EL-MEDÂRİS DERGİSİNDE EDEBÎ MUHTEVA

ÖZ Bedîü'z-Zamân el-Hemedânî'nin (ö. 398/1008) Makâmât, veya meclisler (mecâlis) adlı eseri, klasik Arap edebiyatının şaheserlerinden birini temsil etmek-tedir. Hemedânî'nin Makâmât'ına bilimsel yaklaşımların çoğu, onun orijini so-rununa hasredilmiştir. Bilim adamları, aynı zamanda, bu makâmelerin bazısı-nın edebî bir câzibeye sahip olduğu gerçeğini kaydetmekte; ne var ki bu câzibenin tam tabiatını araştırmamaktadırlar. Bu itibarla, en sık bir şekilde seçilen makâ-melerden biri de, " el-Makâmetü'l-Medîriyye " dir. Bu makâme, derleme açısından öteki bir çok makâmeden önemli noktalarda farklılık arzetmektedir. Bu çalışma, söz konusu meselelerin birbiriyle ilintili olduğunu gösterecektir. el-Makâmetü'l-Medîriyye'nin câzibesinin tahlili, bu özel parçanın öteki makâmelerle ilişkisini araştırmak suretiyle Hemedânî'nin metninde makâmeler mecmuasındaki pozis-yonunun değerini ortaya koyacaktır. İlaveten câzibe ve metinsel ilişki problemleri, seleflerinin problemleriyle ilintilidir; çünkü bu makâmenin bir çok câzibesi, daha önce var olan edebî rollerin, tekniklerin ve durumların yaratıcı kullanımından ortaya çıkmaktadır. ABSTRACT MAQĀMĀT AND ADAB " AL-MAQĀMA AL-MADĪRIYYE " OF AL-HAMADHĀNĪ The Maqāmāt, or Assemblies, of Badī'az-Zamān al-Hamadhānī (d. 398/1008) represents one of the masterpieces of classical Arabic literature. Much of the scholarly attention paid to the Maqāmāt of al-Hamadhānī has been devoted to the question of origin. Scholars have noted that some of these

Ali Emîrî Efendi, Diyarbakır'ın şehir tarihi açısından çok önemli bilgileri ihtiva eden Mir'âtü'l-Fevâ'id fî Terâcimi Meşâhiri Âmid adlı eserini H 1293 / M 1876-77 yılında henüz on yedi yaşındayken yazmaya başlamıştır. O, medeniyet ve kültür tarihine ışık tutacak tarzda tasarladığı bu eserin mukaddimesinde Diyarbakır'da bulunan tarihî yapıları, camileri, medreseleri ve bu yapıların süslemelerinde kullanılan sanatları, kim tarafından ve ne zaman imar edildiğini ayrıntılı bir şekilde kaleme almıştır. Mukaddimede eseri yazma sürecini de anlatan Ali Emîrî Efendi, Diyarbakır'da yetişen âlimler, şairler, yazarlar, şeyhler ve idareciler gibi meşhur şahsiyetlerin isimlerini zikretmiş ve yeri geldikçe hal tercümeleri, eserleri, kitapları hakkında çeşitli bilgiler vermiştir. Ali Emîrî Efendi, eserinde Mardin, Cizre gibi yakın çevrede bulunan medreselerden ve müderrislerinden de söz etmiştir. Bu eserde ayrıca Diyarbakır'da yetişen veya Diyarbakırlı olmadığı halde orada ikamet eden yüzden fazla meşhur şahsiyetin biyografilerini de kaleme almıştır.

Medresetü'l-Kudat, eğitim sistemi ve adliye teşkilatı içerisindeki daralmış bulunan şer'i hukuk alanının bir şekilde eski günlerine tekrar kavuşması için yapılan son hamledir. Bu hamlenin ve değişimin Cumhuriyet dönemi hukuk sistemine ve din eğitimine etkileri olduğu varsayılmaktadır. Okulun hizmet verdiği 70 yıllık eğitim döneminin (1855 -1924) araştırılması, Tanzimat sonrası yüksek din eğitimi ve şer'i hukuk eğitiminin geçirdiği evreleri anlamak açısından önemlidir. Bu çalışma; XIX. Yüzyılın ikinci yarısı ile XX. Yüzyılın ilk çeyreği çerçevesinde, Muallimhane-i Nüvvab olarak başlayan daha sonra Mekteb-i Nüvvab, Mekteb-i Kudat ve son olarak Medresetü'l-Kudat ismini almış bulunan hukuk eğitim kurumunun geçirdiği evrelerin tarihlendirilmesindeki problemler üzerindedir. Makalemizin temel veri kaynağını, İstanbul Müftülüğü Meşihat Arşivi'nde bulunup daha sonra Osmanlı Arşivi'ne devredilen Meclis-i İntihab-ı Hükkam-ı Şer' (Şer'î Hakimler Yüksek Kurulu) iii defterleri oluşturmaktadır. Konu ile alakalı İlmiye salnamesi ve telif eserler, arşiv belgelerine dayanılarak yeniden gözden geçirilmiş ve bazı bilgilerin yanlış olduğu kanaatine varılmıştır. Bu eserlerden yararlanılarak yazılan ilk dönem telif eserler ve bunları kaynak göstererek yazılan tez ve makalelerde de aynı yanlışların tekrar edildiği gözlemlenmiş ve konu ile alakalı ulaşılan veriler paylaşılmıştır.

Günümüz hadis eğitiminde tarihî tecrübenin göz ardı edilmesi düşünülemez. Genel olarak hadis tarihine bakıldığında bölgesel tecrübelerin, toplumsal ihtiyaçların veya eğitim-öğretim sürecinin şekillendirdiği bir hadis okuması karşımıza çıkmaktadır. Bu ihtiyaç derleme-cem-ihtisar-şerh-talik gibi birçok telif tarzını da beraberinde getirmiştir. Bu çalışma, tarihî bir konuma sahip olan Mişkâtü'l-Mesâbîh'in hadis okumaları açısından avantajlı bazı yönlerine temas etmektedir. Buna göre metin, literatürde yer alan rivayetleri bir bütün halinde görmeye imkân sağlamanın yanında hadis kaynaklarının büyük bir çoğunluğunun içeriğini de bünyesine dâhil etmiştir. Aynı zamanda temel usul ıstılahlarına yer veren kitap, bir "hadis usûlü" pratiği yapmaya da imkân sağlamaktadır. Metin içinde yer alan bazı râvilere dair açıklamalar ve bir nevi hadis şerhi olan küçük notlar da kitabı kıymetli hale getirmektedir. Özellikle bir konudaki ana rivayetleri ihtilafları da görebilecek şekilde sıralaması fıkhî-kelâmî yorumlara imkân sağlamaktadır. Elinizdeki makale Mişkâtü'l-Mesâbîh'in tedris metni olarak tercih edilmesini gerekli kılan bazı unsurlar üzerine yoğunlaşmaktadır.

e Şarkiyat

FARABİ

Tablet Kitabevi, 2023

Bu kitabın tamamı ya da bir kısmı yazarların izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çogaltılamaz, yayı nlanamaz depolanamaz. Bu kitaptaki bilgilerin her türlü sorumlulu u yazar na aittir Yay nevi Serti ka No: 46644

Türk Maarif Ansiklopedisi, 2024

Kadı/naib yetiştiren Mekteb-i Kudat'ın devamı olan modern medrese/mektep. İlhami YURDAKUL Medresetü'l-kudât 1914'te kadı/nâip yetiştirmek üzere kuruldu. Medresetü'l-kudât Nizamname Layihası otuz nüsha basılarak 11 Ekim 1913 tarihinde Şeyhülislam Esad Efendi tarafından sadarete sunulan tezkire ile beraber Şûrâ-yı Devlet'te müzakeresi için arzedildi. Bu matbu nüsha üzerinde Tanzimat Dairesi'nde ve Şûrâ-yı Devlet'te yapılan müzakere ve tashihler neticesinde düzenlemeye son hali verildi. 30 Aralık 1913 tarihinde Takvîm-i Vekâyi'de neşredilerek düzenleme 3 Ocak 1914'te yürürlüğe girdi. Buna göre şer'î hâkimlere ve müslüman talebeye mahsus olan Medresetü'l-kudât bir müdür, bir müdür muavini, bir kâtip ve ihtiyaç kadar mubassır ve odacı ile idare olunacaktı. Muallimler, Me'mûrîn-i İlmiye İntihap Encümeni'nin arzı üzerine şeyhülislam tarafından atanacak, ders programına ve saatlerine uyacak, talebenin adaba aykırı davranışları olursa nasihat edecek, bu çare olmazsa cezalandırılması yoluna gidilecekti. Muallimlerden özürsüz olarak ders yapmayanların maaşlarından günlük kesinti yapılacak, ayda iki defa maaş kesintisi cezası alanlar ise müstafi sayılacak ve yerine başka bir muallim atanacaktı. Medresetü'l-kudât'a yirmi yaşından büyük ve otuz beş yaşından küçük, ehliyet ve iyi hal sahibi, cinayet ve yaralama gibi büyük suçlara karışmayan kişiler kayıt yaptırabilecekti. Adayların giriş imtihanından da tam puanın yarısından fazla bir puan alması gerekiyordu. Beşinci sınıf derecesindeki nâipler, giriş imtihanından ve derslerden bir defaya mahsus muaf tutularak mezuniyet imtihanına girebileceklerdi. Medreseye giriş imtihanının tarihi gazetelerde ilan olunacak ve ders vekilinin riyasetinde muallimlerden seçilen hey'et-i tâlimiye nezaretinde sarf, nahiv, vaz', mantık, belagat, usûl-ı fıkıh, akait, kelam, hüsnühat, kitabet, târîh-i İslam ve Osmânî, Coğrafya-yı Osmânî ve hesap derslerinden yazılı imtihan yapılacaktı. Geçerli bir mazereti olmadan bir ayda üç defa ders devamsızlığı olan talebe müdür tarafından uyarılacak, ikinci ayda azarlanacak, üçüncü ayda ise imtihana alınmayarak talebeye sınıf tekrarı yaptırılacaktı. Medresede edebe ve nizama aykırı davranan talebe, ilkinde uyarılacak, ikincisinde azarlanacak, üçüncüsünde ise kaydı silinecekti. Her eğitim öğretim yılı sonunda talebeler o yıl okudukları derslerden imtihan olacaklardı. Her ders için beşer soru sorulacak ve talebe toplam on puan alacaktı. Sınıf geçmek için not ortalamasının altının üstünde olması gerekirdi. Ortalaması altı puanın üstünde olup bir dersten dörtten aşağı puan alan veya geçerli bir mazeret sebebiyle imtihana giremeyen talebe için ikmal imtihanı yapılacaktı. Derslerden dokuz puan alan talebe "aliyyülâlâ", sekiz puan alanlar "âlâ" ve altı puan alanlar "karîbülâlâ" derecesiyle mezuniyet ruûsu alacaktı. Mezuniyet ruûsu almaya hak kazanan talebenin derecelerinin yazılı ruûsları, müdür ve hey'et-i tâlimiye tarafından mühürlenecek, Encümen-i İntihap Me'mûrîn-i

ASIRLIK İLİM VE İRFAN OCAĞI: NÜVVÂB, 2023

Beş asır Osmanlı Devleti egemenliğinde kalan Bulgaristan, en son bağımsız olan Balkan devletidir. 1878 yılında kısmen, 1908’de ise tam bağımsız hale gelen Bulgaristan, Evliya Çelebi’nin 50’yi aşkın medresesinden söz ettiği ülkedir. 1913 yılında (Başmüftü Süleyman Faik Efendi’nin gayretiyle) Osmanlı İmparatorluğu ile Bulgaristan Çarlığı arasında İstanbul’da Talat Paşa tarafından imzalanan protokolle Medresetü’n- Nüvvâb kurulması kararlaştırılmıştır. Maalesef bu protokol, I. Dünya Savaşı sebebiyle daha ileriki yıllarda gerçekleşmiştir. Başmüftülerin yerine getirmesi gereken görevler arasında yer alan okul açma görevi, 1922’de neşet bulmuştur. Bu araştırmada Medresetü’n-Nüvvâb’larda okutulan din dersi müfredatları ve içerikleri ele alınacaktır. Ayrıca mezun öğrencilerin Bulgaristan’daki Müslümanların sosyo-kültürel hayatına ve Türkiye’nin din eğitimi tecrübesine etkisine değinilecektir. Ahmed Davudoğlu’nun Ölüm Daha Güzeldi, İsmail Cambazov’un Beşiğim ve Eşiğim, Osman Kılıç’ın Kader Kurbanı, Ali Öztürk’ün Bulgaristan’dan Türkiye’ye Rumeli’den Bursa’ya Hayatım Hatıratım vb. yayınlar Bulgaristan’daki Müslümanların yaşamlarına etkisi açısından Medresetü’n-Nüvvâb hakkında pek çok doneyi barındıran eserlerdir. Sözlü tarihin yazılı hale gelmesi açısından önem taşıyan bu hatıratlar Medresetü’n-Nüvvâb’ların bütüncül olarak anlaşılması adına önem arz edecektir. Hatırat kitaplarında yer alan mezkûr okullara dair bilgiler, konu hakkındaki akademik araştırmalarla da desteklenecektir