Fıkıh ve Özgürlükler Bağlamında İrtidad

Özet: İslam, kelime kökü itibariyle, bir yandan teslim olmayı, boyun bükmeyi ve itaati içerirken, di-ğer yandan bu kavramları tek bir varlığa, Allah'a yönlendirerek zorunlu olarak özgürlüğü de bün-yesinde barındırır. Dolayısıyla İslam'da, insanlar için esas olan geniş anlamdaki bir din hürriyetin-den bahsetmek mümkündür. Ancak bu özgürlüğün bir takım kayıtlar içerdiğini ve sınırsız olmadı-ğını da belirtmek gerekir. Kişi dinini seçerken tam bir özgürlüğe sahip iken, onu hayata aksettirir-ken, kendi hakkına karşı başka hakların da devreye girmesiyle, bir takım kayıtlarla sınırlıdır. İslam Dini'nden dönenin (mürted) dinin bu özgür ve sınırlı kısımlarından hangisinde konumlandığı, orta-da işlenmiş bir suçun var olup olmadığı, varsa hangi müeyyideyi gerektirdiği tarih içerisinde büyük bir tartışma konusu olmuştur. Çalışmamız, bu tür tartışmalara konu olmuş mürtedin, kendisine at-fedilmiş bir takım suç ve nitelemeleri hak edip etmediğini İslam'ın din hürriyetine verdiği önem çerçevesinde belirlemeye yöneliktir. Anahtar Kelimeler: Din hürriyeti, özgür irade, dinden dönme/irtidât/ridde, mürted. Abstract: The Freedom Of Changıng Relıgıon In The Context Of Relıgıous Freedom: Apostasy Islam, as the origin on one hand includes surrendering, submiting and obeying while on the other hand directing these concepts to a sole entity, Allah, it also compulsorily contains freedom. Therefore it is possible to mention in the wide meaning a "religion freedom" essential for people. However, it is necessary to emphasize that this freedom includes a number of recordings and that it is not limitless. While a person has a full freedom to choose his religion, when there are other rights against his own rights, he is limited by a number of recordings. When a person apostasy from Islam where this person is placed in the free and limited parts of religion, if there is a committed crime or not, and if there is; which sanction is needed has been a big topic to be discussed during history. Our study is related to define whether an apostate person who has become a subject of such discussions deserves a number of crimes and qualifications that are attributed to him around the framework of importance that Islam gives to religious freedom.

Özet Hukuki merkezileşme ile, kavramsal olarak, hukuk yaraucı ve hukuk uygulayıcı işlevlerin, yetki-lendirilmiş belli organiara bırakılması kastedilmektedir. Bir adem-i merkezi hukuk' düzeninde tüm işlevler o hukuk düzenine tabi bireyler tarafından gerçekleştirilir. İlkel hukuk düzenleri adem-i merkezi niteliktedir. Tarihi süreçte, hukuk uygulayıcı işievin hukuk yaraucı işlevi öncelediği, bir olgu olarak tespit edilebilmektedir. Bu çalışmada, hukukun merkezileşmesine ilişkin' k:rjterlere gö-re Cıklun konumu açıklığa kavuşnırulınaya çalışılmışur. anahtar kelimeler Fıkıh, Hukuk Düzeni, Merkezileşme, Adem-i Merkezilik Giriş H ukuk, toplumsal düzene duyulan ihtiyaçtan doğmuştur. Hukukun ortaya çıkışı, tarihl süreçte-şayet insanui bireysel yaşamından. söz edilebilirse-sosyalleşme (topluluk haline geçme) ve siyasi farklılaşma (yöneten-yönetilen aynşması) olgularından bağunsız değildir. Düzen fıkri, topluluk içinde çok sa-yıda· ilişkinin varlığına bağlı olduğu gibi, asgari düzeyde olsa bile, bir yetki kul-lanımını da zorunlu kılmaktadır. Bu tespit, düzenden yoksun bir toplumsal ya-şamın mümkün olamayacağı gerçeği yanında, toplumsal yaşamın kendiliğinden gerçekleşemeyeceğini de ifade etmektedir. Toplumsal yaşamın başladığı dönemden itibaren hukukun varlığından söz edilmesi, gerçekte, toplumsal düzeni sağlayan normatif yapıya ilişkin hukuk, din, ahlak, örf-adet ve görgü kurallan biçimindeki tasnifın geriye dönük olarak tüm tarihi sürece tatbik edilmesiyle mümkündür. Çünkü toplumsal düZeni sağ­ layan normatif yapının belirtilen biçimdeki tasnifıne oldukça geç dönemde ula-şılabilmiştir. Dolayısıyla, ilk insan toplumundan bu yana hukukun var olduğu söylendiğinde, toplumsal düzenin üzerine kurulduğu norrnatif yapının kastedil-diği unutulmamalıdır. İşte hukuki merkezileşme, hukukun oluşturulma ve uy-gulaİuna bakımından, belirtilen ortak normatif alandan aynlıp belli bir yetki ve usUle bağlanmak suretiyle kendi özel alanını teşkil etmesi sürecine ilişkin bir nitelemedir. Bu çalışmada hukukun merkezileşme yönünde geçirdiği gelişme

ÇALIŞKAN, Kamil, The Concepts of General ('Umûm) and Special (Khusûs) in The Principles and Methodology of Islamic Jurisprudence –In The Context of Vocables-, (Supervisor: Prof. Dr. Selahattin EROĞLU), Ankara University, 2017. VIII + 285 pages. In the thesis, the concepts of general and special are examined in the context of the Principles and Methodology of Islamic Jurispudence (usul al-fiqh). The approaches of the other sciences to the concepts have been dealth with in the thesis according to their relations to the main topic. The usage of the concepts in other contexts of usul al-fiqh has been excluded from the scope of the thesis. The basic aspects of the general and special concepts on vocables are also examined for further explanations of the concepts. The thesis comprises of an introduction and of two chapters. The introduction deals with the importance of the topic of the thesis, the restriction of the topic and the presentation of the topic. In the first chapter, the basic concepts which are necessary to understand the general and special concepts in a better way are introduced. In the second chapter, the approaches of Muslim scholars to the concepts have been treated with from different angles and one particular definition has been given for each of the concepts. Finally, the basic concrete aspects of the general and special concepts on vocables are discussed. Key Words: Vocable, Meaning, Wad‘, General (‘Umûm), Special (Khusûs)

Öz: Ahlâk ile fıkıh/hukuk, insanı insan hüviyetine kavuşturan ve birbirini tamam-layan iki değer alanıdır. Ahlâkla fıkıh arasındaki bu lâzimiyyet ilişkisinin, aynı şe-kilde fıkhı üreten aktif özneyi de kuşattığı veya kuşatması gerektiği, açık bir husus-tur. Bu denemede iki başlık altında bu ilişkinin diyânî ve metodolojik veçhelerine kısa değiniler yapılacaktır. Diyânî boyuttan kastımız, fakihin fıkıh faaliyetini sür-dürürken Yüce Allah ile olan misakına bağlılığı, kulluğu, âhiret kaygısı ve diğer insanlarla ilişkisiyle ilgili olan boyuttur. Metodolojik boyuttan maksadımız ise, fa-kihin fıkıh faaliyetini ilmî bir çerçevede sürdürürken göz önüne alması gereken ahlâkî ilkeler boyutudur. Anahtar Kelimeler: Fıkıh, fakih, ahlâk, hukuk, fıkıh etiği. Abstract: The imperative relationship between law and morality has always been emphasized by those who value the essence of law than its technique. Law is at the very least morality and in effect an ethical situation in which public authority is linked with material sanctions. A similar case can be produced vis-à-vis fiqh. Moreover, compared with other legal systems, fiqh has very much internalised morality by establishing a system based on morality since it leans on divine authority , includes otherworldly sanctions as well as worldly ones and encompasses all aspects of life both physical and metaphysical. Thus it can be said that morality and fiqh are two value fields enabling humanity to restore its true identity and completing each other. Needless to say, the necessary relationship between fiqh and morality similarly encompasses or ought to encompass the subject that pro-*

İfade özgürlüğünün, anakronik bir düzlemde parrhesia kavramının bir kırılması ya da kopuşu olarak okunma imkânı, bize düşünce tarihinde süreklilik-kopuş sorunsalını hatırlatır.

Book Chapter, Fıkhî Açıdan Finans ve Altın İşlemleri, Ensar, İstanbul 2012, 2012

Para ve faiz konuları tarih boyunca hukukçuların en fazla üzerinde durdukları hususlardandır. Kur’an borç faizini, onun borçluyu olduğu kadar alacaklıyı da zarara sokan özelliğiyle yasaklarken, Hz. Peygamber’in (as) ‘Altı Eşya Hadisi’ hadisi ise, insanoğlunun bilmediği alış-veriş faizi kavramını getirmiştir. İçeriği itibariyle Kur’an’da geçen borç faizini bile ihtiva eden bu hadisin muhteva ve derinliği, tartışma zenginliğinin yanı sıra, fazlalık faizi örneğinde olduğu gibi, yanlış yorumlara da yol açmaktadır. Faizin hangi mallarda ve hangi durumlarda cereyan ettiği konularında İslâm hukukçuları arasında ihtilaflar çıkmış; bu, faizde illet meselesini tartışma konusu haline getirmiştir. Bu çalışmada, esas olarak Hz. Peygamber’in (as) Altı Eşya Hadisi çerçevesinde kalmak üzere, fıkıh okullarının para ve faiz konuları üzerindeki tartışmalar ele alınarak, bu tartışmalardan günümüze bakan sonuçlar çıkarılmaya çalışılacak ve modern dönemde karşılaşılan farklı değerlendirmeler fıkhî çerçeve içinde analize tabi tutulacaktır. Çalışmada, faizin tanım ve kapsamı belirtildikten sonra Kur’an’da yer alan borç faizinin mahiyeti ve haram kılınma sebebine kısaca temas edilecektir. Sonrasında fıkıh okullarının altın ve gümüşün yanı sıra diğer dört faiz malında faizin illeti konusundaki görüşleri, paranın tarihî gelişim seyri ve iktisadî hayatta yaşanan gelişmeler ışığında değerlendirmeye tabi tutulacak, altın ticaretinin esasları belirlenecek ve İslâm’ın e-paraya nasıl yaklaştığına bakılacaktır. Fazlalık faizinin yasaklanma sebepleri incelenecek ve özellikle vadeli işlemlere ciddi sınırlama getiren Altı Eşya Hadisinin günümüze bakan yönlerine dikkat çekilecektir. // Anahtar kelimeler: Para, altın, gümüş, e-para, faiz, borç faizi, alış-veriş faizi, vade faizi, fazlalık faizi, faizde illet JEL Sınıflandırması: B59, E42, E49

Derginin yayın dili Türkçe-İngilizce-Arapça-Kürtçe'dir Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi EBSCO veri tabanında bulunmakla birlikte, İSAM tarafından indekslenmektedir.