Machiavelli-- "Hükümdar"

2019

Osmanli modernlesmesinin dusunsel zeminindeki ana eksen, devleti algilamada temel bir degisiklige isaret etmektedir. Bati kaynakli temel siyasi metinlerin Osmanli Turkcesine tercumelerinde bu algi degisimi acikca gorulur. Avrupa’daki ulus-devlet donusumunu iyi degerlendiren Osmanli aydinlarinin, Bati’daki siyasal dokuyu degistiren onemli eserleri tercumeler yoluyla aktarmalari, zamanlama acisindan da dikkat cekmektedir. Osmanli-Turkcesine oldukca gec bir tarihte cevrilen “Il Prince”in tercumesinin uzerinden tam yuz yil gecti. Guclunun tahakkumundeki uluslar arasi hukuka hapsolunan bir iradenin dirilis doneminde; mesruiyet ve hikmet-i hukumet ilkesini tam da Batili anlamiyla aciklayan Machiavelli’nin “Hukumdar”i, Osmanli Imparatorlugu’nun gunbatiminda yayinlanmistir. Bu calismada, Mehmet Şerif Pasa tarafindan yapilan, Istanbul’da 1919 tarihinde yayinlanan, Machiavelli’nin; nahos anilan ama eskimeyen eseri “Hukumdar”in (Il Prince) tercumesi incelenmistir.

Paralı askerlere generallik (condottieri) yaparken becerisinin ve yazgısının bir eseri olarak Milan Dükü olmuştur. Prens'te Hükümdarlığı "tümüyle yeni hükümdarlık"a örnek gösterilir. "Francesco, gerekli araçlar ve kendi öz becerisiyle, yalın bir yurttaşken Milano Dükü oldu; büyük sıkıntı ve acıyla elde ettiğini kolayca elde tutmayı başardı." Franceso Sforza'nın paralı birliği aynı zamanda kötü askeri birliğe örnek teşkil eder. Kendisi Venedik'e karşı savaşması için tutulmuş paralı bir askerken kazandığı zaferle güçlenerek Milanolulara karşı gelmiştir. Francesco'nun gene paralı asker olan babası "Baba Sforza"nın daha önceden, Napoli Kraliçesi Giovanna'yı ansızın silahsız bıraktığı ve Kraliçe Giovanna'nın bu sebeple tahtını yitirdiğini okuyoruz. Prens'te paralı asker mevzusunda bu birliklerle başarıya ulaşan Venedik ve Floransa için onların talihli olduğu söyleniyor. Paralı askerlerin kolayca cepheyi terk edeceği ya da güç ihtirasıyla yönetimi ele almaya uğraşacağı söylenirken de Sforza Ailesi örnek gösteriliyor. Machiavelli, Sforza ve Braccio'nun İtalya'da yetişmiş en önemli paralı askerler olduğunu anlatıyor, onların Milan'a ve Napoli'ye egemen olmalarına duyduğu ilginin yanında paralı askerlerin tüm İtalya'da yaygın ve egemen olmasının bir neticesi olarak Fransa'nın kolayca İtalya'yı işgal ettiğini söylüyor. "…dönemlerinde İtalya'ya egemen olan Braccio ve Sforza vardı. Bugünlere gelinceye kadar bunların ardından paralı askerlere komuta eden başkaları geldi. Paralı askerlerin erdemi(!) nedeniyle İtalya Kral Charles'ın istilasına uğradı, Kral Louis'nin ülkeyi soyup soğana çevirmesine boyun eğdi, Kral Ferdinando'nun baskısına ve İsviçrelilerin hakaretine uğradı."

2024

Althusser’in Machiavelli okuması, Althusserci okuma kavramının özgünlüklerini sergilemektedir. Çalışmada bu özgünlükler üzerine odaklanılırken, metnin içinde yer aldığı tarihsel konjonktür göz önünde tutulacaktır. Bununla birlikte her metin içinde yer aldığı güncel konjonktürle birlikte, metinsel bir konjonktüre de yerleşmektedir. Bu metinsel konjonktür, düşüncenin ve kavramların özgün yapılanışlarıyla ilişki halindedir. Dolayısıyla bir okumanın izini sürmek, bu okumada var olan kavramların ilişkide olduğu kavramsal sistemleri ve müdahaleleri de okumak anlamına gelmektedir. Bu sebeple çalışma özellikle biyografik bir çalışma olmaktan kaçınmak için, metnin içine yerleştiği konjonktürü de göz önünde bulunduracaktır. Düşünce tarihinin özgün sorunsalı düşünen özne olarak değil, kavramsal eklemlenmelerden doğan kavramsal sistemler olarak ele alındığında yazarın biyografik etkisi, doğrudan müdahil olmadıkça dışarıda tutulabilecektir. Machiavelli’nin özgünlüğü ve Althusser’in siyasal teoriye Machiavelli üzerinden varışı bu bağlamda açıklanmıştır. Metinler, yayınlanma ve yayınlanmama, kavramsal sürekliliklere sahip olup olmama gibi kriterler göz önünde bulundurularak seçilmiş ve bir kavramsal sisteme işaret eden tutarlı siyasal teorinin ana kavramları serimlenmeye çalışılmıştır. Althusser’in Machiavelli okuması, genel anlamıyla Althusserci siyasal teorinin anahtar kavramlarını ortaya sermektedir. Çalışma bu temel kavramları; eğilimsellik, olumsallık, karşılaşma, konjonktür, konjonktürün içinde düşünme gibi kavramlar çerçevesinde ortaya koymuştur. Bununla birlikte çalışma felsefi tezler ile siyasal teori arasındaki ayrımları vurgulamış, Althusser’in ayrımlarını korumayı hedeflemiştir. Özgün ayrımları koruyarak Althusserci bir siyasal teorinin mevcut olabileceğini öne süren çalışma, aynı zamanda Türkçe literatürün hâkim olarak bildiği Althusser’den farklı bir Althusser yorumu sunmayı hedeflemektedir.

İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2001

ÖZET: Hemen hemen aynı dönemin düşünürleri olan Kınalızade Ali Efendi ve Niccolo Machiavelli, içinde bulundukları ahlak ve siyaset koşullarını analiz edip yorumlayan ve yorum sonucunda ileriye dönük bir takım söylemlerde bulunan düşünürlerdir. Kınalızade Ali Efendi gücünün doruğunda olan Osmanlı Devleti'nin, Machiavelli ise bölünmüşlük ve istikrarsızlık içinde siyasal hayatını devam ettirmeye çalışan İtalya'nın birer düşünsel yansımaları olarak tarihteki yerlerini almışlardır. İki düşünür eserlerinde, yaşadıkları ortamın da etkisiyle siyasal ahlak konusunu ele almış ve devlet adamlarına bu doğrultuda nasihatler içeren söylemlerde bulunmuşlardır. Bir bütün olarak bakıldığında Kınalızade Ali Efendi, İslam geleneğinden hareketle ahlakı değerlendirmiş, toplum katmanları ve siyasete bu olguyu yerleştirmiştir. Machiavelli ise Ortaçağ'ın dinsel dogmalarından sıyrılıp ahlaka yeni bir statü yüklemiş ve bu bağlamda siyaseti özerkleştirmiştir.

Acemi Ocağı misali...Tarih 2. Sınıf ürünü.