Η ειρωνεία στην ποίηση και η περίπτωση του Σταύρου Καμπάδαη

2006

2021

Το διττό ερώτημα που βρίσκεται στη βάση του προβληματισμού της παρούσας διδακτορικής διατριβής διαφαίνεται ήδη από τον τίτλο της. Προς διερεύνηση τίθενται η ποιητική θεωρία του Γιάννη Μ. Αποστολάκη (1886-1947), του πρώτου καθηγητή στην έδρα της «Νεώτερης Ελληνικής Φιλολογίας» του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, της οποίας οι βασικές θέσεις είναι εγκατεσπαρμένες σε πολλά σημεία των κειμένων του, καθώς και η εφαρμογή αυτής της θεωρίας, ώστε να κριθούν ποιητικά έργα αλλά και κριτικές προσεγγίσεις των συγκεκριμένων ποιητικών έργων. Ως προέκταση της βασικής υπόθεσης εργασίας τίθεται και η διακρίβωση ορισμένων ιχνών της κριτικής πρόσληψης των θέσεων του Αποστολάκη, καθώς και πλευρές της καθηγεσίας του, ώστε να προσεγγιστεί επαρκέστερα ο θεωρητικός λόγος και η κριτική του πρακτική. Το χρονικό άνυσμα της εργασίας εκκινεί από τα πρώιμα κείμενα στον Νουμά (1904) και φτάνει ως το 2019 με την αφιέρωση στο πρόσωπό του της Ημερίδας από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων υπό τον κύκλο «Πρόσωπα άξια τιμή...

Peri Istorias

Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 2006

Ένα από τα πιο κλασικά τεστ της αρχαίας, τραγικής μας ποίησης διδάσκεται μέσα από το βιβλίο της Γλώσσας στην Στ ́ τάξη του Δημοτικού Σχολείου. Η εξάλειψη της κεντρικής του έννοιας, η αδύναμη μετάφραση καθώς και η λανθασμένη ερμηνεία του κειμένου στο Βιβλίο του Δασκάλου αλλάζουν δραματικά τις σκέψεις του ποιητή και τις κάνουν να μοιάζουν με καινοτόμες ιδεολογικές απόψεις που κατακλύζονται από το ανθρωπολογικό ήθος κυριαρχίας. πάνω στη φύση και μη οικολογικά στερεότυπα. Σε αυτό το έργο παρουσιάζεται μια διαφορετική προσέγγιση. Το κείμενο αποκαθιστά τη σκέψη του ποιητή και τονίζει τις γόνιμες ιδέες και την επικαιρότητά της σε σχέση με προβλήματα τεχνικής, γνώσης του ανθρώπου και οικολογίας. Αυτή η ανάλυση θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, ενόψει της συγγραφής του νέου Βιβλίου Μαθητή.

2017

Στόχος της διατριβής είναι η ανάδειξη της έννοιας του ανοίκειου ως επίκεντρου της κινηματογραφικής ποιητικής του Andrei Tarkovsky. Μέσα από τη λεπτομερή ανάλυση παραδειγματικών σκηνών από το έργο του σκηνοθέτη διερευνώνται οι τρόποι με τους οποίους η χρήση συγκεκριμένων κινηματογραφικών μηχανισμών δίνει τη δυνατότητα σε ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά του ανοίκειου να λάβουν χωρική έκφραση. Εξετάζοντας τη φροϋδική έννοια του ανοίκειου μέσα από το πρίσμα της ανοικείωσης των Ρώσων φορμαλιστών και της μεταγενέστερης νεοφορμαλιστικής κινηματογραφικής θεωρίας, η μέθοδος που ακολουθεί η προκειμένη έρευνα για την ανάλυση των ταινιών του Tarkovsky εστιάζει στη συστηματική εξέταση των ενδοκινηματογραφικών/μορφολογικών στοιχείων που τις συγκροτούν. Μέσω της ανάλυσης συγκεκριμένων κινηματογραφικών τεχνικών που αφορούν στην αφήγηση και στο στιλ των προς ανάλυση ταινιών, εντοπίζονται οι μηχανισμοί εκείνοι που λειτουργούν ως φορείς ανοικείωσης. Σύμφωνα με τους μηχανισμούς αυτούς περιγράφονται οκτώ διαφορετικές χωρικότητες που παράγουν την αίσθηση του ανοίκειου και βάσει αυτών εξετάζονται οι πέντε τελευταίες ταινίες του Andrei Tarkovsky: Solaris (1972), Καθρέπτης (1975) , Stalker (1979), Νοσταλγία (1983) και Θυσία (1986). Συνδυάζοντας στοιχεία από τη ρεαλιστική κινηματογραφική θεωρία με θέσεις από τον πρώιμο ρώσικο φορμαλισμό και τους σοβιετικούς θεωρητικούς του μοντάζ (κυρίως το έργο του Sergei Eisenstein), υποστηρίζεται ότι ο Tarkovsky υιοθετεί μια ανοίκεια φιλμική γραφή, η οποία από τη μια μεριά φέρει σημαντικές δομικές ομοιότητες με τους φροϋδικούς μηχανισμούς του ονείρου και από την άλλη μεριά στοχεύει στην ακριβή κινηματογραφική απόδοση της πραγματικότητας. Μιας κινηματογραφικής απόδοσης που δεν θεωρεί όμως την πραγματικότητα ως κάτι δεδομένο, αλλά ως κάτι που είναι οικείο και ταυτόχρονα ξένο. Το έργο του Tarkovsky διανοίγει νέες πιθανότητες για τον κινηματογραφικό ρεαλισμό και κατ' επέκταση προτείνει καινούργιους τρόπους αναπαράστασης της πραγματικότητας. Έτσι, μέσα από την ανοικείωση των παγιωμένων τρόπων αντίληψης της υλικής πραγματικότητας, αναδιαμορφώνεται τελικά και η σχέση του θεατή με το πραγματικό.

Επιστήμη και Κοινωνία: Επιθεώρηση Πολιτικής και Ηθικής Θεωρίας, 2016

2001

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΕΧΟΥΝ ΕΝΤΟΠΙΣΤΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙ. Κ.Ε. ΜΕΛΕΤΕΣ ΤΩΝ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΤΑΒΟΛΩΝ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΠΡΟΚΑΛΕΣΑΝ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΠΑΓΕΤΩΔΟΥΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (ΔΗΛ. ΠΕΡΙΠΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 19450 Π.Χ. Κ.Ε.), ΑΠΕΚΑΛΥΨΑΝ ΟΤΙ ΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑΝ ΣΤΟ ΒΟΡΕΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΗΤΑΝ ΑΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΜΟΝΙΜΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΡΚΟΥΣΗΣ ΤΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΧΑΛΚΟΚΡΑΤΙΑΣ. ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ (ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ 1994-1997) ΣΤΟ ΝΟΤΙΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ, ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ, ΕΦΕΡΑΝ ΣΤΟ ΦΩΣ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΧΡΟΝΟΛΟΓΟΥΜΕΝΑ ΣΕ ΕΠΤΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ. ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΕ ΑΥΤΑ ΞΕΧΩΡΙΖΟΥΝ ΠΟΛΥΑΡΙΘΜΑ ΚΕΡΑΜΙΚΑ, ΛΙΘΙΝΑ ΚΑΙ ΟΣΤΡΕΪΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ, ΜΑΡΜΑΡΙΝΟ ΕΙΔΩΛΙΟ, ΠΕΡΙΑΠΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΡΓΥΡΑ, ΟΣΤΡΕΪΝΑ ΚΑΙ ΛΙΘΙΝΑ ΜΙΚΡΟΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΝΟΥΝ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΛΑΝΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΚΡΙΖΑ ΣΤΙΛΒΩΤΗ, ΤΗΝ ΑΜΑΥΡΟΧΡΩΜΗ, ΤΗ ΔΙΧΡΩΜΗ ΓΡΑΠΤΗ, ΤΗΝ ΕΡΥΘΡΗ ΣΕ ΥΠΟΛΕΥΚΟ ΠΕΔΙΟ, ΤΗΝ ΕΡΥΘΡΗ ΣΤΤ...

Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 2011

Διδακτορική Διατριβή [Doctaral thesis], Πάντειο Πανεπιστήμιο , 1997

his thesis is concerned the social construction and culture of special social pockets that clustered on the urban fringe around activities of prostitution and leisure in the first half of the 20th century. This area of study is explored from the perspective of interpretive sociology and cultural anthropology based on the ethnographic example of the Lakkos, a space of differentiated social organization associated with a value system and codes of behaviour that deviate from the conventional norms of respectable society. The study explores scattered traces of urban popular culture and presents a local version of the rebetiko in a city for which are no reports of the existence of such subcultural formations. The social world of Lakkos is constituted in a particular socio-historical context, in a time when Heraklion is changing, its social organisation is transforming and the patterns of cultural behaviour and social relations are changing. The factual material on which the interpretive schemes of the study are structured comes from field research in Heraklion, Crete from March 1993 to June 1995 and consists of biographies (life stories of elderly people who were involved in the activities of the pit in the past), ethnographic observations, historiographic material, unedited texts from newspapers and magazines of the time and information from archival sources. The analysis focuses on biographical discourse and the way subjects negotiate their social conditions of existence. The biographical flashbacks, memories of subjects imbued with present purposes, are analyzed as narrative practises that constitute a social poetics for the world of Lakkos. Within the historiographical axis, unedited written sources are analyzed, the attitudes of the state apparatus and scholarly judgements on the idiosyncratic social pocket are investigated and an attempt is made to reconstruct the temporal transformation of the city in a period of rapid changes (the constructions Autonomous Crete State, the arrival of Asia Minor refuges, etc.). Περίληψη στα Ελληνικά Η διατριβή αυτή αφορά την κοινωνική συγκρότηση και το πολιτισμικό περιεχόμενο ιδιαίτερων κοινωνικών νησίδων που συστήνονται στις παρυφές της πόλης γύρω από δραστηριότητες αγοραίου έρωτα και πρακτικών ελεύθερου χρόνου στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Αυτό το πεδίο μελέτης, διερευνάται από την σκοπιά της ερμηνευτικής κοινωνιολογίας και της πολιτισμικής ανθρωπολογίας με βάση το εθνογραφικό παράδειγμα του Λάκκου, ενός χώρου διαφορικής κοινωνικής οργάνωσης συνδεδεμένου με ένα αξιακό σύστημα και κώδικες συμπεριφοράς που παρεκκλίνουν από του συμβατικούς κανόνες της ευυπόληπτης κοινωνίας. Η μελέτη καταγράφει διάσπαρτα ίχνη του αστικού λαϊκού πολιτισμού και παρουσιάζει μια τοπική εκδοχή του ρεμπέτικου σε μια πόλη για την οποία απουσιάζουν οι αναφορές για την ύπαρξη τέτοιων υποπολιτισμικών μορφωμάτων. Ο κοινωνικός κόσμος του Λάκκου συγκροτείται σε ένα καθορισμένο κοινωνικό-ιστορικό πλαίσιο, σε μια περίοδο κατά την οποία το Ηράκλειο μετασχηματίζεται, αλλάζει η κοινωνική του οργάνωση και μεταβάλλονται τα πρότυπα πολιτισμικής συμπεριφοράς και κοινωνικών σχέσεων. Το πραγματολογικό υλικό πάνω στο οποίο δομούνται τα ερμηνευτικά σχήματα της εργασίας προέρχεται από έρευνα πεδίου στο Ηράκλειο Κρήτης από τον Μάρτιο του 1993 έως τον Ιούνιο του 1995 και απαρτίζεται από βιογραφίες (ιστορίες ζωής ηλικιωμένων ατόμων που είχαν εμπλακεί στο παρελθόν σε δραστηριότητες του Λάκκου), εθνογραφικές παρατηρήσεις, ιστοριογραφικό υλικό, αποδελτιωμένα κείμενα εφημερίδων και περιοδικών της εποχής και πληροφορίες αρχειακών πηγών. Η ανάλυση επικεντρώνεται στον βιογραφικό λόγο και στον τρόπο με τον οποίο τα υποκείμενα διαπραγματεύονται τις κοινωνικές συνθήκες ύπαρξης τους. Οι βιογραφικές αναδρομές, μνήμες ανθρώπων διαποτισμένες από παροντικές στοχοθεσίες, αναλύονται ως αφηγηματικές πρακτικές που συγκροτούν μια κοινωνική ποιητική για τον κόσμο του Λάκκου και της μαγκιάς. Στο πλαίσιο του ιστοριογραφικού άξονα αναλύονται ως προς τα ιδεολογικά και κοινωνικά τους συμφραζόμενα, αποδελτιωμένες γραπτές πηγές, διερευνώνται στάσεις του κρατικού μηχανισμού και λόγιες εκφορές κρίσεων για την ιδιότυπη κοινωνική νησίδα και επιχειρείται η ανασύσταση του χρονικού του μετασχηματισμού της πόλης σε μια περίοδο ραγδαίων μεταβολών (Κρητική Πολιτεία, είσοδος προσφύγων κτλ.).

Πρακτικά ΣΤ΄ Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Νεοελληνικών Σπουδών της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών: Ο ελληνικός κόσμος σε περιόδους κρίσης και ανάκαμψης, 1204-2018, τ. Β΄, Ε.Ε.Ν.Σ., Αθήνα 2020, σ. 357-380, 2020