EDEBİYAT SOSYOLOJİSİ AÇISINDAN OSMÂNZÂDE TÂİB DÎVÂNI

Ilbeylians were one of the Turkmen tribes who immigrated to Anatolia after the invasion of Mongols during the 13th century. Their original homeland is the geography of today's Turkmenistan. Although there is an other group of central Asian called Maraş Ilbeys, the subject of this study is the Ilbeylians of Sivas. This group who settIed in the southwest of Sivas lived a nomadic life about five centuries. Although sent to the southern region s by the administration, they turned back to their main regions. At the early 18th century in the area Ilbeylians lived, a kaza (town) administration was established. There was not a centrum for the town. Kadı used to live in one village each year and that village was thought to be the centrum of the town. Ilbeylians used to live on agriculture and animal feeding. The agricultural products grown consisted of wheat, barleyand oat. No industrial product was produced because of the harsh climatic conditions. They fed draft animals in order to plough the fields and smaIl and big animals for making use of their meat, milk and skins. The work of the tradesman and handcraft were at background. However, handwavings were developed extensively. The population of the town was about 5.000 during the 19th century. During the Tanzimat period some immigrations took place from some districts of Anatolia to this area due to trading purposes. On the other hand 'YrdDoçDr., Kafkas Üniversitesi Fen-Edebiyat Faküıtesi Tarih Bölümü.

iksad publishing house, 2020

Edebiyat kelimesi, Arap ulusunun yaşamının gelişiminde ve Bedevilik rolünden medeniyet ve uygarlığın rollerine geçişinde anlamı gelişen sözcüklerden biridir. Bugün aklımıza ilk gelen anlamına evrilene kadar birbirine yakın aynı çerçevede anlamlar birbirini izlemiştir: İster şiir ister nesir olsun, okuyucuların ve dinleyicilerin duygularını etkilemeyi amaçlayan etkili ve yapıcı bir konuşmadır. Modern çağda edebiyat daha özel bir anlama sahiptir. Çünkü edebiyat: yazma sanatının kökenlerini içeren, yazılı, nesir ve şiirsel etkilerle ilgilenen, insan toplumunun durumunun ifadesidir ve bir toplumun veya bir neslin ruhunda ortaya çıkan duyguları doğru ve sadakatle gösterilir. Araplar, edebiyat kavramını ilerleyen çağlarda Batılılarla paylaşmışlardır. Bu paylaşım sonucunda genel ve özel olmak üzere iki anlam ortaya çıkmıştır: Genel anlamına gelince, bilim adamları, yazarlar ve şairler tarafından kaleme alınanların bütünüdür; özel anlamı ise, güzel bir kalıba dökülen ve manzum ve mensur sözün zarif yapım tarzına göre formüle edilenlerden ibarettir. Edebiyat, pek çok aşama, kavram ve farklı çağrışımlardan geçmiş, kalplerde ve ruhlarda dolaşan duyguları ifade etmenin bir yolu, önemli bir tasvir aracıdır ve insanların duygularını çeşitli biçimlerde etkilemektedir .

Bu makalenin konusu Osmanlı hapishane personeli temelinde Edirne vilayeti hapishane çalışanları ve özellikle gardiyanlarıdır. Makale başarılı bir kurumsallaşma için finansmanın yanında yetkin personele duyulan ihtiyacın önemini vurgulamaktadır. Osmanlı İmparatorluğu hapishane çalışanları Edirne vilayeti örneği üzerinden bu şekilde tahlil edilmiştir. Makale bu bağlamda; başarılı bir kurum ihdası için yeterli finansal kaynakların tedariki yanında özlük hakları konusundaki düzenlemelerin uzman personel istihdam etmede öncelikli şart olduğunu savunmaktadır. OTTOMAN PRISON STAFF: THE CASE OF EDIRNE PROVINCE ABSTRACT The subject of this article is to examine the prison staff and especially prison guards of the Edirne province by taking the Ottoman prison staff into consideration. The article attempts to emphasize the importance of the need of professional staff for a successful institutionalization in addition to required finance. To do this, it analyzes the Ottoman prison staff by taking the Edirne province as a case. In this respect, it argues that in order to establish a successful institution, making regulations pertaining to staff must be given priority in addition to supplying required finance.

ÖZET Toplumun bilimi olan sosyoloji geçmişe bakan yönüyle tarihte yaşamış toplumları anlamamıza yararken aynı zamanda içinde yaşadığımız çağın toplumlarını anlamak ve açıklamak konusunda da sosyal bilimler arasında ilk sıraya yerleştirilebilir. Sosyolojiyi anlarken bu bilimin bir geçmişi ve bilimler tasnifinde bir yeri olduğu akılda tutulmalıdır. Sosyolojinin dilinden konuşabilmek elbette ki bir donanımın ve elde edilmesi gereken bir tecrübenin sonucudur. İlahiyat öğrenimi açısından sosyolojinin bir bilim olarak anlamı noktasında ilahiyatçılar arasında farklı değer yargılarına sahip kesimler bulunmaktardır. İlahiyat öğrenimi gören öğrencilerin felsefe din bilimleri ve bu bölümün alt disiplini olan sosyolojiye karşı olumlu tutumları yanında ilahiyat mezunu olan farklı branşlarda ki öğretim görevlilerinin olumsuz tutumları anlamlandırılmaya değer bir olgudur. Bu değerlendirmelerin kaynağı ile ilgili tartışmalar bu araştırmanın sınırlarını aşmaktadır. İlahiyat alanının ve ilahiyatçıların sosyoloji bilimini kullanma ve bu ilmi sahiplenme noktasında ki tutumları farklılık göstermekle birlikte sonuç olarak çekingen bir tavır içinde oldukları söylenebilir. Ayrıca bu tavrı tetikleyen, sosyal bilimlerin ilahiyattan izale edilmesi adına kurumsal bir takım adımlar atılmış olması dikkat çekicidir. Bu farklı bakış açılarının anlaşılması noktasında makalemiz sınırları dâhilinde küçük ama değerli olduğuna inandığımız bir adım atmak gayretinde olacağız.

Osmanlı devletinin somut olan kültürel mirasının tespitinde Osmanlı Divan şiirinin önemi var mıdır, varsa nedir? Şâirlerin; özellikle padişahlar ve devlet adamlarının yaptırmış oldukları binalara söylemiş oldukları tarih kıtaları ve bu kıtalar vesilesiyle adı geçen eserler;

Sivas Kongresi'nin 100. Yılında Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu, 2019

akademikbakis.org

Milliyetçilik anlayışları ve milli devlet modelleri, ülke ihtiyaçlarına göre kurgulanabilen normatif alanlardır. Her ülke kendi etnik ve kültürel yapısına ve özelliklerine göre, uygun bir milliyetçilik ve milli devlet modeli geliştirme şansına sahip olabilmektedir. Buna rağmen Türk milli devletinin karşı karşıya kaldığı ayrılıkçı hareketler, uygulanan Türk milliyetçiliğinin ve mili devlet yapısının uygun olup olmadığı noktasında tartışılmasına kapı açmaktadır. Bu yazıda, Osmanlı döneminde gelişen Türk milliyetçiliği fikirleri ve hareketleri ele alınmakta, farklı milliyetçilik yaklaşımlarına ışık tutulmaya çalışılmaktadır. Birçok milliyetçi aydının yanında Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura, iki farklı milliyetçilik anlayışını temsil eden iki önemli isim olarak öne çıkmaktadır. Gökalp'ın milliyetçilik anlayışı inanca ve kültüre dayanırken, Akçura soy birliğine ve dindışı bir yaklaşıma ağırlık vermektedir. İki aydın arasında önemli sorunlara kaynaklık ettiği anlaşılan bu görüş farklılıkları incelenmiş ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Gökalp ve Akçura yaklaşımları, Osmanlı sonrası dönemdeki fikir hareketlerine kaynaklık etmeleri bakımından da önemlidir.

Aysafya-i Kebir Cami-i Şerifi Sempozyumu Kitabı, 2021

Sözlükte doğum, doğum yeri, doğum zamanı gibi anlamlara gelen mevlid, zamanla Hz. Peygamber’in doğumunu, hayatını, mucizelerini vb. anlatan edebî bir tür hâline dönüşmüş bir kavramdır. Henüz Hz. Peygamber zamanında kendisine övgü dolu şiirler yazma geleneği başlamış, bu gelenek önce Araplar daha sonra da Türkler arasında inkişâf etmiş ve gelişmiştir. Bilindiği gibi Türk kültüründe en meşhur mevlid, on beşinci asırda Süleyman Çelebi (ö. 825/1422) tarafından kaleme alınan Vesîletü’n-necât’tır. Süleyman Çelebi’den sonra da bu türde eserler yazılmaya devam etmiştir. Türk kültüründe mevlid aynı zamanda bir ritüel ya da merasim kabilinden bir manzaraya dönüşmüştür. Nitekim halk, yöneticiler ya da ileri gelenler, geleneksel olarak düğün, cenaze, bebek doğumu, vefat yıldönümü gibi vesilelerle böylesi günlerde Peygamberimiz’i anmak ve onun rûhâniyetinden nasiplenmek adına teberrüken mevlid okutur ve birbirlerine ikramda bulunurlardı. Osmanlı Dönemi’nde mevlidler, mevlidhânlar tarafından selâtîn câmi tabir edilen önemli merkez câmilerde çeşitli sebeplerle okunmuş ve kaynaklarda, kültür tarihinde anlatılagelen anekdotlara dönüşmüştür. O dönemde mevlidin yapılış keyfiyeti yanında, nerede yapıldığı da önemlidir. Zira bu durum, kendi içinde bazı anlamlar taşımaktadır. İşte söz konusu mevlitlere mekân olmuş câmilerden biri de Büyük Ayasofya Câmii’dir. Bilhassa Hz. Muhammed’in doğum günü olan Mevlid Kandili’nde okutulan mevlidlere ev sahipliği yapmış olan Ayasofya’da, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında ise İslâm’ın bekāsına ve bu toprakların ilelebet Müslüman kalacağına işaret etmek maksadıyla mevlidler okunmuş, on binlerce kişi bu sâikle orada toplanmıştır. Örneğin İzmir’in işgali sırasında Sultan Vahdettin’in Ayasofya’da okuttuğu mevlid ve o gecenin mânevî atmosferi, yerli ve yabancı kaynaklarda muazzam bir şekilde anlatılmıştır. Benzer şekilde Ayasofya’da okutulan mevlidlerle ilgili birçok anlatı ve ambiyans, bunları idrak etmiş kişilerce kaydedilmiştir. Mezkûr anlatılar ise tarihsel bir hikâye olmaktan çok, Ayasofya Câmii’nin Türk ve Osmanlı kültüründeki anlamını yansıtmakta ve o rûhu bugün de diri tutmaktadır. Bu tebliğin konusu, bir gelenek olarak Ayasofya Câmii’nde okutulan mevlidlerden bazı örneklerle, Türk-İslâm kültürü açısından fethin sembolü, büyük önemi ve remzi hâiz bu mekânın, bugüne de yansıyan tarihsel konumunu analiz etmek ve değerlendirmektir.

Journal of Turkish Studies, 2015

Tarih boyunca tüm devletler, kendi tarihsel gerçeklerine uygun olarak belirli siyasal kurum ve mekanizmalar oluşturmuşlardır. Bu anlamda, hiçbir devletin yönetim modeli bir diğerine tam olarak benzemez. Diğer taraftan, belirli bir devletin tarih sahnesinde kalıcı olabilmesi, sahip olduğu kurumsallaşma kapasitesi ile yakından ilişkilidir. Yaklaşık 600 yüzyıl hüküm süren Osmanlı İmparatorluğu’nun, varlığının ve gücünün uzun dönemler sürmesinde kurumsallaşmış bir yapıya sahip olmasının önemli bir etkisi vardır. Osmanlı’da yönetim anlayışı, temelde İslam dininin inanç esasları üzerine oturur. Bunun yanında, İslamiyet öncesi Türk toplumlarının yönetim anlayışları da Osmanlı’yı önemli ölçüde etkilemiştir. Türk devlet anlayışında siyasal iktidarın sahibi ve kullanıcısı kağanın hükmetme yetkisini doğrudan Tanrı’dan aldığı kabul edilir. Bunun yanında Türk devlet geleneğinde hükümdar geçmişten gelen kurallar anlamında “töre” ile sınırlıdır. İslam dininin kapsamlı bir devlet teorisine sahip olup olmaması ise oldukça tartışmalıdır. Kur’an’da devlet yönetimine ilişkin yalnızca genel esaslar bulunduğu için bu konudaki genel yaklaşım din adamlarının ve felsefecilerin yaklaşımlarından çıkarsanmıştır. Osmanlı yönetim anlayışı, İslam’ın siyaset ve devlet yönetimine ilişkin genel yaklaşımı ile eski Türk devletlerinde hâkim olan yönetim ilkelerinin bileşkesi durumundadır. Bu bağlamda, Osmanlı’nın uzun yıllar boyunca kalıcı olabilmesini güçlü bir devlet yönetimi anlayışı oluşturmasına borçlu olduğu söylenebilir. Söz konusu yönetim anlayışında, İslam’ın kuralları kadar, eski Türk hukukundan kaynaklanan, padişahın yasal düzenleme yapabilme yetkisine sahip olmasının büyük etkisi vardır. Bu bağlamda, Osmanlı, kendisinden önceki tüm Müslüman Türk devletlerini aşan, özgün bir yönetim modeli oluşturmayı başarmıştır.

*Şebnem PARLADIR ÖZET Yaygın olarak el yazma eserleri bezemek için kullanılan tezhip, kelime anlamının içinde barındırdığı üzere altının ağırlıklı olarak yer aldığı bir sanat dalıdır. Kutsal kitaplarla başlayan el yazma eserleri altınla süsleme geleneği, İslam dünyasında Kur'an-ı Kerim başta olmak üzere tarih, edebiyat, bilim gibi konularda yazılmış eserlerde devam eder. Altının gücün, zenginliğin, iktidarın bir simgesi olarak sanat eserlerinde cömertçe kullanıldığı Osmanlı döneminde de el yazma eserler bu değerli madenle 15.yüzyıldan itibaren farklı üslup ve tekniklerle süslenir. İslam dünyasında olduğu gibi Kur'an, maddi ve manevi zenginliğin bir göstergesi olarak her dönemde altınla işlenen kutsal bir emanettir. Bunun yanı sıra şiir ve hikâye kitapları ile murakkalar, tarih ve bilimsel konulu kitaplarda altın, Osmanlı Sarayı'nın maddi gücünü, ince zevkini ve egemenlik imgesini yansıtan bir parıltıdır. Aşağıdaki satırlarda da görüleceği üzere el yazma eserlerde altın, zaman zaman bir haminin Saray'da kendisine nüfuz edinmek için kullandığı bir araca da dönüşür. Anahtar Kelimeler: altın, tezhip, el yazma, imge, saray BİR GÜÇ İMGESİ OLARAK ALTIN: SARAYDA ALTIN YAPANLAR, SARAYA ALTIN SATANLAR Kelime anlamı altın sürmek, yaldızlamak olan tezhip sanatı, el yazma eserleri bezemekle özdeşleşen bir terim olarak karşımıza çıkar. El yazma eserleri altın, gümüş gibi değerli madenlerle süslemenin kutsal kitaplarla başladığı söylenebilir. Kaynaklar 923'te Bağdat'ta Halife Muktedir (908-929/929-932) tarafından sapkın olarak nitelendirilerek yakılan Maniciliğin on dört çuval dolusu tezhipli yazma kitabının ateşinden altın ve gümüş dereleri aktığını bildirir. Bununla birlikte geç Emevi, erken Abbasi döneminde, 8-10. yüzyıllar arasında istinsah edilen Kur'an nüshaları, yine kutsal bir metne en çok yakışan ve onun manevi değerini görsel bir dille vurgulayan altın renginde değerli tezhiplerle bezenir, bazılarının hattı da altınla yazılır (Barry 2010: 239-240, Lings 2012) (Fotoğraf 1-2). Ortaçağ boyunca İslam dünyasında yöneticilerin ve varlıklı kesimin kitap sanatına duyduğu ilgi, onların Kur'an nüshaları ile birlikte bilimsel ve edebi konulu eserlerin zengin tezhiplerle bezeli örneklerine sahip olmalarını beraberinde getirir (Tanındı 2003: 865). Bu eserlerde kök ve toprak boyalarla elde edilen geniş renk yelpazesi, altının yanı sıra tezhiplerde kullanılır. Ancak altın ve lacivert rengi hemen her dönemde tezhibin vazgeçilmez ana renklerini oluşturur.