Mustafa Ali'nin, adalet kavramına yönelik düşüncelerini ortaya koymaktır. Nitel araştırma deseninde tasarlanan bu çalışmada doküman incelemesiyle elde edilen veriler, betimsel analiz yöntemiyle çözümlenmiştir. Mustafa Ali'nin, adalet anlayışının temelinde liyakat ilkesi vardır. Ona göre devlet içerisinde adaletin sağlanması ve adil bir ortamın oluşması ancak liyakati esas almakla gerçekleşmektedir. Adaletin sağlanması konusunda doğru ve dürüst olan insanların iş başında olması gerektiğini savunmaktadır.

Rast Müzikoloji Dergisi, 2021

Tasavvur-Tekirdağ İlahiyat dergisi, 2021

İntihal: Bu makale, ienticate yazılımınca taranmıştır. İntihal tespit edilmemiştir. Plagiarism: is article has been scanned by ienticate. No plagiarism detected.

Journal of Old Turkic Studies, 2020

Hayât u Memât (1508), written by Firdevsî during this period spanning XIII.-XVIth centuries, is one of these works. The work has an important place in terms of reflecting the language and spelling features of Old Anatolian Turkish, containing the features of the translated works, and providing information about religious, mystical and moral issues. In our study, firstly, information was given about the Old Anatolian Turkish period and the religious, mystical and moral works written in this period, then the life, literary personality and works of Firdevsî, who was the author of the work, were mentioned, and then the presentation of Hayât u Memât was introduced. The introduction section consists of examples of the external features, content and spelling features of the work.

. Ahmed-i Dâ'î'nin Teressül Adlı Eserinin Yeni Bir Nüshası Özet Osmanlı edebiyatının velud yazarlarından olan Ahmed-i Dâ'î (ö. 832/1429'dan sonra) edebiyat, akaid, rüya tabiri, dilbilimleri ve hadis gibi birçok alanda eser vermiştir. Bu eserleri arasında tamamen edebî bir amaçla yazılmış olanları bulunmakla birlikte Ahmed-i Dâ'î, döneminin ihtiyaçlarına cevap verecek metinler de kaleme almıştır. Bu bakımdan müellifin "mübtedî" olarak nitelediği okurlarına yardımcı olmak üzere kaleme aldığı eserlerinden birisi de Teressül adlı inşa eseridir. Maalesef bugüne kadar Teressül'ün tam bir nüshası ele geçmemiştir. Bilinen tek ve eksik nüshası Manisa Muradiye Kütüphanesi'nde 1856 numarada kayıtlı mecmûanın içindedir. Bu makalede ise Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi'nde 6998 numarada kayıtlı mecmûanın içinde bulunan, bugüne kadar bilinmeyen ve fakat yine eksik olan bir nüsha tanıtılacak ve iki nüshanın karşılaştırması üzerinden Ahmed-i Dâ'î özelinde eser telifi ve istinsahı üzerine kimi fikirler serdedilecektir.

Tarihimizde padişahlara ve devlet ileri gelenlerine yol göstermek maksadıyla yazılan çok sayıda eser vardır. Bu konuda eser kaleme alanlardan birisi de XVI. yüzyılın önde gelen tarihçi ve devlet adamlarından Gelibolulu Mustafa Âlî'dir. Ancak Mustafa Âlî'nin kaleme aldığı Nasîhatu's-Selâtîn/ Nushatü's-Selâtîn, daha önce devlet büyüklerine yol gösterici mahiyette yazılan bu tarz örneklerin çok ötesinde bir öneme sahiptir. Âlî'den önce bu konuda eser yazan müellifler, genel olarak örneklerini geçmiş dönemlerden seçerken, Âlî örneklerini kendi zamanından seçmiştir. Mustafa Âlî, problemlerin üzerine cesurca giderek onların çözümü konusundaki fikirlerini korkusuz bir şekilde ve keskin bir dille ifade etmiştir. Müellifin bu eseri, siyasal reform edebiyatında "nasîhatnâme" denilen yeni bir türün öncü çalışması olarak değerlendirilmektedir.

Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 2024

Hurûfîler, İmâdüddîn Nesîmî’den başlayarak Hurûfîlik düşüncesini Farsça’nın yanında Türkçe eserlerle de anlatmaya gayret etmişlerdir. Bunun için pek çok hacimli eser vücuda getiren Hurûfîler, küçük hacimli bazı risaleler de kaleme almışlardır. Bunlardan biri Risâle-i Fazîlet-i Sûreti’l-Fâtiha adlı eserdir. Söz konusu eser İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları arasında 880 numarayla kayıtlı olan 59 varaklık yazmanın 42a-45b sayfaları arasında bulunup 4 varaktan oluşmaktadır. Nesih hattıyla ve nesir olarak yazılmış metnin müellifi ve telif tarihi belirtilmemiştir. Bu eser Fatiha’nın önemini göstermek, bu sureyi okuyanların cehennem ile sayısız tehlikelerden korunacağını ve pek çok sevap kazanacağını belirtmek üzere kaleme alınmıştır. Müellifin Fatiha suresine yaklaşımı Hurûfîlik anlayışına, sureyi tefsir etme metodu ise Hurûfîlerin kullandığı tevil metoduna benzemektedir. Bu çalışmada öncelikle Hurûfîliğin kısa tarihine, tanımına ve Türkçe Hurûfîlik metinlerinin gelişimine değinilecektir. Ardından Hurûfîlerin Fatiha suresini nasıl yorumladıkları, birincil kaynaklardan örnekler eşliğinde gösterilecektir. Üçüncü olarak Risâle-i Fazîlet-i Sûreti’l-Fâtiha adlı risalenin içeriğinden bahsedilecek, metin yorumlanacaktır. Risalenin diğer Hurûfî eserleriyle ortak ve farklı yönlerinden bahsedilecek, böylece bu metnin Hurûfîlik literatürü açısından nasıl bir yer işgal ettiği belirlenmeye çalışılacaktır. Son olarak metnin transkripsiyon alfabesine çevirisi ve orijinal hâli makalenin sonuna eklenecektir.

Hikmet, 2023

Bu makalede 1574-1595 yılları arasında hüküm süren, kitaplara düşkünlüğü ile bilinen Osmanlı sultanı III. Murad’a sunulan 1578’den önce kaleme alındığı tahmin edilen Miftâhu’l-‘Adâle (Adaletin Anahtarı) isimli, manzum parçalar da içeren mensur bir eser incelenmiştir. Şeyh İbrahim Tennûrî’nin soyundan gelen Ebussu’ûd bin Sa’dullâh (ö. 1595?) tarafından kaleme alınan ve iki babdan oluşan bu eserin ilk babı gaza ve gazilerin faziletlerine ikinci babı ise gaza için kullanılan bineklerin faziletlerine ayrılmıştır. Çalışmada eser ve müellifi hakkında bilgi verilmiş ve eserin ilişkili olabileceği siyasetnâme, gazavatnâme gibi türler hakkında bir değerlendirme yapılmıştır. Ardından eserin içeriği baştan sona kadar ortaya konmuştur. Müellif anlattığı her konu için ayet, hadis ve peygamber kıssalarından örnekler vermiş ve hikâye başlığı altında örnekler getirmiştir. Gaza ve savaş atlarının faziletleri dışında adaletin önemine de değinen bu eser aynı zamanda Osmanlı-İran savaşları için Osmanlı lehine propaganda unsurları da içermektedir.

Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 2017

Şeyh Bedreddin’in (ol.1420) muritlerinden olan Y ė gen Mahmud tarafindan 15. yuzyilda yazilan Envâru’l-Kulub, Islamin temel esaslarini anlatan mensur bir akâid-nâmedir. Eser; “Allah, Kur'ân-i Kerim, huruf-i mukatta’ât, Hz. Muhammed, iman, namaz, zikir, akil, nefis ve vesile” olmak uzere on bâbdan olusur. Her bâb, yazar tarafindan ilgili ayetlerin tefsiri yapilarak aciklanmistir. Harekeli nesihle 187 varak, 15 satirdan olusan eserin yazari Y ė gen Mahmud hakkinda kaynaklarda bir bilgiye rastlanilmamistir. Ayni sekilde eserin telif/istinsah tarihi hakkinda da bir bilgi yoktur. Kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanilmamissa da yazarin seyhinin Şeyh Bedreddin (ol.1420) olmasindan hareketle eserin 15. yuzyilda yazildigini soylemek mumkundur. Eser, 14-15. yuzyillarin dini ve siyasi yonuyle one cikan sahsiyetlerinden Şeyh Bedreddin’in muritlerinden biri tarafindan kaleme alinmasi ve iceriginde temel dini konulara yer verilmesi bakimindan onemlidir. Envâru’l-Kulub, harekeli bir Eski...

Tarih Okulu Dergisi, 2019

Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından Osmanlının kuruluş dönemini kapsayan, XIII-XV. yüzyıllar arası Beylikler Döneminde Oğuzların dili artık bir yazı dili olmaya başlamış, çok sayıda telif ve tercüme eserler verilmeye başlanmıştır. Beylikler döneminde genel olarak dinî, tasavvufî ve ahlâkî eserlerin tercümesi yapılırken hem manzum hem de mensur eserler verilmiştir. Bu eserler arasında geçmeyen ve bugüne kadar kayda geçmemiş bir mesnevi de Seyfü’l-Mülûk ile Bediü’l-Cemâl hikâyesidir. Türk Dil Kurumu Kütüphanesi’nde bulunan Yazma 596 numarada kayıtlı yazmanın ilk kısmında yer alan mesnevi, Seyfü’l-Mülûk ile Bedi‘ü’l- Cemâl hikâyesidir. H. 874/ M. 1470 tarihinde istinsah edilmiş olan bu hikâyenin ilk telif tarihi ise mesnevinin sonunda H. 843/ M. 1439 olarak verilmiştir. Yazma, gerek konusu itibariyle gerekse hem telif hem istinsah tarihi 15. yüzyıl olması itibariyle eşsiz bir eserdir. Bu makale, 1001 Gece Masalları arasında yer alan hikâyelerden birinden ibaret olan mesneviyi konu alan yazmanın tanımından ibarettir. From the downfall of the Seljuk Empire to the forming of the Ottoman Empire, XIIIXV centuries was the time Oguz Language was recognized as a written language, translated and referenced in foreign literature. In this period, many sufi, religious and moral works were translated, as well as new poetry and prose works. Seyfü’l-Mülûk and Bediü’l-Cemâl story was one of those mathnawis, although it was not recorded among other works. The Seyfü’l-Mülûk and Bedi‘ü’l- Cemâl story is a masnavi located under the label Manuscript 596 in Turkish Language Association (TDK) Library. It was originally written in 1439 (843 Islamic calendar), but its first copy was made in 1470 (854 Islamic calendar). The manuscript, considering it was written and copied in the 15th century, is a unique piece. This article is an introductory on this manuscript, which is one of the stories from The One Thousand and One Nights.

Journal of Turkish Research Institute, 1999

Araştmnaları Dergisi'nin 9. Sayısında yayınlanan "Celali'nin ir-i Alem Adlı Mesnevisi" adlı makalemizde, eserin müellifi olan Celali'nin hayatı hakkında yaptıgımız araştmnalarda bilgi bulamadıgımızı, Tezkirelerde iki tane CeHili isminde şairin yer aldıgım ve bunlar hakkında da yeterli bilgi olmadıgı için hangisinin, üzerinde çalıştıgımız 'Mir-i Alem' mesnevisinin şairi oldugunu tesbit edemedigimizi ve bunun için iki ismi de zikretmeyi uygun gördügürnüZU belirtmiştik. Daha sonra bir başka araştmnamız nedeniyle inceleme yaptıgımız tezkirelerde 'Celal Çelebi' isimli bir şair dikkatimizi çekti. Bu kişiyi daha yakından araştırdıgımızda bu kişinin 'Mir-i Alem' mesnevisinin şairi oldugu kanısına vardık. Önceki makalemizde olan eksiklikleri gidermek, eser üzerinde yaptıgımız tahminleri yenilernek ve çalışmamızı genişletmek amacıyla önceki makalenin devamı olarak incelerneyi uygun gördük.

Dîvân Yolunda Bir Bilge: Prof. Dr. Bayram Ali Kaya Armağan Kitabı, 2024

Öz: Biyografik kaynaklarda kendileri ve eserleri hakkında bilgi bulunduğu halde günümüzde eserlerinin nüshaları elimizde olmayan, bu yüzden de edebiyat tarihimizdeki yerleri tam olarak belirlenemeyen birçok müellif bulunmaktadır. Bunlardan birisi de 18. yüzyılın önemli tezkire yazarlarından birisi olan Mehmed Sâlim Efendi'nin babası Şeyhülislam Mustafa Mirzâ Efendi'dir (ö. 1135/1722). Kaynaklarda kendisinin Eşrât-ı Sâ'at isimli Türkçe bir eseri bulunduğu söylense de bu yazının kaleme alındığı döneme kadar herhangi bir nüshası tespit edilememişti. Bu çalışmada, yakın zamanda tespit edilen bir nüshası üzerinden Eşrât-ı Sâ'at'in günümüze kadar tespit edilemeyişinin kataloglamaya dayalı nedenleri, nüshanın ayrıntılı tavsifi, eserin muhtemel telif tarihi ve muhteva incelemesi yapılacaktır. Eşrât-ı Sâ'at'in esas bölümlerinde kıyamet alametleri hakkındaki rivayetlerin derlenmiş, hâtime kısmında ise yöneticilere nasihatlerde bulunularak özet mahiyetinde bir siyasetname metni ortaya konmuştur.

The Classes of Malamîs and Muhaddaths in the Hilyat ar-Ricâl of Gelibolulu Mustafa Âlî The Classes of Malâmîs and Muhaddaths in the Hilyat ar-Ricâl of Gelibolulu Mustafa Âlî. Gelibolulu Mustafa Âlî (1541-1600) is an important author in Ottoman period. He is a well-known that a historian. His work is called the Hilyat al-Ricâl implies sûfîsm, history, literature and esoterics. He work the subject of "Ricâl al-Gaib" in the Hilyat al-Ricâl. His springs is İbn Arabî and H v âca Muhammad Pârsâ. Our working is about Hilyat al-Ricâl ant transcription of its chapters of Malâmis and Muhaddaths.

Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2024

Bu çalışma, Seyyid Mehmed Nâilî Efendi'nin Mir'âtü'n-Nizâm Fî Devleti'l-Fihâm isimli eseri ile alakalıdır. Çalışmada, söz konusu eserin siyâsetnâme türünde olması hasebiyle ilk olarak siyâset; siyâsetnâme; siyâsetnâme geleneği; Osmanlı siyâsetnâmelerine dair bilgi verilmiştir. Bunun akabinde müellifin hayatı hakkında bilgi verilerek eser, telif tarihi; telif sebebi; şekil özellikleri; muhtevası gibi çeşitli yönleriyle incelenip tahlil edilmiş ve son olarak da eserin transkripsiyon metnine yer verilmiştir. İncelediğimiz eser, Osmanlı siyâsetnâme türü içerisinde ıslahatnâme hususiyetlerini de barındıran bir telif olup, XIX. yüzyıl başlarında yaşamış bir Osmanlı devlet adamının gözünden askerî, mâlî, siyâsî, içtimâî problemlere nasıl bakıldığını ve bu problemler karşısında hangi tedbirlerin alınması gerektiğine dair çözüm tavsiyelerini yansıtmaktadır. This study is related to Seyyid Mehmed Nâilî Efendi's work named Mir'âtü'n-Nizâm Fî Devleti'l-Fihâm. In the study, firstly politics, since the work in question is in the type of siyâsetnâme, politics, siyâsetname tradition; information about Ottoman politics is given. Following this, information is given about the author's life, the work, its copyright date, copyright reason, shape features. It has been examined and analyzed in various aspects such as its content and finally the transcription text of the work is included. The work we are examining is a compilation within the Ottoman siyâsetnâme genre, which also includes the characteristics of reforms, and dates back to the 19th century. It reflects how military, financial, political and social problems were viewed through the eyes of an Ottoman statesman who lived at the beginning of the 19th century, and his solution recommendations on what measures should be taken against these problems.

2017

Kadi Beydavi’nin (o. 685/1286) Envâru’t-Tenzil ve Esrâru’t-Te’vil adli tefsiri uzerine yazilan pek cok hasiyeden biri Isâmuddin el-Isferâyini’nin (o. 945/1538) Hâsiye alâ Cuz’i Amme min Tefsiri’l-Beydâvi isimli eseridir. Islâm dunyasindaki onemi nedeniyle soz konusu eserin uzerine hâsiye turunde cok sayida calisma yapilmistir. Mirzâ Mustafa Efendi’nin (o. 1135/1722) elFevâidu’l-Mekkiyye ale’l-Hâsiyeti’l-‘Isâmiyye adini verdigi eseri bu tarz bir hâsiye olup sadece Nebe suresini icermektedir. Bu makalede soz konusu eserin mukaddimesi muhteva yonuyle incelenmis ve metin notlarla nesredilmistir.