Çağdaş Çuvaş Edebiyatının Kurucusu Konstantin V. Ivanov Kitabı

Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2021

Çuvaşların ataları olan Bulgarlar, Orta Asya’dan ayrılarak batıya göç eden ilk Türk boyudur. Orta Asya’dan batıya göç eden bu boy, bir müddet Kuzey Kafkasya’da yaşadıktan sonra Doğu Avrupa’ya geçer ve Hun topluluklarıyla karışır. Nemeth, Bulgar adını ilk başta Kafkas bölgesinde Hunlarla Bulgarların karışmasından yola çıkarak bulga- “karışmak” eylemiyle ilişkilendirir. Dilsel açıdan doğru olan bu açıklamayı tarihi olaylardan kopuk olduğu gerekçesiyle değiştirir ve siyasi bağlamda “başkaldırmak, ayaklanmak vb.” anlamlarını daha doğru bulur. Bu anlamları temel alarak Nemeth Bulgar adının, bulga- “düzensizliğe neden olma” eylemine eklenen eylemden isim yapma eki –r’den oluştuğunu ve Bulgarların özgürlük sevgisini ifade ettiğini belirtir (1982: 7-11). Bu yazıda tanıtılan kitap, Hacettepe Üniversitesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü tarafından 29 Haziran 2018 yılında düzenlenen “Doğumunun 170. Yılında İ. Yakovlev ve Çuvaşlar: (Dil-Edebiyat-Folklor)” konulu sempozyumda sunulan bildirilerin Prof. Dr. Emine Yılmaz, Prof. Dr. Bülent Bayram ve Dr. Öğr. Üyesi İsa Sarı’nın editörlüğünde bir araya getirilmesiyle ortaya çıkmıştır.

Nobel Akademik Yayıncılık, 2019

Elinizdeki kitap, bütün ömrünü Çuvaş halkının aydınlanmasına adamış bir Çuvaş eğitimcisi olan İvan Yakovlev’in (1848-1930) yüz yetmişinci doğum yıldönümü anısına hazırlanmış olup Çuvaş dili, edebiyatı ve halkbilimi alanlarında kaleme alınmış yazılardan oluşmaktadır.

Modern Türklük Araştırmaları Dergisi /Journal of Modern Turkish Studies, 2023

ÖZET Çağdaş Çuvaş araştırmaları tarihinin başlangıç dönemi elimizdeki verilere göre 18. yüzyıla dayanmaktadır. Çuvaş kültürü, dili, edebiyatı ve etnografyası ile ilk bilgileri elde ettiğimiz bu yüzyılda İ.İ. Lepehin ise özel bir yere sahiptir. İ.İ. Lepehin Orenburg Seferi esnasında tuttuğu günlüklerde Simbir ve Çeremşan Bölgesi Çuvaşlarını tanımış ve onların günlük yaşamları, kültürleri, etnografyaları ve dinî inançları hakkında kayıtlar tutmuş ve bir pagan dua metnini de derlemiştir. Bu makalede 18. yüzyılda Rusya Bilimler Akademisi tarafından gerçekleştirilen araştırma gezileri ve bu gezilerden birinde görev alan İ.İ. Lepehin'in Çuvaşların yaşamları, kültürleri, etnografyaları ve dinî inançları ile ilgili kayıtları incelenmiştir. ABSTRACT According to the data we have, the beginning of the history of contemporary Chuvash studies dates back to the 18th century. In this century, during which we obtained the first information about the Chuvash culture, language, literature and ethnography, İ.İ. Lepehin occupies a special place. I.I. Lepehin came to know the Chuvashs of Simbir and Cheremshan in the diaries he kept during the Orenburg Campaign and kept records of their daily lives, culture, ethnography and religious beliefs, and collected a pagan prayer text. This paper examines the research expeditions about the life, culture, ethnography and religious beliefs of the Chuvash people carried out by the Russian Academy of Sciences in the 18th century and the records of I.I. Lepehin, who took part in one of these expeditions.

Sovyetler Birliği döneminde resmî sanat görüşü olarak kabul edilen sosyalist realizm prensipleri ile biçimlendirilen edebiyat eserlerinde, toplumsal sorunların genellikle bireyler üzerinden farklı tür ve üslup seçimleri ile okura aktarıldığı görülür. Kimi yazarlar, dramatik bir kurgu ile oluşturulan yalın anlatımlı eserlere yönelirken; kimileri ise daha renkli ve canlı, kimi zaman da mizahi bir üslupla yapıtlarını kaleme alırlar. Toplumda cereyan eden olumsuzlukları mizahi bir üslupla hikâye eden pek çok yazar olsa da bunlardan pek azı nitelikli ve akılda kalıcı eserler yaratabilmişlerdir. Bu söz konusu başarılı yazarlardan biri de İvan İvanoviç İllarionov’dur. Edebiyat çevrelerince Çuvaş edebiyatının önemli nesir ustaları arasında gösterilen İllarionov’un -Çuvaş nesrinde daha çok bilinen adıyla İvan Muçi- satirik bir kalem olarak mizah ve hiciv unsurlarını yoğun biçimde kullandığı hikâyeleri geniş kitlelerce okunmuş, büyük beğeni kazanmıştır. Masal, fıkra, deneme gibi türlerde de eserler veren İvan Muçi’nin hiciv ve mizahla örülmüş hikâyelerinin ana konusu eski ve yeni toplumsal anlayışın karşılaştırılmasıdır. Özellikle Sovyet ihtilali öncesinde Çarlık Rusyası topraklarında yaşayan insanların cehaleti, batıl inançlarla şekillenmiş yaşamları yazarın eserlerinde komik bir şekilde okuyucuya aktarılır. Hikâyelerinde olayı ironik bir tavır takınan kahraman anlatıcının açıklayıcı ve betimleyici üslubuyla aktaran Muçi’nin eserlerinin karakteristik yönlerinden birisi ise halk edebiyatının zengin dünyasından sık sık yararlanılmasıdır. Bu şekilde kaleme aldığı çok sayıda eseri olan yazarın Tĕşmĕş Çĭpti [Hurafe Çuvalı] adlı hikâyesi ise en beğenilen edebî yaratmalarından biri olarak öne çıkar. Çuvaş halk kültürünün derin izlerini taşıyan bu eserde toplumda var olan batıl inançlar Uhlivan ve Ukahvi adlı karı kocanın yaşamlarından alınan kesitlerle okuyucuya sunulur. Bu çalışma, temel olarak İvan Muçi’nin Tĕşmĕş Çĭpti [Hurafe Çuvalı] adlı hikâyesinde yer alan Çuvaş halk kültürüne ait unsurların belirlenmesi ile ilgilenmektedir. Tespit edilen kültürel ögelerin kendi aralarındaki ilgi ve yaklaşıklık durumuna göre sınıflandırılacağı yazıda; yazarın söz konusu kültürel birikimi eserinde ne şekilde ve hangi amaçlarla kullandığı, hikâyenin yazıldığı dönemdeki politik durum ve sanat anlayışı çerçevesinde değerlendirilmiştir.

Çağdaş Rusya'da tarihçiler ve toplumbilimciler tarih araştırmalarını bir ülkenin ya da bölgenin gelişmesinin kültür ve uygarlıkla ilgili yönleri üzerinde yoğunlaştırmaktadır. Ancak, her uygarlığın, bir bütün olarak, insan uygarlığının evrensel tarihsel sürecinin ve gelişmesinin özel bir durumundan başka bir şey olmadığını unutmamak gerekir.

N. İ. Zolotnitskiy ve İ. Ya. Yakovlev’in çalışmaları ile 19. yüzyılın ikinci yarısında şekillenmeye başlayan Çuvaş edebiyat dili, Simbirsk Çuvaş Öğretmen Okulundan yetişen isimlerin eserleri ile gelişimini sürdürmüş, Sovyet döneminde ise yetenekli yazar ve şairlerin yapıtları ile olgunlaşmıştır. Bu yazıda, Çuvaş yazı dilinin gelişiminde ve olgunlaşmasında büyük katkısı bulunan yazarlardan İlpek Mikulayi ve edebî faaliyetleri tanıtılmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimler: Çuvaş Edebiyatı, Çuvaş Türkçesi, İlpek Mikulayi (Nikolay Filippoviç İlbekov). Abstract: Chuvash literary language which began to be formed in the second half of the 19th century, with the studies of N. İ. Zolotnitskiy and İ. Ya. Yakovlev, continued its development with the works of figures who grew from Simbirsk Chuvash Teachers’ School, and matured with works of talented authors and poets in the Soviet era. In this article, İlpek Mikulayi, one of the authors who have big contributions in devolopment and maturation of Chuvash literary language, and his literary works will be introduced. Key Words: Chuvash Literature, Chuvash Turkish, Ilpek Mikulayi (Nikolay Filippovich Ilbekov).

A n k a r a < B a h a r > 2 0 1 2 T ü r k K ü l t ü r ü TÜRK KÜLTÜRÜ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ Türk Kültürü, hakemli yerel süreli yayındır. Türk Kültürü'nde yayımlanan makalelerin tamamı veya bir kısmı yayımcının yazılı izni olmadan herhangi bir yolla çoğaltılamaz. Yazıların fikrî sorumluluğu ve imlâ tercihi yazarlarına aittir.

Türk Dünyası Modernleşmesi: Türk Dünyası Roman ve Hikâye Sempozyumu Bildiri Kitabı (Editör: Doç. Dr. Yılmaz Özkaya), 2023

Ege Üniversitesi Üst Yayın Komisyonu'nun 21.12.2023 tarih ve 06/04 sayılı kararı ile basılmıştır. Eserin bilim, dil ve her türlü sorumluluğu yazarına/editörüne aittir. © Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi'ne aittir. Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz. Ancak kaynak olarak gösterilebilir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: