Nedim'in Şiirlerinden Hareketle Damat İbrahim Paşa ve Faaliyetleri

KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA YERLİLİK, 2022

Nedîm [ö. 1143/1730], hayalinin kendisine açtığı yeni mâden sayesinde başkalarının hazinelerine heves etmeyip yeniliği ve yerliliği şiirlerine yansıtan, on sekizinci yüzyılın yepyeni bir sesidir. Kendine has üslûbuyla, yetişmiş olduğu kapalı ve gelenekçi yapıdan sıyrılıp, dilini tabiî haliyle şiirine yansıtmaya çalışmış ve bunda da başarılı olarak kendisinden sonra gelen şâirleri büyük ölçüde etkilemiştir. “Söyleyiş mükemmelliği, yerlilik arzusu ve şuh eda”nın esasını oluşturduğu Nedîmâne tarzının sahibidir. Klasik Türk Edebiyatı’nın İstanbul denilince akla ilk gelen şâiri Nedîm’dir. Onun divanında, hayalinin açtığı mâden içerisinde sayabileceğimiz yerli unsurlar önemli bir yer tutmaktadır. Bunların başında Nedîm’in hem gerçek hem de mecâzî anlamda yaşadığı İstanbul’un semtleri; saray, kasır, çeşme, köprü isimleri; lâleler, gemiler, adalar, câmiler gelmektedir. Yerli kelimeler ve terkipler, oyun isimleri, gündelik hayattan alınan deyimler de Nedîm’in dilinin zenginliklerindendir. Elinizdeki çalışmada incelemeye konu olan bütün bu ifadeler açıklandı; yer, bina, lâle isimleri hakkında bilgi verildi. Yerli unsurların geçtiği beyitlerin nesre çevirileri yapıldı.

Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları, 2023

Mevlânâ’nın Mesnevi’sinden başlayarak klasik Türk şiirinin mana ve hayal dünyasına giren “ney” imgesi şairlerce çok kez kullanılmıştır. Genellikle aşk ve ayrılık derdiyle gönlü yanık, bağrı delik deşik, yüzü sararmış âşığın sembolü olan ney, pek çok şiirde ayrılık ve hasret ile inleyişe işaret edecek şekilde yer almıştır. Lale Devri’nin şen ve şuh üslubuyla öne çıkan şairi Nedîm de bazı beyitlerinde ney imgesine yer vermiştir. Nedîm, bu beyitlerin ikisinde klasik Türk şiirinde yaygın olan dertli, gönlü yanan, feryat eden “ney” imgesini devam ettirmiştir. Ancak onun bazı şiirlerinde “ney”i şevk ile, gönül coşkunluğu ile ilişkilendirdiği görülür. Bu, Nedîm’in kendi üslubu ile de örtüşen, klasik Türk şiirinde ney imgesine getirilmiş özgün bir yorumdur. Nedîm Dîvânı’nda şairin “ney”i kalem ile ve şiirinin sesi ile örtüştürdüğü beyitlere de rastlanır. Bu çalışma; hüzün ve inleyiş ile özdeşleşmiş ney imgesinin Nedîm gibi şen ve şuh karakteri öne çıkan bir şairde nasıl işlendiğini göstermeyi amaçlamıştır. Neticede Nedîm, ney imgesini zaman zaman alışılmış tarzda kullansa da çoğu kez ona kendi şen ve coşkulu üslubunun damgasını vurmayı bilmiş, “ney”e özgün bir yorum ve duyuş getirmiştir.

LITTERA TURCA Journal of Turkish Language and Literature, 2023

Şiirle ilgisi olan mürettipler tarafından hazırlanan nazire mecmuaları, derlenmiş şiirler ve bu şiirlerin şairleri hakkında bilgiler verdikleri kadar dönem edebiyatına ait eğilimler ile ilgili olarak da göstergeler sunmaktadır. Türk edebiyatı tarihi içinde mürettibi belli ikinci nazire mecmuası olan Câmiʿü’n-nezâʾir, Eğridirli Hacı Kemâl tarafından 1512’de tamamlanmıştır. Türk dili ve edebiyatının ilk örneklerini barındıran mecmua, klasik öncesi dönem şairlerine ait pek çok şiiri ve bu şiirlere yazılan nazireleri içermektedir. Mecmuada şiir sayısı bakımından ilk sırada olan Ahmed Paşa’nın diğer nazire mecmualarındaki şiirleriyle karşılaştırıldığında Câmiʿü’n-nezâʾir’in ayrı bir yerde durduğu görülmektedir. Neşredilmiş Dîvân’ındaki gazel sayısı dikkate alındığında neredeyse Dîvân’ının bir nüshası konumundaki bu şiirlerin, Ahmed Paşa Dîvânı’na katkıları bağlamında yeniden ele alınması bir gereklilik olarak görünmektedir. Bu çalışmada Ahmed Paşa’nın diğer nazire mecmualarındaki şiirleri, yeni tespit edilen divan nüshalarından hareketle tespit edilen şiirleri ve yeniden hazırlanan tenkitli metinleri dikkate alınarak Câmiʿü’n-nezâʾir’deki şiirlerinin durumu incelenmiştir. Ahmed Paşa’ya ait şiirlerin nazire mecmualarındaki durumunu özetleyen inceleme sonunda karşılaştırılan kaynaklarda kayıtlı olmayan üç şiirin metni verilmiştir.

2011

Nimsehit; Kutluk Haci Şevki, Abdulhaluk Uygur, Mehmet Ali Tevfik, Lutfullah Mutalip gibi ceditci reformist sairlerin son temsilcilerinden biridir. Cagatay ede- biyati ile cagdas Uygur edebiyati (Hazirki zaman edebiyati) ve modern Uygur edebiyati (Bugunki zaman edebiyati) arasinda bir kopru gorevi gormustur. O eserlerinde Cagatay siirinin ozelliklerinden, yani nazim sekillerinden, sembol ve imgelerinden, kelime kadrosundan yararlanarak cagdas Uygur Turklerinin duy- gularini, arzularini, ideallerini, hayat karsisindaki tavrini, toplumsal sorunlarini realist bir cizgide dile getirmistir. 1949 yilindan sonra yazdigi siirlerinde komu- nist propagandasinin etkisi gorulur. O da tipki Lutfullah Mutalif gibi halkinin kurtulusunu Cin komunistlerinde gormus, ancak bu inancinin bedelini caniyla odemistir

Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2024

Nedimlik müessesesinin saray kültürü kapsamında ilk kez bir düzene sokulması ve kurallara bağlanması Sasâniler hükümdarı Erdeşir b. Babek devrinde gerçekleşmiştir. Onlardan Emeviler ve Abbasiler’e intikal eden nedimlik müessesesi daha sonra ortaya çıkan Sâmâniler, Büveyhiler ve Saffariler gibi emirlikler ile yine aynı coğrafyaya tamamen veya kısmen hâkim olan Gazneliler ve Büyük Selçuklular gibi Türk-İslam devletlerinde de varlığını sürdürmüştür. Dolayısıyla Türk-İslam kimlikli devletlerde nedimlik makamının bir müessese olarak varlığı bilinmektedir. Gazneliler ve Büyük Selçuklular döneminde varlığını devam ettiren müessesede hükümdarın saray içerisinde yanında bulunan nedimlerin yanı sıra edebi kişilikleriyle ön planda olan birçok nedim-şair bulunmuştur. Hükümdarlar, birçok şairi saraylarında himâye ederek onlara verdikleri değeri nedimlik makamıyla taçlandırmıştır. Bu şairler Gazneli Döneminde; Unsurî, Firdevsî, Bîrûnî, Menûçîhrî, Ferruhî-yi Sîstânî, Nâsır-ı Hüsrev, Esedî Tûsî, Gazayirî-ı Râzî’dir. Selçuklu döneminde ise; Muizzî, Enverî, Nizâmî-i Gencevî, Mehsetî Gencevî, Müntecebüddîn Bedî’dir. Bu şairlerden Unsurî, saraydaki şairlerin reisi olarak melikü’ş-şuarâlık görevine getirilmiştir. Böylece şairlerin yazdığı her şey önce Unsurî’ye daha sonra sultana ulaşmıştır. Bu önemli görevin yanında anlık söylediği şiirler ile hükümdar ve diğer devlet erkânını etkilemiş ve büyük bir servete sahip olmuştur. Firdevsî, Sultan Mahmud’a yazdığı Şehname adlı eserinde ilk hicviye örneğini verirken aynı zamanda dönemin tarihi ile ilgili geriye büyük bir eser bırakmıştır. Söz konusu bu şair nedimler, bilge kişilikleri, hoş sohbetleri, şiir ve musikideki yetenekleri ile hükümdarın en yakın sohbet arkadaşı nedimler arasına girmeyi başarmışlardır. Böylece Türklerde, İslam öncesi ve İslami dönemde varlığı bilinen nedimlik müessesesinin, Gazneli ve Büyük Selçuklu döneminde saray kültürünün gelişmesinde ve şekillenmesinde önemli roller oynadığı söylenebilir.

2015

2022

2016

Bu çalışmada tarihi seyir açısından önemli ve Osmanlı Devleti açısından hayli sıkıntılı bir dönemini ele aldık. Burada 17. Yüzyılın ilk yarısında yaşamış ve Sultan IV. Murad’ın sadrazamı olan Bayram Paşa’nın hayatı, icraatları ve yaptırdığı eserler hakkında bilgi verilmiştir. Araştırmamızda temel kaynak olarak kronikler, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden elde ettiğimiz belgeler kullanılarak, literatürde bulunan diğer çalışmalar ile desteklenmiştir. Bu malzemeler ile hem Bayram Paşa’nın şahsı, hem devlet işlerindeki tutumu ve devrin siyasî, sosyal ve iktisadî durumları paylaşılmıştır. Daha sonra kurduğu vakıf için İstanbul’da inşa edilen külliye ve bölümleri anlatılmıştır. Ayrıca külliye ile alâkalı menkıbelere yer verilmiştir. En son paşanın Anadolu ve Rumeli bölgelerinde bulunan diğer hayır eserlerini anlattık. Ayrıca tablolar kısmına paşanın muhallefat kaydı, şahsı için yetiştirilen at listesi ve haslarını ihtiva eden liste bulunmaktadır. Ekler bölümünde ise eserlerinden günümüze ka...