Belirtili Ad Tamlamasında İyelik ve İlgi Eki Yanılgısı

2012

İki veya daha fazla adın bir araya gelerek oluşturdukları anlamlı yapılara ad tamlaması denir. Türkçede tamlamayı oluşturan adlar aldıkları eklerin varlığı ve yokluğuna göre belirtili, belirtisiz ve takısız ad tamlaması şeklinde adlandırılırlar. Belirtili ad tamlamalarında ilk kelimeye eklenen ekin ilgi, ikinci kelimeye eklenen ekin ise iyelik eki olduğu varsayılır. Araştırmada bu varsayımın tersi bir tez savunulmuş ve araştırma sonucunda "iyelik eki" olarak bilinen ekin Türkçede aslında iyelik işlevinde olmadığı bu ekin kendisinden önceki kelimeyle ilgi kurduğu ve sahip olan kişi ya da nesne bilgisi verdiği kanısına varılmıştır. İyelik (sahiplik) anlamını ise belirtili ad tamlamalarında ilk kelimeye eklenen ve "ilgi eki" olarak bilinen ekin verdiği tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda eklerin varlığı ve yokluğu ile tamlamada kurdukları ilişki şöyle tespit edilmiştir:

The topic of this study is how many different meaning is transfered by determinative noun phrase. Determinative noun phrase as semantically has been divided into maximum seven different groups in studies carried out to date. In this study, 969 determinative noun phrases is divided into 11 different groups. In the result of this study is determined that determinative noun phrase transfered mostly possessive meaning, secondly place meaning and at least series meaning.

Mustafa Kemal Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi, 2012

https://dunyadiliturkce2019.omu.edu.tr, 2019

Kripke'nin Kurgu Çözümlemesinde Ad ve Adımsı Arasındaki İlişki, 2021

Bu metindeki amacım Kripke'nin kurgu çözümlemesinde özel adlar ve adımsılar (pretended name) arasındaki ilişkiyi ele almak. Kripke için özel adlar değişmez imleyicilerdir (rigid designator), yani tek bir varlığı/şeyi var olduğu tüm olanaklı dünyalarda biricik belirlerler. Adımsılar ise kurgusal söylemde ortaya çıkan kurgunun taslamasının bir parçasıdır; yani kurgu dünyadaki karakterlerin adlarıdır. Kripke'ye göre adımsılar sadece gerçek adları taklit eden fakat taklit ve benzerlik ilişkisinden öte bir ilişkileri olmayan, adlardan kategorik olarak farklı şeylerdir. Fakat Kripke için adlar ve adımsılar kategorik olarak farklı olsalar da bu iki dilsel birim birbirlerini belirler gibi gözükür. Yani "Sherlock Holmes" özel adı, "Sherlock Holmes" özel adımsısı ile eşseslidir fakat bunun gerekçesi yeterince açık değildir. Bu açık olmama durumu kurgusal karakter adlandırma önermelerinin adlandırıcı açısından a priori ve olumsal mı olduğu yoksa a posteriori ve zorunlu mu olduğu sorusuyla ilişkilidir. Böylelikle bu belirleme ilişkisi ya zorunlu ya da olumsal bir ilişkidir. Ben bu belirleme ilişkisinin olumsal olduğunu savunacağım. Fakat bu belirleme ilişkisi olumsal olsa da ad ve adımsı arasında eşseslilik açısından sıkı bir ilişki olmaya devam eder. Ben bu sıkı ilişkinin genellikle kendiliğinden bir ilişki olduğunu, kurgu karakterin önce adı olabileceği gibi ilişkilendiği adımsısı da olabileceğini ve bu ayrım yeterince düşünülmediği için genellikle ad ve adımsının eşseslilik açısından çakıştığını savunacağım. Fakat ilişkilendiği adımsı ve özel adı eşsesli olmayan karakterler de olabileceğini ileri süreceğim. Son olarak ise bu dediklerimizden adımsıların geçtiği betimlemeler üretebileceğimizi ve bunlar yoluyla da kurgu varlıklara değişen imleyiciler olarak gönderimde bulunabileceğimizi savunacağım.

RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi/RumeliDE Journal of Language and Literature Studies , 2018

One of the criterion held while classifying the sentences in Turkish is the class of the word used as predicate. Parts of speech can be determined by using morphological, syntactik or semantic criterions; but there’s name and verb parts which is a absolute characteristic for Turkish. When we use this two basic parts, it seeems correct to determine the sentence classes as nominal and verbal sentences; but predicate should be the word that denotes action, occurrence or situation. In this condition is it possible to classify any sentence as nominal sentence? It’s clear that paying attention to functions and interpreting the verb er-(>+i-) which is refered as predicative verb, copulla or main auxiliary verb may give us an opportunity to explain the problem in another way. If the verb -i- is considered as suffix it can be claimed that it functions a derivational suffix; but in our conventional notion, a derivational suffix must change the main meaning. In this condition we will have to review our derivational suffix description. Although it’s an suffix, based on conventional acceptance, if we evaluate the -i- morphem as an predicative verb/auxiliary verb, calling the sentences that we set up with the words that we evaluate as auxiliary verbs such as et-, kıl-, ol-, verbal and others we set up with the predicative verb nominal sentences, causes a contradiction. Whether it is considered as a suffix or an auxiliary verb, it will not be accurate to mention a nominal sentence in Turkish, considering that the morphem mentioned sets a name on the predicate task in the syntax. Türkçede, tümcelerin sınıflandırılması konusunda kullanılan ölçütlerden biri de yüklemdeki sözcüğün türüdür. Sözcük türleri ise morfolojik, dizimsel ya da semantik ölçütler uygulanarak değişik sınıflandırmalara tabi tutulabilir; ancak üçünde de özellikle Türkçe için kesin olan ad ve eylem ayrımı bulunur. Bu iki temel sınıf açısından bakıldığında tümcenin ad tümcesi ve eylem tümcesi olarak sınıflandırılması doğru görünür; ancak yüklemin iş, oluş ya da durum bildiren bir sözcük olması nedeniyle ad olması mümkün müdür? Ek eylem, cevheri fiil, kopula, ana yardımcı eylem gibi terimlerle anılan er-(> +i-) eyleminin işlevine dikkat etmenin ve tekrar yorumlamanın sorunu başka bir şekilde açıklamaya olanak tanıyacağı açıktır. Eğer +i- bir ek olarak kabul edilirse bir addan eylem yapma eki gibi işlediği iddia edilebilir; ancak geleneksel kanımız yapım eklerinin eklendiği sözcüğün temel anlamını değiştirdiği yönünde olduğundan yapım eki tanımımızı gözden geçirmek zorunda kalabiliriz. Yine geleneksel kabule dayanarak bir ek olduğu halde, +i- biçim birimini ek eylem/ yardımcı eylem olarak kabul edersek adlara uladığımız et-, kıl-, ol- gibi yardımcı eylemlerle kurup birleşik eylem olarak değerlendirdiğimiz sözcüklerin yüklem olduğu tümceleri eylem tümcesi; ek eylemle kurulanlara ad tümcesi demek de bir çelişki doğurmaktadır. İster ek ister yardımcı eylem olarak değerlendirilsin söz konusu biçim birimin bir adı eylemleştirdiği ve söz diziminde yüklem görevine soktuğu düşünülürse Türkçede bir ad tümcesinden söz etmek doğru olmayacaktır.

Çalışmamız, ad durumunun belirlenmesinde esas alınan kıstaslar temelinde tamlayan durumunun ad durumu olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği üzerinde durmaktadır. Çalışmamızda ilk olarak tamlayan durumunun ad durumu olarak kabul edilmemesinde etkili olan temel görüşler ortaya konulmuş ve bu görüşler ışığında tamlayan durumunun nasıl bir değerlendirmeye tabi tutulduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Daha sonra ad durumu olarak kabul eden yaklaşımlar verilmiş ve bu yaklaşımlarda da esas alınan düşünceler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Ancak gerek ad durumu olarak kabul etmeyen yaklaşımların gerekse de ad durumu olarak kabul eden görüşlerin kendi içinde de farklı yöntem ve bakış açılarının olduğu görülmektedir. Bütün bu farklı yöntem ve bakış açılarından hareketle Türkiye Türkçesinde ad durumunun belirlenmesinde temel alınabilecek görüş ve yöntemler üzerinde durulmuş ve tamlayan ad durumunun bu görüş ve yöntemler ışığında değerlendirilmesi yapılmıştır.

BURANA -Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2023

Altay Türkleri, Güney Sibirya bölgesinde yaşayan Türk topluluklarından biridir. Dil özelliği bakımından Güney Sibirya Türk lehçeleriyle ortak yanlarının bulunmasının yanında Kırgız Türkçesiyle de çok benzerlik göstermektedir. Özellikle fonetik yönden Kırgız Türkçesine yakınlaşmaktadır. Güney Sibirya Türk lehçelerinden Hakas Türkçesinde, Tuva Türkçesinde bulunmayan ikincil uzun ünlüler ve ünlülerde yuvarlaklaşma özellikleri bakımdan Kırgız Türkçesi ile hemen hemen aynı özellikleri göstermektedir. Çalışmanın konusu olan, isimden fiil yapım eki +lA-Eski Türkçeden itibaren kullanılan, varlığını günümüze kadar koruyan bir ektir. Ek birçok tarihi ve çağdaş Türk lehçesinde canlı ve işlek bir şekilde kullanılmaktadır. Yapı bakımından günümüze kadar bazı değişikliklere uğramıştır. Bu bağlamda baktığımızda ekin-n- ,-ş- ,-t-, fiilden fiil yapan çatı ekleriyle birlikte +lA-n-, +lA-ş-, +lA-t-genişlemiş şekillerine birçok lehçede olduğu gibi Altay Türkçesinde de rastlanmaktadır. Ekin işlevi isim kök ve gövdeleriyle isim soylu sözcüklere gelerek filler türetmektir. Çalışmada üzerinde duracağımız Altay Türkçesinde isimden fiil yapım +lA-ekinin isimlere gelerek "yapma, etme" bildiren fiiller türettiği görülmüştür. Ayrıntılı bir şekilde incelendiğinde ekin Altay Türkçesinde başka işlevleri ortaya çıkmaktadır. Çalışmada bu yönüyle dikkat çeken +lA-ekinin bilinen işlevinden ziyade farklı işlevleri üzerinde durulmuştur. Ekin işlevleri kelimeye kattığı anlam bakımından tasnif edilecektir. Örnekler Altay Türkçesindeki sözlükler taranmak suretiyle belirlenmeye çalışılmıştır. Ekin isimden fiil yapım özelliğinin Altay Türkçesindeki görünümü ve diğer lehçelerdeki görünümüne genel olarak değinilmiştir.

Özet: Yıllardan beri tahta kaşık, cam bardak, Adana kebap, Kadıköy (<Kadı köyü) gibi tamlamalar, ek almadıkları için sıfat tamlaması mı yoksa (eksiz/takısız) ad tamlaması mı oldukları sürekli tartışma konusu olmuştur. Bu makalede Türkçede gerçekten takısız ad tamlaması olup olmadığı, tarihi ve çağdaş lehçelerden verilen örneklerle ortaya konmaya çalışılmıştır.