SUIFD14__Motiflerin Dili-Mustafa Yıldırım (p227-270)

EVLİYÂ ÇELEBİ SEYAHATNÂMESİ’NDE MOTİFLER - Motif’s in Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 2017

ÖZ Menkıbeler sözlü ve yazılı olarak; anlatma geleneği içerisinde yahut eserler vasıtasıyla asırlar boyu kuşaktan kuşağa iletilen, tıpkı diğer türler gibi halk muhayyilesinde gelişmiş, onun kültürünü yansıtmada başlangıçtan beri taşıyıcı unsur olmuştur. Halkın dini inancını, inanmalarını içerisinde barındırmış, bu da ona farklı ve kutsal sayılan bir statü kazandırmıştır; zira onun bünyesinde taşıdığı kahramanlar yaşamış ve vefatlarından sonra dahi halkın kutsal sayıp değer verdiği kişiler olmuştur. Sosyolojik işlevi açısından da önem arz eden söz konusu mahsuller, toplumdaki aksaklıkları veya bozuklukları, genel olarak veli adını verdiğimiz şahısların gösterdiği bir takım kerametler ile toplumun kutsalları aracılığıyla, insanları etki altına almak suretiyle düzeltmekte; onların yer yer bulunan kabirleri ve bu kabirler etrafında teşekkül eden anlatıları ise, kutsalların ve ahlaki bir takım değerlerin unutulmasını engellemekte, yeni nesillere dini ve örfi değerlerin aktarımını sağlayarak toplum üzerinde kontrol mekanizması kurmaktadır. Gezilen, görülen yahut duyulan mekânların resmedildiği zengin kültür hazineleri ise seyyahlar vasıtasıyla kaleme alınan seyahatnâme adlı eserlerdir. Çalışmamamıza kaynaklık edecek olan Evliya Çelebi Seyahatnâmesi edebi mahsullerin birçoğunu barındıran, menkıbe açısından da menâkıbnâme sayılabilecek kadar kapsamlı, çok geniş bir coğrafyayı içine alan bir kaynaktır. Bu makalede, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde tespit edip inceleme şansı bulduğumuz menkıbeler, Anadolu sahası özelinde, Ahmet Yaşar Ocak’ın menâkıbnâmeler ile ilgili motif tasnifinden hareketle irdelenecektir. Anahtar kelimeler: menkıbe, Evliya Çelebi, Seyahatnâme, efsane, motif. ABSTRACT Menkıbe (religious anecdotes), inherited from generation to generation within oral literary tradition, just like other literary productions, bloomed in public imagination and became a dominant element in reflecting the culture. It contained people's religious beliefs and faith; and thus, attained a sacred status. This is due to the fact that the heroes were real life figures and conserved their high esteem even after their deaths. Having sociological functions, the literary products in question correct the disruption and disorder within a society with the help of wonders demonstrated by 'veli' (the patrons). In addition, the narratives forming around their tombs distributed in separate places prevent sacred and moral set of values to be forgotten and ensure a kind of control mechanism over the society by transferring religious and traditional values to new generation. On the other hand, travelogues are the rich cultural treasures, written by travelers, depicting the visual and spatial qualities of places visited. Evliya Celebi Seyahatnamesi (Travelogues) forms the main source of this paper in that its content covers a vast area to be also considered as religious anecdote. In this article, the anecdotes, specific to Anatolia region, detected and reviewed in Evliya Celebi Travelogue will be analyzed in detail with reference to Ahmet Yasar Ocak's classification of motifs. Key words: religious anecdotes, Evliya Çelebi, book of travels, legend, motifs.

Kıyamet gününde Allah Teâlâ şöyle buyurur: 'Ey insanlar! Ben sizin için bir nesep tayin etmiştim, ancak siz kendiniz için başka bir nesep tayin ettiniz. Yanımda en şerefliniz, en müttakiniz olsun istedim; siz ise 'falan oğlu filan, falancadan daha değerlidir' dediniz. Bugün tayin etmiş olduğum nesebi yücelttim, sizin kendinize uygun gördüğünüz nesebi ise alçalttım. Dikkat edin! Benim gerçek dostlarım, müttakilerdir." 1

This article deals with the modern English teologians, and while doing so, it divides them into two groups. The first group includes the theologians who are interested in the British Theology through history and the second group includes the theologians who are interested in the British Theology through philosophy. Under the title Theology Through History, there are P. T.

In the Islamic terminology, "adatullah" or "sunnatullah" that governs the material world and according to al-Qur'an, forms the social life and also seem contiuning and repeated are the rules of Allah. The extraordinary events happen as a result of changes in these rules made by Allah. The extraordinary events are divided into two parts: the first part is the unreligious ones such as s#hr (magic), sha'badha and kahana. The second part is the religious ones such as mu'jiza(miracle), irkhas(a marvellous event created by God to indicate the prophethood of the prophets), karamat(a marveellous event showed by a saint"wali" with the permisson of God), istidraj/makr(a marvellous event created by God to increase the punishment of the sinners or the unbelievers on their requests), and ihanat/khidhlan( a marvellous event created by God to punish the sinners and the unbelievers on the cont rary of their requests).